Hoạt động xuất nhập khẩu thích ứng với căng thẳng Nga - Ukraine

Đây là nhận định của các chuyên gia tại Hội thảo “Giải pháp thích ứng cho hoạt động xuất nhập khẩu trong bối cảnh khủng hoảng Nga - Ukraine” do Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) phối hợp Trung tâm Hỗ trợ Hội nhập Quốc tế TP Hồ Chí Minh (CIIS) tổ chức, ngày 20/4.

Thách thức từ sự bất ổn

Tiến sĩ Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) nhận định: căng thẳng Nga-Ukraine được xem là một trong những tâm điểm nóng gây nên những ảnh hưởng trực tiếp đến nền kinh tế của nhiều quốc gia. Là các đối tác thương mại quan trọng của Việt Nam trong khu vực Á-Âu, hoạt động xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và Nga - Ukraine, dưới áp lực của cuộc khủng hoảng, cũng đã có những biến động đáng kể. Việc đứt gãy chuỗi cung ứng do tác động của đại dịch COVID-19 còn chưa khắc phục thì doanh nghiệp lại tiếp tục phải đối mặt với tình trạng gián đoạn cung ứng nguyên, nhiên liệu. Căng thẳng Nga-Ukraine cũng dẫn tới việc cấm vận, giao nhận hàng hóa bị trì hoãn, đứt đoạn, chi phí vận chuyển tăng cao.

Ông Phạm Bình An, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP Hồ Chí Minh thông tin: Nga và Ukraine là những thị trường truyền thống và có tính thương mại cao đối với Việt Nam. Điều này thể hiện rõ qua các thống kê, cụ thể, tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu giữa Việt Nam với Nga và Ukraine năm 2021 vào khoảng 7,6 tỷ USD, chiếm 1,2% trong tổng kim ngạch xuất nhập khẩu cả nước; trong đó, kim ngạch xuất, nhập khẩu giữa Việt Nam và Nga đạt 7,14 tỉ USD, tăng 25,9% so với năm 2020, đứng thứ 21 trong số các đối tác thương mại của Nga. Việt Nam cũng là đối tác thương mại lớn nhất của Nga trong khu vực ASEAN, đối tác lớn thứ 5 trong các nền kinh tế APEC. 

Căng thẳng Nga-Ukraine vì thế vừa ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đến kinh tế Việt Nam. Theo đó, không chỉ gặp khó khăn trong việc thiếu hụt nguồn cung một số mặt hàng nhập khẩu trực tiếp từ Nga và gián đoạn xuất khẩu các sản phẩm sang Nga, Ukraine, doanh nghiệp Việt Nam phải chịu sự cạnh tranh trong thu mua nguyên liệu từ các thị trường khác. Mặt bằng giá nguyên liệu tăng nhanh làm gia tăng áp lực lạm phát, cộng với những bất cập, rủi ro về mặt logistics và thanh toán quốc tế là gánh nặng với hoạt động xuất nhập khẩu. 

Ở góc độ ngành hàng xuất khẩu, ông Trương Đình Hòe, Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) nhận định, mặc dù Nga và Ukraine không nằm trong top các thị trường xuất khẩu thủy sản nhưng đây vẫn là những thị trường quan trọng, có tiềm năng phục hồi tăng trưởng mạnh. Khi căng thẳng giữa hai quốc gia xảy ra, rất nhiều hoạt động đã bị đình trệ như thanh toán gián đoạn, vận chuyển khó khăn, các hợp đồng cũ tồn đọng, hợp đồng mới không thể ký kết...

“Việc đứt gãy chuỗi cung ứng ở hai thị trường Nga và Ukraine ảnh hưởng lớn tới doanh nghiệp ngành thủy sản ở Việt Nam cũng như nhiều quốc gia khác khi phần lớn các nguyên liệu đều được nhập khẩu từ Nga. Các đơn hàng liên tục bị hoãn, hủy dẫn đến tình trạng ùn ứ, chi phí phát sinh nhiều, doanh nghiệp chịu nhiều tổn thất.”, ông Hoè chia sẻ thêm.

Tận dụng cơ hội để thích ứng

Tác động tiêu cực của căng thẳng Nga -Ukraine là vấn đề đã hiện hữu, nhưng theo Tiến sĩ Vũ Tiến Lộc thay vì hoang mang, doanh nghiệp nên nhìn nhận cục diện ở góc độ tích cực hơn bởi Việt Nam có được nhiều lợi thế, thụ hưởng nhiều cơ hội từ việc ký kết hiệp định thương mại tự do với các quốc gia trên thế giới. Bên cạnh đó, với sự ổn định về kinh tế, chính trị và kiểm soát tốt tình hình đại dịch, Việt Nam đang là điểm đầu tư và là đối tác hợp tác đầy tiềm năng và uy tín. 

Ông  Vũ Tiến Lộc cho rằng, doanh nghiệp cần phải có các chiến lược dài hạn để ứng phó với bối cảnh biến động của thị trường. Cùng với đó, doanh nghiệp cũng phải trang bị và được hướng dẫn các giải pháp về quản trị rủi ro, giảm thiểu thiệt hại, xử lý tranh chấp để có khả năng chống chịu cao hơn và phục hồi hoạt động kinh doanh một cách nhanh chóng hơn trong thời gian tới. 

Cùng quan điểm, ông Phạm Bình An nhấn mạnh: Trong “nguy” luôn có “cơ” và việc doanh nghiệp cần làm là phải có các chiến lược phù hợp tận dụng được cơ hội đó. Cụ thể, khi thế giới biến động và nhiều rủi ro, các nhà đầu tư có xu hướng dịch chuyển sang các khu vực có nền tảng chính trị ổn định hơn, đây là cơ hội để Việt Nam thu hút đầu tư mới. Chuỗi sản xuất, cung ứng bị đứt gãy tạo ra khoảng trống, doanh nghiệp có cơ hội để tham gia vào quá trình thiết lập lại các chuỗi cung, mở rộng thị trường, đặc biệt là thị trường EU trong lĩnh vực nông sản và thực phẩm. Trong khi đó, các sản phẩm khác có thể đẩy mạnh tiếp cận và giành thị phần tại thị trường Nga. 

“Để biến nguy thành cơ, doanh nghiệp phải chủ động đa dạng hoá thị trường và nguồn cung cũng như phương thức thanh toán. Đồng thời, chủ động đàm phán để hạn chế rủi ro về điều khoản thực hiện và thanh toán. Hơn bao giờ hết, doanh nghiệp nghiên cứu những ưu đãi đã có hiệu lực từ các hiệp định thương mại tự do để vận dụng một cách triệt để vào việc giảm giá thành, cải thiện khả năng cạnh tranh.”, ông Phạm Bình An nêu khuyến nghị.  

Trong khi đó, ông Trương Đình Hoè cho biết, nhằm ứng phó với tình hình căng thẳng giữa Nga - Ukraine, cộng đồng doanh nghiệp thủy sản đã điều chỉnh hoạt động kinh doanh kịp thời. Theo đó, những đơn hàng đã giao doanh nghiệp chủ động tiến hành các biện pháp thanh toán nhanh thông qua các kênh từ ngân hàng nước ngoài, ngân hàng tư nhân. Những đơn hàng đang trên đường vận chuyển đến các cảng có nguy cơ bị đóng được kéo về, hoãn hoặc huỷ đơn hàng; với đơn hàng khách yêu cầu giao thì thống nhất lại phương thức thanh toán, thay đổi cảng nhận và khách hàng chịu chi phí phát sinh.

Để có thể thích ứng dài hạn và hiệu quả, doanh nghiệp thuỷ sản đang tích cực tìm kiếm cơ hội gia tăng thị phần cá tra trước sự thiếu hụt nguồn cung cá thịt trắng tại châu Âu. Bên cạnh đó, ngành thuỷ sản cũng xây dựng các chương trình xúc tiến thương mại để mở rộng xuất khẩu trực tiếp sang các thị trường trước đây tiêu thụ gián tiếp nhiều thuỷ sản của Nga. Đồng thời, điều chỉnh kế hoạch nhập khẩu nguyên liệu thuỷ sản để tránh các tác động tiêu cực do lệnh cấm vận Nga.

Liên quan đến những rủi ro trong giao thương quốc tế, Phó Giáo sư, Tiến sỹ Võ Trí Hảo, Hiệu trưởng Đại học Gia Định, Trọng tài viên VIAC lưu ý, để duy trì hoạt động kinh doanh và không bị hoãn hủy các hợp đồng doanh nghiệp cần phải có các phương án quản trị rủi ro phù hợp; quy định cụ thể về các trường hợp được áp dụng điều khoản bất khả kháng trong hợp đồng cũng như lựa chọn phương thức thanh toán phù hợp.