Lãnh đạo Công ty cổ phần sâm Ngọc Linh Kon Tum kiểm tra chất lượng cây giống trước khi mang đi trồng. Ảnh: Cao Nguyên/TTXVN
Năm 2023, Chương trình phát triển sâm Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045 đã dùng tên gọi Sâm Việt Nam cho 4 cây sâm là: Ngọc Linh, Lang Biang, Lai Châu và Pusailaileng (QĐ 611 QĐ/TTg). Trong 4 loại trên, sâm Ngọc Linh và Lai Châu được đầu tư trồng và cung cấp sản phẩm hàng hóa. Hai loại còn lại được phát hiện với số lượng ít, chủ yếu đang được bảo tồn và chưa được nghiên cứu nhiều.
Ông Nguyễn Trọng Lịch, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Lai Châu cho biết: Chính phủ có chương trình phát triển sâm Việt Nam và trên tinh thần của chương trình này, năm 2014, Tỉnh ủy Lai Châu đã ban hành Nghị quyết số 17/NQ-TU về "Phát triển sâm Lai Châu giai đoạn 2024 - 2030, định hướng đến năm 2035”. Việc đa dạng các loại sâm, vùng trồng sâm, góp phần tạo việc làm, thu nhập cho người dân. Tuy nhiên, các cơ quan chức năng cần phân biệt rõ loại sâm nào, trồng ở đâu để người tiêu dùng chọn lựa, nhất là khi đưa ra thị trường nước ngoài.
Thực hiện Chương trình phát triển sâm Việt Nam, tỉnh Lai Châu chủ trương phát triển từ diện tích 80 ha sâm hiện tại lên khoảng 3.000 ha vào năm 2030. Đồng quan điểm đặt chung thương hiệu sâm Việt Nam cho 4 loài sâm, ông Nguyễn Anh Tuấn, Chủ tịch Hiệp hội Sâm Lai Châu cho hay, để bảo vệ thương hiệu sâm Việt Nam, chính quyền và lực lượng chức năng cần phải xử lý triệt để vấn nạn sâm giả. Việc sâm giả mạo thương hiệu sâm Lai Châu, Ngọc Linh đang diễn ra và hiệp hội đã có ý kiến nhiều lần đến cơ quan chức năng địa phương, nhưng rất khó để xử lý triệt để.
Không đồng tình việc “trộn” các loại sâm trên vào chung thương hiệu sâm Việt Nam, GS.TS Trần Công Luận, Hiệu trưởng trường Đại học Tây Đô, nguyên Giám đốc Trung tâm sâm và dược liệu Thành phố Hồ Chí Minh cảnh báo nguy cơ tiềm ẩn cho thương hiệu quốc gia. Ông bày tỏ kỳ vọng, sâm Việt Nam nói chung sớm được phát triển và thế giới công nhận. Nếu nhà quản lý đưa tên cho các loại sâm vào chung thì phải có hành lang pháp lý rõ ràng, chặt chẽ, không đổ đồng chung gây hiểu nhầm cho người tiêu dùng.
Việc gộp 4 loài sâm trong nước thành chung một thương hiệu, các nhà khoa học, chuyên gia về sâm lo lắng, hậu quả khó lường cho thương hiệu sâm Việt Nam trong tương lai khi vươn ra thị trường thế giới.
GS.TS Nguyễn Minh Đức, khoa Dược Trường Đại học Tôn Đức Thắng cho biết: Khác tên thường, tên khoa học, khác xuất xứ, giá trị nên không có cơ sở để nhập chung tên gọi sâm Lai Châu với Ngọc Linh dưới tên sâm Việt Nam. Do đó, không thể đồng hóa hai cây sâm này.
Đồng quan điểm trên, ông Võ Trung Mạnh, Chủ tịch UBND huyện Tu Mơ Rông (Kon Tum), nơi đang trồng khoảng 2.800 ha sâm Ngọc Linh cho biết: Các nước trên thế giới đều chọn 1 loài sâm để đặt tên sâm quốc gia. Trên cơ sở phân tích nguồn gốc tên sâm Việt Nam, cùng đó là các yếu tố đặc thù, đặc hữu chỉ có ở núi Ngọc Linh nên đặt tên sâm Ngọc Linh là sâm Việt Nam là phù hợp nhất.
Sản phẩm sâm Ngọc Linh củ. Ảnh: Cao Nguyên/TTXVN
Ở Việt Nam, những năm 80 của thế kỷ 20 đến nay, các nghiên cứu công bố quốc tế về sâm Ngọc Linh đều dùng Vietnamese ginseng (sâm Việt Nam). “Giới khoa học quốc tế hiểu và công nhận sâm Việt Nam là sâm Ngọc Linh. Cây sâm Ngọc Linh là sâm đặc hữu, bản địa của vùng núi Ngọc Linh (Việt Nam), chưa phát hiện nơi nào khác. Các thành phần saponin đặc sắc, phong phú so với các loại sâm khác, GS.TS Nguyễn Minh Đức khẳng định.
Cây sâm Ngọc Linh được vào dược điển Việt Nam III năm 2002, dược điển IV năm 2009, dược điển V năm 2017. Dược điển ghi sâm Việt Nam là sâm Ngọc Linh; sản phẩm quốc gia chỉ có sâm Việt Nam (sâm Ngọc Linh) vào danh mục của Nhà nước công nhận năm 2017.
“Việc gọi tên, xác định chiến lược phát triển hài hòa các cây sâm của Việt Nam chưa thật sự chặt chẽ, khoa học… gây khó khăn, thậm chí hạn chế sự phát triển của sâm Ngọc Linh, cây sâm quý được mệnh danh Quốc bảo của đất nước”, GS.TS Trần Công Luận khẳng định
Theo GS.TS Nguyễn Minh Đức, sâm Ngọc Linh, sâm Lai Châu là hai loại cây quý của Việt Nam nhưng giá trị của sâm Ngọc Linh cao hơn rất nhiều. Để làm rõ 2 loài sâm trên có đồng danh về mặt thực vật, có giá trị tương đương, sử dụng như nhau hay thay thế nhau hay không, ngày 12/6/2024, PGS.TS Phan Kế Long, người tìm ra cây sâm Lai Châu năm 2013 cho biết: Do các taxa (phân loại thực vật) độc lập nhau nên có sự khác nhau về hoạt chất và giá trị nên không thể đồng nhất chúng trong hoạt động thương mại.
Việc “trộn” 2 thành 1 sẽ gây lo ngại cho thương hiệu sâm Việt Nam dễ dẫn đến thương hiệu Quốc bảo sâm Ngọc Linh khi vươn cao, bay xa dễ bị đồng hóa với loại sâm khác tên, xuất xứ, giá trị và khác cả tên khoa học.