Mô hình nuôi cá mú tại Cam Ranh, Khánh Hòa. Ảnh: Đặng Tuấn/TTXVN
Tiềm năng và thách thức
Ông Trần Đình Luân, Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư đánh giá, tiềm năng phát triển nuôi biển của Việt Nam là rất lớn. Dù vậy, so với kỳ vọng, ngành nuôi biển hiện nay vẫn còn phát triển chậm, chưa tương xứng với lợi thế. Một phần nguyên nhân đến từ quá trình thay đổi hệ thống quản lý trong thời gian qua, khiến tiến độ triển khai các hoạt động trong lĩnh vực này bị ảnh hưởng.
Trong bối cảnh chiến lược phát triển mới của ngành thủy sản, Việt Nam đang chuyển hướng mạnh từ khai thác sang nuôi trồng và bảo vệ nguồn lợi thủy sản. Đây là định hướng tất yếu, phù hợp với xu thế phát triển xanh, giảm phát thải và kinh tế tuần hoàn. Đối với lĩnh vực nuôi biển, đây không chỉ là hướng đi bền vững mà còn là ngành kinh tế có lợi thế vượt trội. Biển không chỉ cung cấp các loài thủy sản phổ biến mà còn là nguồn sản phẩm sinh học có giá trị cao, có thể tạo ra nhiều sản phẩm có giá trị gia tăng lớn.
Hiện nay, Việt Nam vẫn chủ yếu xuất khẩu thô, trong khi các nước phát triển như châu Âu, Mỹ hay các quốc gia trong khu vực đã tận dụng triệt để nguồn tài nguyên này để chế biến thành các sản phẩm có giá trị gia tăng cao.
Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Việt Nam hiện có trên 6.500 cơ sở nuôi cá biển ven bờ với tổng số trên 244.400 lồng, bè; trên 910 cơ sở nuôi gần bờ với gần 4.300 lồng bè và chỉ 27 cơ sở nuôi biển xa bờ. Điều này cho thấy hầu hết nuôi biển ở Việt Nam vẫn còn manh mún, ven bờ, dễ tổn thương trước ô nhiễm môi trường và thiên tai.
Mưa bão gần đây cũng đã tác động mạnh đến ngành nuôi biển. Bà Phạm Thị Thu Hiền, Chi hội trưởng Chi hội Nuôi biển Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh cho biết, sau bão số 3 năm 2024 (bão Yagi), hoạt động nuôi biển tại địa phương gần như bị “xóa sổ” và phải làm lại từ đầu. Mặc dù người dân nuôi biển đã hàng chục năm, nhưng vẫn còn thiếu kiến thức, khoa học công nghệ và chuỗi giá trị trong nuôi biển. Hạ tầng yếu, liên kết chuỗi chưa phát triển, sản xuất manh mún, dẫn đến không đủ sản lượng ổn định để ký hợp đồng thương mại dài hạn. Sau bão, người dân ồ ạt nuôi lại hàu, dẫn đến cung cầu mất cân đối và giá giảm mạnh.
Liên kết chuỗi, ứng dụng công nghệ cao
Để giải quyết những hạn chế trên, việc xây dựng các chuỗi giá trị nuôi biển đồng bộ là rất quan trọng. Bà Phạm Thị Thu Hiền cho biết, Chi hội Nuôi biển Vân Đồn đang nỗ lực tăng cường liên kết chuỗi giá trị, kết nối từ hộ nuôi - hợp tác xã - doanh nghiệp chế biến - thị trường. Chi hội đang xây dựng mô hình chợ hải sản Vân Đồn tại Hà Nội, do các hợp tác xã thành viên góp vốn. Tại đây, hệ thống bể lọc tuần hoàn giúp bảo quản cá sống khỏe trong 3 tuần, kết hợp khu sơ chế đạt chuẩn HACCP, đóng gói, hút khí trơ, gắn thương hiệu từng hợp tác xã, phục vụ thương mại hải sản tươi sống tại Thủ đô.
Chi hội cũng đề xuất với UBND tỉnh Quảng Ninh triển khai chuyển đổi số trong nuôi biển, bao gồm: lắp GPS định vị các trang trại nuôi để quản lý vùng nuôi, tích hợp dữ liệu trên điện toán đám mây, ứng dụng AI hỗ trợ chẩn đoán bệnh, theo dõi sản lượng và xây dựng sàn thương mại điện tử cho sản phẩm nuôi biển.
Tại Khánh Hòa, Thủ tướng Chính phủ mới đây phê duyệt Đề án thí điểm phát triển nuôi biển công nghệ cao theo Quyết định số 231/QĐ-TTg. Đề án xác định vị trí, đối tượng và công nghệ áp dụng để phát triển nuôi công nghệ cao từ bờ đến 3 hải lý và từ 3 đến 6 hải lý, tạo lợi thế cho tỉnh trong việc phát triển nuôi biển công nghệ cao một cách đồng bộ và bền vững.
Theo ông Nguyễn Duy Quang, Giám đốc Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Khánh Hòa, ngành luôn hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân tham gia hình thức nuôi lồng bè công nghiệp, hướng dẫn thủ tục cấp phép và giao khu vực biển theo đúng quy định pháp luật. Tính đến nay, Khánh Hòa đã cấp 39 Giấy phép nuôi trồng thủy sản trên biển cho 37 hộ nuôi và 2 công ty, 6 hồ sơ đang trong quá trình cấp phép. Ngoài ra, tỉnh đang hướng dẫn cho các cơ sở đã thực hiện thủ tục cấp phép nuôi trồng thủy sản tiếp tục thực hiện thủ tục giao khu vực biển để nuôi trồng thuỷ sản.
Ông Trần Đình Luân nhấn mạnh, để phát triển nuôi biển đúng hướng, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp và hiệp hội nghề nghiệp. Mô hình liên kết chuỗi, nơi các doanh nghiệp cùng góp sức, đầu tư và chia sẻ nguồn lực, sẽ hình thành các doanh nghiệp mạnh, đủ năng lực tổ chức sản xuất quy mô công nghiệp.
Đặc biệt khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 208/QĐ-TTg Phê duyệt Đề án chuyển đổi một số nghề khai thác hải sản ảnh hưởng đến nguồn lợi và môi trường sinh thái, nhiều địa phương đã bắt đầu xây dựng đề án chuyển đổi nghề, từ khai thác không bền vững sang nuôi trồng thủy sản gắn với du lịch và các hoạt động kinh tế khác. Đây là cơ hội lớn để phát triển nuôi biển công nghiệp, nâng cao đời sống người dân ven biển.
Ông Nguyễn Duy Quang kiến nghị Chính phủ sớm ban hành Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 67/2014/NĐ-CP về một số chính sách phát triển thủy sản. Nhà nước quan tâm, hỗ trợ nguồn lực tài chính để đầu tư xây dựng đồng bộ hạ tầng vùng nuôi trồng thủy sản trên biển, đặc biệt là các hạng mục thiết yếu như hệ thống phao tiêu, đèn báo hiệu vùng nuôi, hệ thống neo lồng và các trung tâm dịch vụ hậu cần nghề cá. Đặc biệt là xây dựng cơ chế liên kết giữa hoạt động nuôi biển với các ngành kinh tế khác (du lịch, dầu khí…) từ Trung ương để cùng phát triển.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng bộ tiêu chuẩn quốc gia về nuôi biển, dự kiến hoàn thành năm 2026. Bộ tiêu chuẩn này sẽ là cơ sở để đầu tư, bảo hiểm, quản lý rủi ro và phát triển chuỗi giá trị nuôi biển. Ngành nuôi biển Việt Nam sẽ sớm trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn, phát triển theo hướng công nghiệp, hiện đại và bền vững, ông Trần Đình Luân cho biết thêm./.
Bài cuối: Hoàn thiện thể chế, bứt phá công nghệ