Trong khi, Hiệp định Đối tác Tự nguyện (VPA) được Chính phủ Việt Nam và EU cơ bản thống nhất vào tháng 5 năm 2017 có mục tiêu loại bỏ gỗ bất hợp pháp ra khỏi chuỗi cung.
Tính hợp pháp của gỗ nguyên liệuSáng 19/1, Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam phối hợp cùng tổ chức Forest Trends tổ chức hội thảo Làng nghề gỗ trong bối cảnh hội nhập: Thực trạng và lựa chọn về chính sách để phát triển bền vững. Hội thảo này được tổ chức dựa trên khảo sát thựa địa tại 5 làng nghề gỗ lớn (Đồng Kỵ, La Xuyên, Vạn Điểm, Hữu Bằng và Liên Hà) vùng đồng bằng sông Hồng.
hội thảo Làng nghề gỗ trong bối cảnh hội nhập: Thực trạng và lựa chọn về chính sách để phát triển bền vững. Ảnh: H.V |
Theo Forest Trends, Việt Nam có khoảng trên 300 làng nghề gỗ đang hoạt động với hàng chục nghìn hộ gia đình và hàng trăm nghìn lao động, bao gồm các lao động trực tiếp từ các hộ và lao động thuê từ bên ngoài, đang làm việc tại đây.
Tại vùng đồng bằng sông Hồng có 5 làng nghề gỗ lớn là Đồng Kỵ, La Xuyên, Vạn Điểm, Hữu Bằng và Liên Hà. Các làng nghề gỗ này điển hình cho các làng có sử dụng nguồn nguyên liệu gỗ quý nhập khẩu, có rủi ro cao về tính pháp lý để sản xuất đồ gỗ có giá trị cao, phục vụ nhóm khách hàng khá giả tại thị trường nội địa (La Xuyên, Vạn Điểm, Đồng Kỵ) và xuất khẩu (Đồng Kỵ).
Theo Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, trong những năm vừa qua đã có những tín hiệu rõ ràng thể hiện sự dịch chuyển trong việc sử dụng nguồn gỗ nguyên liệu trong các làng nghề gỗ theo hướng thân thiện về môi trường.
Tuy nhiên, bên cạnh những dịch chuyển tích cực là những rủi ro và khó khăn to lớn mà các hộ trong làng nghề đang phải đối mặt. Như việc giao dịch giữa các hộ trong làng, bao gồm giao dịch giữa hộ kinh doanh gỗ nguyên liệu và hộ sản xuất chế biến đồ gỗ, giữa các hộ sản xuất và người mua đồ gỗ sau chế biến là các giao dịch miệng và hầu như không có bất cứ bằng chứng pháp lý nào minh chứng cho tính hợp pháp của gỗ và sản phẩm sau chế biến.
Ông Đặng Việt Quang, Chuyên gia nghiên cứu của Tổ chức Forest Trends cho rằng, hạn chế về hiểu biết và mối quan tâm của hộ tại các làng nghề hiện nay một phần là do các cơ chế thực thi luật pháp cấp địa phương, đặc biệt là cấp xã và huyện còn thiếu và yếu. Đến nay, các tương tác giữa các hộ và các cơ quan quản lý rất hạn chế.
Các tương tác chủ yếu tập trung vào các nhóm đối tượng là các hộ kinh doanh gỗ nguyên liệu và các doanh nghiệp, là các chủ thể có quy mô sản xuất kinh doanh lớn hơn nhiều so với quy mô của các hộ. Hoạt động sản xuất kinh doanh của các hộ chưa nhận được mối quan tâm của các cơ quan quản lý, bởi quy mô nhỏ lẻ và không có vai trò trong tạo nguồn thu cho ngân sách.
Trong khi, Hiệp định Đối tác Tự nguyện (VPA) được Chính phủ Việt Nam và EU cơ bản thống nhất vào tháng 5 năm 2017 có mục tiêu loại bỏ gỗ bất hợp pháp ra khỏi chuỗi cung. Hiệp định đưa ra các quy định cụ thể về tính hợp pháp của các sản phẩm gỗ, bao gồm cả các sản phẩm được sản xuất ra bởi các hộ thuộc làng nghề.
Bên cạnh đó, theo ông Đặng Việt Quang, con số 74,5% số hộ được khảo sát tại 5 làng nghề không đăng kí kinh doanh, 64% số hộ không có mặt bằng sản xuất, phải sử dụng không gian sống của gia đình, 100% lao động thuê bởi các hộ là hợp đồng miệng, khoảng 90% các giao dịch giữa các hộ sản xuất và hộ cung gỗ nguyên liệu, giữa hộ bán sản phẩm sau chế biến và người mua thiếu các bằng chứng về tính hợp pháp của gỗ, v.v. là các khía cạnh cơ bản phản ánh hoạt động sản xuất kinh doanh phi chính thức tại các làng nghề.
Kiểm soát nguồn gỗ nguyên liệu
Theo Forest Trents, chính sách tốt nhất cho các hộ tại các làng nghề gỗ hiện nay, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập là hỗ trợ chính thức hóa các hộ này. Chính thức hóa là cơ sở giúp các hộ đáp ứng được với các yêu cầu của VPA, bao gồm tuân thủ các quy định hiện hành về sử dụng nguyên liệu đầu vào, sử dụng lao động, các biện pháp bảo vệ môi trường.
Ông Đặng Việt Quang cho rằng, chính thức hóa sẽ có cơ hội giúp hộ cải thiện điều kiện làm việc, đáp ứng các yêu cầu về tính hợp pháp của sản phẩm gỗ, tạo nguồn thu cho ngân sách quốc gia.
9/2017 Lực lượng chức năng Kon Tum phát hiện 2 điểm tập kết gỗ lậu tại xã Đăk Trăm. Ảnh: TTXVN |
Chính thức hóa hoạt động sản xuất kinh doanh của các hộ tại các làng nghề đòi hỏi sự kết hợp của cả các biện pháp can thiệp mạnh và các biện pháp khuyến khích, hỗ trợ của Chính phủ. Các biện pháp mạnh nhằm loại bỏ các hành vi và hoạt động bất hợp pháp của các hộ có điều kiện chuyển đổi sang chính thức nhưng lợi dụng cơ chế hiện tại vì những lợi ích cá nhân của mình.
Về vấn đề này, ông Nguyễn Mạnh Hà, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Lâm nghiệp (Bộ NN&PTNT) cho biết, xu thế chung của toàn thế giới là truy xuất được nguồn gốc. Nhờ các đàm phán về lâm nghiệp nên chúng ta chưa có thẻ vàng như hải sản. Khi đàm phán luôn đặt lợi ích của DN, hộ gia đình và những người sản xuất lâm nghiệp lên hàng đầu khi thực hiện các cam kết với EU.
Tuy nhiên, theo ông Hà, còn tới 74,5% hộ sản xuất ở các làng nghề này chưa đăng ký kinh doanh. Do vậy, để đảm bảo nguồn gốc gỗ hơp pháp, sau này cần kiểm soát theo đối tượng kinh doanh, chế biến, vận chuyển, bán sản phẩm… đi từ đối tượng là sản phẩm sang kiểm tra kiểm soát người sản xuất ra sản phẩm đó.
Còn theo ông Võ Đình Tuyên, Phó Vụ trưởng Vụ kinh tế ngành, Văn phòng Chính phủ, năm 2018 Việt Nam sẽ phải hoàn thiện cơ chế chính sách sửa đổi của Luật Lâm nghiệp. Bộ NN&PTNT đang hoàn thiện 4 Nghị định liên quan tới vấn đề này. Khi các dự thảo được đưa lên mạng, đề nghị các làng nghề tham gia góp ý, vì đây là các đối tượng bị tác động trực tiếp của các Nghị định này.
Còn về vấn đề VPA với EU, ông Tuyên cho rằng, với những hộ sản xuất chưa đăng ký kinh doanh thì phải làm sao đăng ký cho hợp pháp, trong nước cũng phải minh bạch chứ không chỉ xuất khẩu gỗ mới minh bạch.
Theo Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, cần các biện pháp khuyến khích, hỗ trợ nhằm tạo động lực cho các hộ tự nguyện tham gia chuyển đổi. Chuyển đổi các hộ tại làng nghề sang hình thức chính thức cũng cần sự giúp đỡ từ các tổ chức phát triển, các tổ chức xã hội nghề nghiệp, cộng đồng doanh nghiệp và đặc biệt là nỗ lực của chính bản thân các hộ dân làng nghề.