Gặp ‘ông tiên’ của các học trò nghèo

Câu chuyện của những tấm lòng cao thượng

Trong con ngõ nhỏ, ngôi có không gian thoáng mát đến lạ của ngôi từ đường họ Nguyễn Đông Tác được xây dựng trong phần sân nhà thầy là nơi lớp học Hướng Thiện được hình thành và đã được thầy Trà mượn dùng làm nơi dạy dỗ cho các lớp học trò trong suốt 26 năm qua.
Thầy kể gia đình thầy có 13 đời dạy học nối tiếp nhau tính đã tới hơn 400 năm sinh sống trên mảnh đất làng Phương Liên (Đống Đa, Hà Nội). Thầy luôn tự hào mình là học sinh trường Bưởi (trường Chu Văn An hiện nay), nơi mà theo thầy đã dạy dỗ những kiến thức vô cùng cơ bản nhưng vô cùng thấm thía giúp thầy cho tới tận ngày nay vẫn còn nhớ như in để truyền dạy lại cho các lớp học trò sau này.

Sau khi thi đậu đại học, thầy trở thành sinh viên khóa đầu tiên của ĐH Sư phạm Hà Nội. Tốt nghiệp khoa Vật lý, ông về các trường trên địa bàn Hà Nội dạy học, như THPT Lê Quý Đôn, THPT Nguyễn Trãi… rồi về nghỉ hưu năm 1989.

Năm 1992, ông giáo về hưu bắt đầu mở lớp Hướng thiện, góp nhặt những đứa trẻ nghèo từ các bãi rác, xóm lao động về dạy chữ. Kể lại những ngày đầu dựng lớp, thầy Trà bỗng rớt nước mắt khi nhớ về lời dặn dò của mẹ trước khi mất phải biết cưu mang, đùm bọc những học trò có hoàn cảnh khó khăn như mẹ ngày bé.

Thời đấy, khu vực Phương Liên nơi thầy ở còn tiêu điều, xơ xác. Trong một lần tình cờ khi đi qua khu vực bãi rác gần hồ, thầy thấy nhiều em nhỏ ăn mặc rách rưới đang lang thang nhặt rác.Thầy tìm tới hỏi thăm các con về hoàn cảnh, việc ăn, việc uống rồi đem cho các con cơm ăn, áo mặc. Qua thời gian, các cậu bé từ Nam Định, Thanh Hóa… lên Hà Nội lang thang ấy dần thân thiết với thầy và gia đình, thầy mới hỏi các con có muốn học chữ hay không. Dần dần thấy cách thầy dạy học dễ hiểu, vui tươi lại được thầy cho ăn, cho mặc các trò rủ nhau đến học. Từ đó lớp học Hướng Thiện bắt đầu được mở ra.

Thầy Trà giải thích: “Gọi là lớp học hướng thiện, đến lớp nghĩa là thầy và trò đều phải tu dưỡng. Thầy tu đức, lòng thương người, còn trò học đạo làm người, hướng đến những điều tốt đẹp”. Bao nhiêu năm, Hướng Thiện không chỉ có công sức của thầy Trà mà còn gia đình của thầy, những người chòm xóm, bạn bè đồng nghiệp cùng ủng hộ vật chất và tinh thần cho thầy.

Thầy kể, mỗi học sinh đến với lớp học Hướng Thiện là một cảnh đời. Có trò bố mẹ mất cả, có trò bố mẹ ngồi tù vì trộm cướp, ma túy. Khi ấy, chỉ có tình yêu thương mới giúp dung dưỡng tâm hồn những đứa trẻ lang thang.

Nhưng tình yêu, tình thương chỉ đủ sức đưa các em đến lớp được một lần. Phương pháp giảng dạy dễ học, dễ hiểu, sự vui tươi, hóm hỉnh trong mỗi câu chuyện thầy trò mới là điều giữ chân các em mỗi tuần lại bỏ những việc mưu sinh tới lớp.

Cách giảng dễ hiểu rất đặc biệt

Vẫn không ngừng khâm phục những người thầy xưa đã dạy dỗ mình, theo thầy Trà, hơn 40 năm đứng trên bục giảng, 26 năm truyền dạy ở lớp học cho các học trò nghèo, thầy chỉ là người truyền lại những gì đã học được của các thầy cô năm xưa. Với thầy, từ những uốn nắn, những kiến thức căn bản nhưng gợi mở, dễ hiểu giúp thầy nhớ đến tận bây giờ chính là cách truyền dạy kiến thức tối ưu nhất. Trên thực tế, tại lớp học của mình, thầy Trà dù chuyên dạy Toán và Ngoại ngữ (thầy Trà thông thạo cả 4 ngoại ngữ (Pháp, Đức, Anh, Italy và biết chữ Hán) nhưng học trò gặp khó khăn các môn học khác như Lý, Hóa, Văn... là thầy cũng có tiết học “gỡ rối”.

Qua lời giảng của thầy, mọi phép tính khó đều quy về quả cam mẹ mua, cái bánh mẹ cho; mọi phần ngữ pháp tiếng Anh, tiếng Pháp khó nhớ đều đưa về những cách sử dụng thường ngày. Có lẽ vì thế kiến thức cũng dễ ngấm hơn, mỗi giờ học lại rả rích tiếng cười của thầy và trò.

“Dạy người như đi bắt sâu trong vườn cây, phải tỉa từng cái lá”- thầy Nguyễn Trà tâm niệm.

Để khuyến khích động viên cho trẻ không phải là những câu chuyện xa xôi về các vĩ nhân của thế giới mà hãy từ chính những người bạn còn khó khăn nhưng đã biết vươn lên ngay bên cạnh các con. Những tấm gương của những người Việt Nam yêu nước, những nhà khoa học lỗi lạc của Việt Nam còn nuôi dưỡng thêm niềm tự hào dân tộc cho các con.

Cho đến bây giờ khi có bố mẹ đến gửi con, thầy vẫn yêu cầu bố mẹ cùng học thử với con một buổi xem có đồng ý với phương pháp giảng dạy của thầy hay không. Thầy như muốn dặn dò việc học bố mẹ hỗ trợ con là quan trọng nhất.

Trải qua 26 năm, từ lớp Hướng Thiện, nhiều người thi đỗ cao đẳng, đại học, đi học nghề, tìm được cho mình công việc ổn định. Các thế hệ trưởng thành nối tiếp nhau trưởng thành là món quà cho người thầy mỗi năm một già thêm.

Ba tháng trước thầy giáo già bị đột quỵ tưởng như khó qua khỏi. Nhưng cái duyên đưa chính một phụ huynh học trò thầy đã dạy dỗ hiện đang làm ở bệnh viện Đông y châm cứu nên giữ được tính mạng. Với thầy, một lần nữa con chữ lại đưa thầy đến với những cơ duyên của tình người.

Hiện nay do tình hình sức khỏe của thầy Trà, ngoài lớp học tại từ đường của gia đình, thầy vẫn được duy trì vào những ngày cuối tuần, lớp học Hướng Thiện chuyển ra một căn phòng của UBND phường Phương Liên dành riêng cho lớp. Tại đây có 4 giảng viên giỏi đã về hưu và vẫn đang công tác tiếp nối công việc của thầy giáo già để thường xuyên dạy các môn học cho 10 trẻ em khó khăn.

Ngẫm lại trong cuộc đời 66 năm dạy học, khoảnh khắc khiến người thầy giáo ưu tú này vui sướng nhất vẫn là khi nghe các em bán bánh mì, đi nhặt rác biết thay đổi cách xưng hô “Thầy ơi thầy”, “Thầy ơi, em bảo” thành “Em thưa thầy”. Tiên học lễ, hậu học văn bắt nguồn từ những điều tưởng đơn giản nhất, như cách xưng hô giữa thầy trò. Dạy kiến thức có thể dễ nhưng dạy làm người mới là điều khó hơn tất thẩy.

Trong cuộc nói chuyện, thỉnh thoảng thầy lại chững lại ngẫm nghĩ không nhớ mình nói gì tiếp theo. Chỉ mong người thầy 85 tuổi mãi luôn minh mẫn, sáng ý để những học trò nghèo luôn tìm thấy điểm tựa của lễ, của nghĩa, của tình thương trước khi học gặt hái được thật nhiều kiến thức theo cách dễ hiểu nhất.