Máy bay F-35 Lightning II của Không lực Mỹ trình diễn tại Triển lãm hàng không quốc tế Abbotsford ở British Columbia, Canada. Ảnh: THX/TTXVN
Theo Thời báo Brussels (brusselstimes.com) ngày 17/3, Bỉ đang đứng trước một quyết định khó khăn: tiếp tục thực hiện hợp đồng mua máy bay chiến đấu F-35 trị giá hàng tỷ euro hay hủy bỏ nó. Dù vấp phải nhiều tranh cãi về chi phí và hiệu quả, việc hủy bỏ hợp đồng này dường như là điều không tưởng đối với quốc gia châu Âu nhỏ bé này.
Nhu cầu cấp thiết về hiện đại hóa quốc phòng
Bỉ hiện sở hữu 45 máy bay chiến đấu F-16, trong đó 30 chiếc đã lỗi thời và dự kiến sẽ được chuyển giao cho Ukraine từ năm 2026. Điều này khiến Bỉ rơi vào tình thế cấp bách phải tìm kiếm giải pháp thay thế. Năm 2018, Chính phủ Bỉ dưới thời Thủ tướng Charles Michel đã quyết định đầu tư vào máy bay chiến đấu F-35 do Mỹ sản xuất, với kế hoạch mua 34 máy bay và tổng chi phí ước tính lên tới 3,6 tỷ euro. Đây được xem là bước đi chiến lược nhằm đảm bảo khả năng phòng thủ của Bỉ trong tương lai.
Tuy nhiên, chi phí khổng lồ của chương trình F-35 đã gây ra nhiều tranh cãi. Ban đầu, Bộ trưởng Kinh tế Kris Peeters hứa hẹn rằng hợp đồng này sẽ "tự trang trải" thông qua các khoản đầu tư vào ngành hàng không vũ trụ Bỉ. Nhưng đến giữa năm 2022, các công ty Bỉ chỉ thu về 700 triệu euro, chưa bằng 20% giá trị kỳ vọng. Một thỏa thuận mới ký năm 2023 với hy vọng có lợi nhuận kinh tế 66 triệu euro mỗi năm, nhưng vẫn còn quá xa so với chi phí ban đầu.
Trong bối cảnh đó, F-35 không chỉ gây tranh cãi vì chi phí mà còn vì những vấn đề kỹ thuật. Kể từ năm 2018, đã có 15 vụ tai nạn liên quan đến F-35, cùng nhiều khiếu nại về độ tin cậy và chi phí bảo trì cao. Tháng 8/2023, Bỉ từ chối nhận hai máy bay F-35 do phần mềm và màn hình hiển thị thông tin kỹ thuật không đầy đủ. Những sự cố này làm dấy lên câu hỏi về tính khả thi của việc đầu tư vào F-35.
Dù vậy, Tướng Frederik Vansina, sĩ quan quốc phòng hàng đầu của Bỉ, vẫn khẳng định F-35 là "máy bay chiến đấu tốt nhất thế giới". Ông nhấn mạnh rằng F-35 đã chứng minh hiệu quả trong các chiến dịch quân sự gần đây, đặc biệt là ở Ukraine và Iran. Theo ông Vansina, trong bối cảnh chiến trường hiện đại, chỉ có máy bay tàng hình như F-35 mới có thể tồn tại và hoạt động hiệu quả.
Sự phụ thuộc vào Mỹ và lo ngại về chủ quyền
Một trong những vấn đề lớn nhất của chương trình F-35 là sự phụ thuộc vào Mỹ. F-35 cần được hỗ trợ bởi một loạt dịch vụ từ Mỹ, bao gồm bảo trì, tình báo, dữ liệu dẫn đường và chuẩn bị thực hiện nhiệm vụ. Điều này khiến nhiều nước châu Âu lo ngại về việc mất đi sự độc lập quốc phòng. Đức và Bồ Đào Nha đã rút khỏi chương trình F-35 vì lo sợ Mỹ có thể vô hiệu hóa máy bay từ xa trong trường hợp bất đồng chính trị.
Tuy nhiên, Bộ Quốc phòng Bỉ khẳng định rằng đây chỉ là "dự đoán". Bộ trưởng Quốc phòng Theo Francken tuyên bố: "Không có nút bấm nào trong Nhà Trắng cho phép Mỹ khiến máy bay F-35 của chúng tôi không thể sử dụng được". Ông nhấn mạnh rằng F-35 có thể hoạt động một cách "có chủ quyền", dù vẫn cần sự hỗ trợ từ Mỹ.
Với những tranh cãi và chi phí khổng lồ, nhiều người đặt câu hỏi liệu Bỉ có nên tiếp tục chương trình F-35 hay không. Tuy nhiên, cựu Bộ trưởng Quốc phòng Ludivine Dedonder cho rằng đã quá muộn để hủy bỏ. Bà nhấn mạnh rằng chương trình đang ở "giai đoạn nâng cao, không thể quay lại". Tính đến nay, Bỉ đã nhận 8 máy bay F-35 đầu tiên, đang được sử dụng để đào tạo phi công và đội bảo dưỡng tại Mỹ. Dự kiến, những chiếc F-35 đầu tiên sẽ được chuyển đến Bỉ vào mùa thu năm nay, sẵn sàng tham gia bảo vệ sườn phía Đông của NATO.
Ngoài ra, Bỉ còn có kế hoạch mua thêm F-35 để tăng cường năng lực quốc phòng, với mục tiêu đạt mức chi tiêu quốc phòng 2% GDP vào năm 2029. Theo Bộ trưởng Francken, "nước này không có khả năng lựa chọn bất kỳ thứ gì khác ngoài F-35".
Tóm lại, dù vấp phải nhiều chỉ trích về chi phí và hiệu quả, việc hủy bỏ hợp đồng mua F-35 dường như là điều không thể đối với Bỉ. Quốc gia này đã đầu tư quá nhiều tiền bạc và công sức vào chương trình này, đồng thời đang đối mặt với nhu cầu cấp thiết về hiện đại hóa quốc phòng.