Buôn lậu vàng vẫn ‘nóng’
Diễn biến phức tạp của thị trường vàng thế giới và trong nước với mức chênh lệch giá lớn đã làm gia tăng nguy cơ buôn lậu, vận chuyển trái phép vàng, tiền tệ qua biên giới, tập trung tại các tuyến đường bộ, đường thủy nội địa khu vực biên giới phía Nam giáp Campuchia và giáp Lào.
Vàng được đối tượng buôn lậu cất giấu trong máy ảnh rất tinh vi. Ảnh: Cục Hải quan
“Các đối tượng chủ yếu cất giấu vàng, tiền trong hành lý cá nhân, phương tiện vận tải; trên tuyến hàng không qua sân bay quốc tế Nội Bài và Tân Sơn Nhất nổi lên tình trạng cất giấu trong người, hành lý xách tay, đặc biệt trên các chuyến bay từ Đài Loan về Việt Nam”, báo cáo Cục Hải quan mới đây cho hay.
Ông Phan Quốc Đông, Phó Chi cục trưởng, Chi cục Điều tra chống buôn lậu (Cục Hải quan).
Tại Tọa đàm “Sàn giao dịch vàng: Minh bạch thị trường và ổn định kinh tế vĩ mô” diễn ra ngày 18/11, ông Phan Quốc Đông, Phó Chi cục trưởng, Chi cục Điều tra chống buôn lậu (Cục Hải quan) cho biết, vàng luôn hấp dẫn giới buôn lậu vì giá trị cao, dễ sở hữu và có khả năng giữ giá trong bối cảnh biến động như chiến tranh hay lạm phát. Tính thanh khoản quốc tế lớn cùng tâm lý tích trữ vàng lâu đời của người Việt khiến nhu cầu thị trường luôn cao.
Tại Việt Nam, điều kiện địa lý với đường biên dài hơn 4.000 km nhưng chỉ có 157 cửa khẩu và 88 điểm kiểm soát khiến nguy cơ buôn lậu vàng luôn hiện hữu. Khi giá trong nước chênh lệch và nhu cầu tăng, rủi ro buôn lậu càng lớn. "Thống kê số vụ bắt giữ buôn lậu vàng không nhiều, nhưng khi mở rộng điều tra và truy xét thì phát sinh rất nhiều đầu mối, cho thấy tính phức tạp của hoạt động buôn lậu vàng", ông Phan Quốc Đông cho biết.
"Về thuế nhập khẩu vàng miếng, khi trong nước thiếu nguyên liệu, việc nhập khẩu là cần thiết và phải tuân thủ đầy đủ quy định về thuế, trong đó có thuế giá trị gia tăng. Khi rà soát những vướng mắc liên quan, Cơ quan Hải quan hiện chưa nhận được phản ánh chính thức nào từ doanh nghiệp hay tổ chức. Nếu có ý kiến chính thống được gửi đến, Cơ quan chức năng sẽ có phản hồi chính thức và kịp thời", ông Phan Quốc Đông, Phó Chi cục trưởng, Chi cục Điều tra chống buôn lậu (Cục Hải quan) cho biết.
Thời gian qua, Cục Hải quan đã triển khai nhiều biện pháp nghiệp vụ, trong đó có Kế hoạch 2088 và Chỉ thị ngày 4/11, xác định chống buôn lậu vàng là nhiệm vụ trọng tâm. Dù đã phát hiện nhiều vụ việc, nhưng mỗi vụ thường có giá trị lớn, điển hình trên tuyến đường bộ khoảng 10kg. Lượng vàng xử lý có thể cao hơn khi phối hợp với các lực lượng khác.
Về giải pháp bền vững, đại diện Cục Hải quan cho rằng, cần xem xét lại chính sách quản lý để giảm áp lực buôn lậu; tham khảo kinh nghiệm quốc tế như đánh thuế vàng bán ra; minh bạch hoạt động vàng trang sức; và triển khai hiệu quả các quy định mới như Nghị định 232/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung Nghị định 24/2012/NĐ-CP và Chỉ thị 35. Hiện chưa ghi nhận xuất khẩu vàng chính thức theo các quy định này. Từ đầu năm đến nay, có 65 hồ sơ nhập khẩu (26 triệu USD) và 22 hồ sơ xuất khẩu (4,2 tỷ USD), chủ yếu là vàng gia công.
“Đặc biệt, cơ quan quản lý Nhà nước cần sớm có hướng dẫn cụ thể để chính sách quản lý vàng đi vào thực tế, tạo minh bạch cho thị trường và giúp hoạt động xuất nhập khẩu không bị ‘dồn nén’; đồng thời mở rộng lựa chọn pháp lý cho người dân”, ông Phan Quốc Đông đề xuất.
.jpg)
TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, tthành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng.
"Quan điểm của tôi, không cổ súy người dân đầu tư vàng", TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng nhấn mạnh. Vàng luôn là một mặt hàng kinh doanh có điều kiện, liên quan đến ngoại hối, dự trữ ngoại hối. Do vậy theo TS. Cấn Văn Lực, việc thành lập Sàn vàng, Nhà nước cần tính toán kỹ về dung lượng. “Tôi thiên về phương án cho phép vàng như một vật chất, một sản phẩm được giao dịch trên sở giao dịch hàng hóa. Vì chúng ta đã có có quy trình vận hành rõ ràng rồi chỉ việc bổ sung thêm một mặt hàng”, ông Cấn Văn Lực cho biết.
Về vàng tài khoản, chứng chỉ vàng, khi Việt Nam xây dựng Sàn giao dịch vàng thì chứng chỉ vàng cũng là một điều cần lưu ý cân nhắc. Việc sử dụng chứng chỉ vàng sẽ bớt đi được việc người dân tích cóp tích trữ.
“Về nhập khẩu vàng để tăng cung, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cần tính toán số lượng như thế nào cho hợp lý. Đây là việc cần thiết vì chúng ta không nhập khẩu chính thống, một phần sẽ qua kênh buôn lậu vàng, phần khác là gom vàng bằng nhiều cách khác nhau. Việc buôn lậu vàng là rất nguy hiểm, vừa trốn thuế, vừa dùng ngoại tệ không chính thức, có thể đẩy tỷ giá lên, phức tạp hơn”, chuyên gia Cấn Văn Lực cho biết.
Sàn vàng cho phép tạo lập dữ liệu đầy đủ, minh bạch
Chuyên gia Ngô Trí Long cho rằng lập sàn giao dịch vàng trong bối cảnh hiện nay là cần thiết, phù hợp với yêu cầu quản lý thị trường.
Chuyên gia kinh tế, PGS.TS Ngô Trí Long cho rằng, với diễn biến thị trường vàng thời gian qua, câu chuyện không còn dừng ở việc “có hay không có sàn vàng”, mà đã trở thành yêu cầu chính sách bắt buộc xuất phát từ thực tế.
“Một Sàn vàng vận hành đúng chuẩn sẽ giúp Cơ quan quản lý giám sát giao dịch theo thời gian thực, theo dõi luồng mua - bán, mức độ biến động, rủi ro thị trường và nhận diện các nhóm có khả năng tác động đến giá. Khi có dữ liệu tập trung, Nhà nước có thể can thiệp bằng các công cụ thị trường khi cần thiết, như áp trần vị thế, giới hạn giao dịch hoặc triển khai biện pháp phòng ngừa rủi ro”, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cho biết.
Theo chuyên gia, Sàn vàng sẽ giúp tạo lập hệ thống dữ liệu đầy đủ và minh bạch, kết nối giữa thị trường vàng vật chất - tài khoản - chính sách tiền tệ. Thiếu nền tảng dữ liệu này, Nhà nước rất khó điều hành một thị trường có tác động mạnh đến tỷ giá, lạm phát và ổn định kinh tế vĩ mô. Việc quản lý thuần túy bằng biện pháp hành chính như trước đây không còn phù hợp.
Thời gian qua, hành lang pháp lý đã có nhiều thay đổi quan trọng. Nghị định số 232/2025/NĐ-CP của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 24/2012/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý hoạt động kinh doanh vàng đã mở rộng phạm vi quản lý, cho phép thí điểm công cụ phái sinh và xóa bỏ một số cơ chế cũ gây cản trở thị trường. Đây là nền tảng để thiết kế lại mô hình quản lý vàng theo hướng hiện đại và tiệm cận thông lệ quốc tế.
Liên quan đến việc thành lập Sàn giao dịch vàng, trước đó, Cục trưởng Cục Quản lý ngoại hối (NHNN) Đào Xuân Tuấn cho biết, NHNN đang xem xét 3 phương án mô hình: Thành lập Sàn giao dịch vàng Quốc gia; cho phép đưa vàng vào giao dịch trên Sở giao dịch hàng hóa; thành lập Sàn giao dịch vàng trong Trung tâm tài chính Quốc tế tại Việt Nam.
Các phương án đều hướng tới mục tiêu hình thành một trung tâm giao dịch vàng hiện đại, có hạ tầng thanh toán, lưu trữ và công nghệ đồng bộ; đồng thời huy động hiệu quả nguồn vàng trong dân. Việc thí điểm dự kiến chia thành 3 giai đoạn, điều chỉnh linh hoạt theo thực tế. Ở giai đoạn đầu, Sàn chưa liên thông với thị trường vàng quốc tế để bảo đảm kiểm soát rủi ro.
Ông Nguyễn Thế Hùng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam.
Phó Chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam Nguyễn Thế Hùng cho rằng, Việt Nam có đủ điều kiện về công nghệ và hạ tầng để xây dựng mô hình sàn giao dịch vàng hiện đại nhưng cần triển khai theo lộ trình thận trọng. Mục tiêu của Sàn không chỉ dừng ở giao dịch, mà còn phải đạt 3 giá trị cốt lõi: Hiện đại hóa hoạt động mua bán vàng; phục vụ quản lý Nhà nước dựa trên dữ liệu minh bạch và tạo nền tảng phát triển các sản phẩm tài chính liên quan đến vàng trong tương lai.
Giai đoạn đầu, Việt Nam có thể cho phép nhập khẩu vàng nguyên liệu đạt chứng nhận chất lượng quốc tế để phục vụ sản xuất trong nước, kèm theo các quy định chặt chẽ như: Doanh nghiệp được cấp phép phải có cơ sở vật chất, công nghệ, năng lực tài chính và trách nhiệm báo cáo định kỳ; đồng thời nghiêm cấm mua bán chéo, lách quy định nhằm tránh biến thị trường nguyên liệu thành điểm đầu cơ.
Về lộ trình dài hạn, giai đoạn 1 có thể vận hành Sàn giao dịch vàng phục vụ sản xuất và phân phối; giai đoạn 2 mở rộng hệ thống phân phối cho doanh nghiệp có nhu cầu thực và giai đoạn 3 từng bước phát triển các sản phẩm tài chính phái sinh liên quan đến vàng, nhưng chỉ triển khai khi hành lang pháp lý và hệ thống dữ liệu đã hoàn thiện.
Ông Nguyễn Minh Tuấn - CEO AFA Capital, nhà sáng lập nền tảng tài chính TOPI:
Việt Nam cần hướng tới Sở giao dịch vàng vật chất Quốc gia, một mô hình hoàn toàn khác, dựa trên giao dịch thật, có tiêu chuẩn Quốc gia và cơ chế giao - nhận minh bạch. Điều cốt lõi của mô hình này là phải trả lời rõ ràng bốn câu hỏi: Ai là người mua - bán; dòng tiền có được thanh toán thật hay không? người mua có thể nhận vàng vật chất hay phải ký gửi và khi bán lại có bắt buộc giao vàng thật hay không?
Việt Nam có thể tham khảo mô hình của Sở giao dịch vàng Thượng Hải (Trung Quốc) và Hiệp hội Thị trường Vàng thỏi Luân Đôn Hiệp hội Thị trường Vàng thỏi Luân Đôn (LBMA), nơi có lô chuẩn, trung tâm giao nhận và hệ thống ký gửi chuyên nghiệp. Song song với việc định hình mô hình giao dịch, thị trường vàng cần được phân tách rõ ràng giữa vàng CFD (hợp đồng chênh lệch, cho phép nhà đầu tư đầu cơ biến động giá mà không cần mua vàng thật) và vàng vật chất; trong đó, vàng vật chất phải được tách thành vàng nguyên liệu, vàng miếng và vàng trang sức.
Lộ trình phát triển Sở giao dịch vàng vật chất Quốc gia cần bắt đầu từ vàng nguyên liệu để bảo đảm nguồn cung cho sản xuất. Khi đầu vào ổn định, mới có thể mở rộng sang giao dịch vàng miếng, loại tài sản đầu tư phổ biến với người dân.
Việc xác định thành phần tham gia cũng rất quan trọng, bởi giống như mô hình của LBMA, nhà đầu tư cá nhân không trực tiếp giao dịch mà chỉ các tổ chức mới được cân đối trạng thái qua sàn. Nếu vận hành đúng chuẩn, mô hình này sẽ giúp thị trường vàng minh bạch và hiệu quả hơn nhờ làm rõ cơ chế mua – bán, giao dịch vàng thật và cách sử dụng tín dụng trong quá trình giao dịch.