Nhà cổ Đông Hòa Hiệp còn lưu giữ nhiều vật dụng quý giá cổ xưa.
Nhà cổ ở tỉnh Tiền Giang có sự khác biệt giữa hai vùng đông và tây. Ở các huyện phía đông, nhà thấp, cột nhỏ và dùng gỗ tốt. Từ huyện Châu Thành trở lên, các vị điền chủ mới nổi muốn thể hiện sự giàu có của mình nên nhà thường cao và cột lớn. “Cái máu” của dân khẩn hoang là “ăn theo thuở, ở theo thì”. Điều này đúng với nhiều ngôi nhà cổ, vì ngoài kiến trúc truyền thống, chủ nhân thường xây thêm thềm ba bằng gạch vữa theo kiểu Tây đang thịnh lúc bấy giờ.
Nhắc đến nhà cổ ở Tiền Giang, nhiều người liên tưởng đến ngôi nhà của anh Trần Anh Kiệt (ở Đông Hòa Hiệp, huyện Cái Bè) được tổ chức JICA (Nhật Bản) tài trợ trùng tu vào năm 2003. Đây chưa phải là ngôi nhà độc đáo nhất ở Tiền Giang bởi mỗi ngôi nhà cổ đều mang phong cách, sự độc đáo riêng của nó.
Nhà của ông Hội đồng Phan Văn Cự (ở ấp Phú Hưng, xã Long Khánh, huyện Cai Lậy) được Ban Quản lý di tích Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Tiền Giang đánh giá là ngôi nhà có kiến trúc chạm độc đáo nhất tỉnh. Ngôi nhà này rộng trên 1.000m2, nền lát gạch da qui, mái lợp ngói móc, bên trong có 140 cây cột lớn bằng gõ được kê trên tán gỗ.
Cụ ông Phan Ngọc Bỉnh, hơn 90 tuổi, con trai ông Hội đồng cho biết: “Nhà được cất làm nhiều lần. Phần nhà chính được ông nội tôi cất vào khoảng năm 1880. Nghe kể lại, ông tôi cho người ra miền Trung mua gỗ chở về và thuê 40 thợ từ miền Bắc, miền Trung vào làm ròng rã trong 4 năm mới xong. Sau đó, cha tôi cất thêm phần Thảo bạt (nhà để khách chờ vào lễ). Để tôn trọng ông nội, cha tôi cất phần thảo bạt dưới nền thấp hơn nhà chính. Do cột đã cắt sẵn từ trước, cha tôi cho làm phần tán cổ bồng bằng gỗ. Nhà dùng toàn bộ là tán gỗ, chốt gỗ chứ không dùng đinh. Năm 1915, phần thềm ba được xây thêm bằng gạch thẻ và hồ ô dước, có trang trí hoa văn kiểu Pháp”.
Theo nhận xét của tổ chức JICA, Thảo bạt nhà Hội đồng Cự là thảo bạt lớn nhất Việt Nam. Phần tán cổ bồng là nét độc đáo của ngôi nhà này nhưng độc đáo nhất vẫn là kiến trúc chạm. Đây là ngôi nhà duy nhất toàn bộ xiên, trích đều được chạm trổ 3 mặt. Hiện ngôi nhà còn giữ được hai bộ tranh thờ và 8 bức thủ uyển sơn son thiếp vàng, 20 đôi liễn, 20 khuôn biển và nhiều bao lam chạm 3 mặt. Điều rất độc đáo là mỗi món đồ được chạm từ một thân cây to. Theo chủ nhân ngôi nhà hiện nay, để làm một bức thủ uyển, ông cha họ phải tốn hơn 3 tháng công thợ và dát lên đó hai lượng vàng ròng.
Ở ấp Tân Phú, xã Tân lý Tây, huyện Châu Thành, ngôi nhà của ông Bùi Ngọc Hưởng là ngôi nhà duy nhất ở Tiền Giang còn lưu giữ nguyên vẹn kiến trúc nhà truyền thống của người Việt sau hơn 100 năm xây dựng. Đoàn làm phim “Người Bình Xuyên” đã đến quay nhiều cảnh ở ngôi nhà này. Theo lời ông Hưởng, “ông cố của tôi cất nhà này hết gần 3.000 đồng Đông Dương” (trong khi thời kỳ đó một mẫu ruộng tốt chỉ có giá 30 đồng).
Đến xứ Gò Công, ngôi nhà Đốc Phủ Hải rất độc đáo. Nó tựa như một tiểu cung điện bởi sự nguy nga của ngôi nhà và sự cầu kỳ, xa hoa của nội thất. Bước vào nhà, nhìn đâu đâu cũng thấy những tác phẩm nghệ thuật chạm khảm tuyệt mỹ và các cổ vật quý giá. Nhà Đốc Phủ Hải thể hiện một giai đoạn lịch sử vùng đất Gò Công. Đó là thời kỳ phong kiến khủng hoảng và sự du nhập ồ ạt của văn hóa phương Tây. Phần bên ngoài của ngôi nhà được xây dựng bởi vôi vữa, cổng sắt theo kiểu kiến trúc Pháp như chiếc áo tân thời khoác lên ngôi nhà rường Nam bộ.
Đặc biệt, có lẽ ít ai biết nhà Đốc Phủ Hải hiện nay gốc là nhà của bà Trần Thị Sanh, người em con cô con cậu với Hoàng Thái hậu Từ Dũ. Bà Trần Thị Sanh là người giàu có nhất vùng Gò Công hồi cuối thế kỷ XIX, được dân trong vùng gọi tôn kính là Bà Hầu nên có câu “Gò Công bốn tổng đồng giàu, mà riêng có một bà Hầu giàu to”. Bà là người vợ thứ của Anh hùng dân tộc Trương Định, do Hoàng Thái hậu Từ Dũ ban hôn. Đốc phủ Hải là cháu gọi bà Sanh là ngoại vợ.
Toàn tỉnh Tiền Giang hiện còn trên 200 ngôi nhà được xây dựng từ năm 1940 trở về trước. Trong số đó, khoảng 35 căn nhà cổ có giá trị về mặt kiến trúc và nghệ thuật rất cao. Ước tính trung bình mỗi năm, các nhà cổ ở tỉnh Tiền Giang đón khoảng 1050.000 lượt du khách đến tham quan, trong đó hơn 75% là khách quốc tế.
Ông Nguyễn Đức Đảm, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tiền Giang cho biết: “Nhà cổ là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa, nghệ thuật và lịch sử của dân tộc. Nhà cổ thu hút du khách khám phá những nét kiến trúc cùng hoa văn cổ xưa của Nam bộ được thể hiện qua những bức hoành, liễn gỗ, kèo cột được chạm khắc công phu mang đậm nét kiến trúc văn hóa nhà vườn Nam Bộ. Tuy nhiên, các ngôi nhà cổ trên địa bàn tỉnh đang bị mai một dần bởi thời gian và thời tiết. Tỉnh Tiền Giang đang có kế hoạch phối hợp với chủ nhân các nhà cổ để có kế hoạch trùng tu thích hợp.