Tình trạng phá rừng, lấn chiếm đất rừng vẫn diễn ra tại nhiều địa phương.
Nợ nần chồng chất
Cuối năm 2008, Công ty Lâm nghiệp Đắk Mol (trực thuộc UBND tỉnh Đắk Nông cũ) làm thủ tục thuê quyền sử dụng đất và thuê rừng với diện tích hơn 13.100 ha tại các khu vực hiện thuộc địa giới hành chính các xã Đắk Song và Đức An, tỉnh Lâm Đồng. Mục đích sử dụng đất là quản lý, bảo vệ và phát triển rừng, trồng và chăm sóc rừng, xây dựng trụ sở làm việc. Doanh nghiệp được thuê đất theo hình thức trả tiền hàng năm, thời hạn sử dụng đến cuối năm 2043. Theo hợp đồng được ký kết, phía doanh nghiệp sẽ nộp tiền thuê mỗi năm 2 kỳ. Đơn giá thuê đất theo quy định của Nhà nước, đơn vị thuế tính tiền và nơi nộp thuế là Kho bạc Nhà nước địa phương.
Sau khi ký hợp đồng thuê đất, Công ty Lâm nghiệp Đắk Mol sản xuất, kinh doanh không hiệu quả và không đủ kinh phí để trả tiền thuê đất hàng năm. Khoản tiền này trở thành khoản nợ ngày càng lớn. Đến năm 2016, Công ty Lâm nghiệp Đắk Mol được sắp xếp lại với tên gọi Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Đức Hòa. Diện tích doanh nghiệp quản lý giảm từ 13.100 ha xuống còn hơn 10.300 ha. Các nội dung trong hợp đồng thuê đất và số nợ tồn đọng tiếp tục được tính cho đơn vị mới.
Theo ông Nguyễn Bá Giáp, Giám đốc Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Đức Hòa, khi Nhà nước đóng cửa rừng (năm 2016), doanh nghiệp chỉ làm nhiệm vụ là quản lý, bảo vệ rừng. Nguồn thu hàng năm của đơn vị bao gồm kinh phí hợp đồng bảo vệ rừng với Nhà nước và một phần từ nguồn chi trả dịch vụ môi trường rừng.
Một vạt rừng tái sinh tại xã Đắk Song, tỉnh Lâm Đồng vừa bị phát dọn trái phép.
“Công ty ký hợp đồng thuê đất với Sở Tài nguyên và Môi trường Đắk Nông cũ (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường Lâm Đồng) từ năm 2008. Theo thông báo mới nhất của cơ quan thuế khu vực, tổng số tiền thuê đất, tiền chậm nộp, tiền lãi… là hơn 87 tỷ đồng; trong đó tiền thuê đất hơn 50 tỷ đồng, còn lại là tiền chậm, tiền phạt, tiền lãi…. Hiện, tổng thu hàng năm của Công ty chỉ đủ chi trả lương cho người lao động và thực hiện quản lý, bảo vệ, phòng cháy chữa cháy rừng, hầu như không còn khoản nào để đóng tiền thuê đất”, ông Giáp chia sẻ.
Tương tự, Ban Quản lý rừng phòng hộ Đắk Glong - Gia Nghĩa (hiện trực thuộc Sở Nông nghiệp và Môi trường Lâm Đồng) cũng đang nợ tiền thuê đất. Theo ông Võ Duy Long, Giám đốc Ban, tổng số tiền nợ của đơn vị gần 19 tỷ đồng; trong đó tiền thuê đất hơn 8 tỷ, còn lại là tiền chậm, tiền phạt, tiền lãi…. Đây là tiền Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Đắk R’măng nợ của Nhà nước từ năm 2008. Đến năm 2016, Công ty Lâm nghiệp Đắk R’măng được chuyển đổi thành Ban Quản lý rừng phòng hộ Đắk R’măng.
Tiếp đó, vào đầu năm 2025, Ban Quản lý rừng phòng hộ Đắk R’măng đã sáp nhập với Ban Quản lý rừng phòng hộ Gia Nghĩa để thành lập Ban Quản lý rừng phòng hộ Đắk Glong - Gia Nghĩa.
Cũng theo ông Võ Duy Long, qua nhiều lần sắp xếp, khoản nợ tiền thuê đất được chuyển giao từ đơn vị cũ sang đơn vị mới. Ngành thuế đã khoanh nợ từ năm 2022 và từ đó tới nay, đơn vị không phát sinh thêm nợ mới. Tuy nhiên, Ban Quản lý rừng phòng hộ Đắk Glong - Gia Nghĩa chỉ có chức năng chính là quản lý, bảo vệ và phát triển rừng, không có hoạt động sản xuất, kinh doanh nên không có doanh thu và không có khả năng trả nợ. Hiện tại, khoản nợ gần 19 tỷ đồng vẫn đang “treo” và đơn vị cũng chỉ đợi các cơ quan chức năng xử lý.
Theo báo cáo của ngành chức năng tỉnh Lâm Đồng, ngoài 2 đơn vị nêu trên, còn có 2 doanh nghiệp nhà nước thực hiện quản lý, bảo vệ rừng trên địa bàn tỉnh Đắk Nông cũ nợ tiền thuê đất. Đó là Công ty TNHH Lâm nghiệp Thuận Tân nợ gần 25 tỷ đồng và Công ty TNHH Lâm nghiệp Trường Xuân nợ 15 tỷ đồng.
Xin miễn tiền thuê đất
Rừng tự nhiên tại tỉnh Lâm Đồng vẫn tiếp tục bị thu hẹp.
Theo báo cáo của UBND tỉnh Đắk Nông (cũ), năm 2015, Đắk Nông đã sắp xếp, chuyển đổi các lâm trường quốc doanh và thành lập 14 Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp thuộc sở hữu Nhà nước. Mục tiêu là phát triển công nghiệp rừng, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh, thực hiện tốt hơn công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng.
Sau khi chuyển đổi, các Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp trên địa bàn Đắk Nông cũ quản lý hơn 197.000 ha rừng, đất nông, lâm nghiệp. Sau lệnh đóng cửa rừng của Chính phủ vào năm 2016, các công ty này không được khai thác gỗ và hầu như không sản xuất kinh doanh. Các hoạt động chủ yếu là quản lý, bảo vệ và phát triển rừng. Nguồn kinh phí hoạt động là từ ngân sách nhà nước và nguồn thu từ cung ứng dịch vụ môi trường rừng.
Cũng theo báo cáo, trong số 14 công ty này, chỉ có 4 công ty ký hợp đồng thuê đất, số còn lại không thực hiện việc ký hợp đồng. Trên cơ sở các hợp đồng đã ký, ngành thuế đã tính toán tiền thuê đất và cả 4 doanh nghiệp bao gồm: Công ty Lâm nghiệp Đắk Mol (từ 2016 là Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Đức Hòa); Công ty Lâm nghiệp Đắk R’măng (từ 2016 là Ban Quản lý rừng phòng hộ Đắk R’măng và từ đầu năm 2025 là Ban Quản lý rừng phòng hộ Đắk Glong - Gia Nghĩa); Công ty trách nhiệm hữu hạn Lâm nghiệp Thuận Tân và Công ty trách nhiệm hữu hạn Lâm nghiệp Trường Xuân đều đang nợ tiền thuê đất với tiền từ 15 – 87 tỷ đồng/doanh nghiệp. 10 doanh nghiệp còn lại không ký hợp đồng thuê đất nên không bị tính và thông báo phải trả tiền thuê đất hàng năm.
Cũng theo các báo cáo, tờ trình của UBND tỉnh Đắk Nông (cũ), từ năm 2015, UBND tỉnh đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài chính xem xét, miễn toàn bộ tiền thuê đất cho các công ty lâm nghiệp. Do thực tế các công ty này không hoạt động sản xuất kinh doanh và chỉ tập trung chủ yếu vào công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng.
Trao đổi với phóng viên TTXVN tại Lâm Đồng, lãnh đạo Thuế cơ sở 10, Thuế cơ sở 12 tỉnh Lâm Đồng cho biết đã thực hiện việc khoanh nợ đối với 3/4 đơn vị; trong đó, Công ty TNHH Lâm nghiệp Thuận Tân và Công ty TNHH Lâm nghiệp Trường Xuân được khoanh nợ từ cuối năm 2020 do cả 2 doanh nghiệp này đều đã giải thể. Đối với Ban Quản lý rừng phòng hộ Đắk Glong - Gia Nghĩa, ngành thuế cũng đã khoanh nợ vào năm cuối năm 2023 do đơn vị này đã chuyển đổi mô hình (từ doanh nghiệp sang Ban quản lý rừng) và toàn bộ diện tích đất lâm nghiệp đơn vị được giao quản lý cũng đã được chuyển đổi từ đất rừng sản xuất sang đất rừng phòng hộ.
Nhiều diện tích rừng được giao cho doanh nghiệp quản lý, bảo vệ đã bị người dân lấn chiếm để trồng các loại cây nông nghiệp, công nghiệp.
Riêng đối với Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Đức Hòa, ngành thuế cũng đã có hàng chục văn bản thông báo nợ, đôn đốc việc trả nợ và hướng dẫn thực hiện các thủ tục liên quan. Tuy nhiên, doanh nghiệp không thực hiện, hoặc thực hiện nhưng cũng không có kết quả. Trong đó, vào năm 2022, ngành thuế đã đề nghị UBND tỉnh Đắk Nông (cũ) thu hồi đất đã cho Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Đức Hòa thuê do doanh nghiệp vi phạm pháp luật về đất đai (cụ thể là không thực hiện nghĩa vụ tài chính với Nhà nước). Ngoài ra, đề nghị Sở Kế hoạch và Đầu tư Đắk Nông (cũ) thu hồi giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp do doanh nợ tiền thuế, tiền phạt và tiền chậm nộp… Tuy nhiên, đến nay, các ngành chức năng vẫn chưa xử lý cũng như phản hồi về đề nghị này.Theo ông Phạm Văn Trực, Trưởng thuế cơ sở 12, tỉnh Lâm Đồng, hiện ngành thuế vẫn tính tiền thuê đất hàng năm đối với Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Đức Hòa. Và khoản nợ tiền thuê đất vẫn tăng đều đặn hàng năm khoảng 6,7 tỷ đồng.