Kỳ cuối: Động cơ tiết lộ bí mật
Trong cuộc phỏng vấn với The Guardian, Snowden cho biết động cơ duy nhất của anh là thông báo với dư luận về điều gì được làm vì họ và điều gì được làm để chống lại họ. Anh nhấn mạnh: "Lương tâm của tôi sẽ không yên nếu để chính phủ Mỹ hủy hoại sự riêng tư, tự do Internet và tự do cơ bản của người dân trên thế giới với cỗ máy giám sát khổng lồ mà họ đang xây dựng".
Hình ảnh Snowden trên báo Trung Quốc. |
Snowden từng xem Internet là “phát minh quan trọng nhất trong cả lịch sử loài người”. Nhưng Snowden cũng biết rằng giá trị của Internet cùng với sự riêng tư cơ bản của con người đang bị hủy hoại nhanh chóng với các chương trình giám sát nhan nhản mọi nơi. Anh khẳng định: “Tôi không coi bản thân là một người hùng vì những gì tôi đang làm là mối quan tâm của riêng tôi. Tôi không muốn sống trong một thế giới mà không có sự riêng tư, và do đó không có chỗ cho sáng tạo và khám phá trí tuệ”.
Snowden nhớ lại năm 2007, khi CIA cử anh đến Geneva, Thụy Sĩ với vỏ bọc ngoại giao, nhiệm vụ duy trì an ninh mạng lưới máy tính giúp anh có quyền tiếp cận hàng loạt tài liệu mật. Trong thời gian này, Snowden lần đầu tiên nghĩ đến việc vạch trần bí mật của chính phủ. Nhưng lúc đó, anh không hành động vì hai lý do: Đầu tiên, phần lớn bí mật mà CIA nắm giữ đều liên quan đến con người, không phải máy móc hay hệ thống nên anh không thoải mái khi tiết lộ vì nghĩ rằng có thể làm ai đó gặp nguy hiểm. Thứ hai, anh hi vọng ông Barack Obama đắc cử tổng thống có thể sẽ thực hiện nhiều cải cách thực sự.
Nhà báo Barton Gellman của tờ The Washington Post. |
Tuy nhiên, khi Snowden thấy Tổng thống Obama tăng cường chính những chính sách mà anh nghĩ là sẽ phải bị kìm hãm, anh đã quyết tâm thực hiện kế hoạch của mình. Chừng ấy thời gian làm việc ở Thụy Sĩ cộng với gần 3 năm làm việc ở CIA đã khiến anh luôn tự hỏi những gì anh nhìn thấy có đúng đắn hay không.
Khi làm việc ở NSA thông qua các nhà thầu, anh hoảng sợ khi biết NSA muốn biết mọi cuộc đàm thoại và mọi dạng hành vi trên thế giới. Khi anh biết chắc một điều rằng mạng lưới giám sát của NSA sẽ không sớm bị giải tán, anh âm thầm chờ đợi thời cơ để hành động chống lại thứ mà anh cho là “mối đe dọa với dân chủ”.
Dù hiểu được quan điểm, niềm tin của Snowden nhưng người ta vẫn tự hỏi tại sao anh lại làm như thế, tại sao lại từ bỏ tự do và cuộc sống an lành. “Có những thứ quan trọng hơn tiền. Nếu động cơ của tôi là vì tiền, tôi có thể đã bán những tài liệu này cho bất kỳ nước nào và sẽ rất giàu” - Snowden đã nói như vậy.
Trước khi đưa cho phóng viên, Snowden đã đánh giá từng tài liệu để đảm bảo tính hợp pháp vì lợi ích của người dân. Anh cho biết thêm có nhiều loại tài liệu gây ảnh hưởng lớn nên anh đã không tiết lộ vì mục đích của anh là đòi sự minh bạch, không phải hại người khác.
Người biểu tình ủng hộ Snowden ở New York. |
Vốn là người có phong thái điềm tĩnh, thoải mái nhưng từ khi phải lẩn trốn, Snowden thường xuyên sống trong cảnh sợ hãi, chờ đợi tiếng gõ cửa phòng khách sạn. Giả sử có chuông báo cháy Snowden cũng tự hỏi đó có phải là báo cháy thật hay là cái bẫy mà CIA dùng để dụ anh ra khỏi khách sạn.
Sự thận trọng, cảnh giác của Snowden thể hiện từ khi anh tìm cách tiếp cận phóng viên Barton Gellman của tờ The Washington Post. Anh dùng mật danh Verax - nghĩa là “người nói sự thật” trong tiếng Latinh - để liên lạc và gọi phóng viên Gellman là Brassbanner. Họ liên lạc gián tiếp nhiều lần trước khi trao đổi trực tiếp hôm 16/5. Snowden biết rằng thông tin được tiết lộ ra sẽ đánh dấu đoạn kết của chính bản thân anh, đồng thời cảnh báo ngay cả những nhà báo theo đuổi câu chuyện của anh cũng có rủi ro cho đến khi tin đã được đăng.
Để kế hoạch có hiệu quả, Snowden đã đề nghị The Washington Post đảm bảo sẽ đăng trong vòng 72 giờ toàn bộ phần chữ viết trong tài liệu dạng PowerPoint miêu tả về chương trình giám sát Internet PRISM. Anh cũng muốn tờ báo này đăng trên mạng một chìa khóa mật mã để anh có thể dùng nhằm chứng minh với một đại sứ quán nước ngoài rằng anh chính là nguồn tiết lộ tài liệu mật. Tuy nhiên, Gellman cho biết không thể đảm bảo sẽ đăng gì và khi nào đăng. Câu chuyện đã lên báo và bùng nổ dư luận hai tuần sau đó.
Khi nói về vấn đề an ninh quốc gia có thể bị tổn hại sau tiết lộ, Snowden cho rằng, nước Mỹ đã sống sót qua nhiều mối đe dọa lớn hơn nhiều so với đe dọa từ những nhóm khủng bố vô tổ chức mà không cần đến những chương trình như PRISM. Snowden coi giám sát diện rộng mới là mối đe dọa lớn hơn xã hội tự do.
Trong khi có rất nhiều người Mỹ ủng hộ quan điểm của Snowden, thậm chí lập đơn kiến nghị trên trang web của Nhà Trắng để xin miễn tội cho anh, lập đủ các hội trên Facebook để ủng hộ anh, quyên tiền án phí cho anh - người mà họ gọi là anh hùng quốc gia, thì cũng có không ít người coi Snowden là kẻ phản quốc.
Vụ rò rỉ thông tin khiến không chỉ chính quyền và người dân Mỹ sôi sục mà còn gây nên một cơn dư chấn trên toàn cầu. Cho dù động cơ tiết lộ bí mật của Snowden là gì thì chắc chắn anh cũng đã để lại dấu ấn đậm trong lịch sử với tư cách là một người tị nạn, người “hớt lẻo” và gián điệp nổi tiếng nhất thế giới. Và câu chuyện của Snowden còn lâu mới kết thúc.
Thùy Dương