Cuộc sống của những người thợ mỏ bên trong ngọn núi 'ăn thịt người' ở Bolivia

Theo kênh CNN, sáu du khách đội mũ bảo hiểm và mặc quần bảo hộ dày, ngồi chật chội trong một hầm mỏ hẹp, chỉ vừa đủ chỗ để quỳ xuống. Hướng dẫn viên địa phương cầm một chiếc bật lửa, châm lửa vào một thanh thuốc nổ màu xanh lá cây và bình tĩnh yêu cầu mọi người lùi lại. “Bất cứ lúc nào”, anh nói.

Chỉ vài giây sau, một làn sóng xung kích mạnh xé toạc không gian, theo sau là một đám mây bụi dày đặc bốc lên.

Thanh thuốc nổ đó là món hàng mà một trong những du khách đã mua từ chợ địa phương vào sáng hôm đó, với giá chỉ 13 Bolivianos (chưa đến 2 USD). Thành phố Potosí, Bolivia, là nơi duy nhất trên thế giới mà công dân có thể mua thuốc nổ hợp pháp.

Anh Jhonny Condori, hướng dẫn viên địa phương ở Potosí, chia sẻ: “Đối với những người thợ mỏ, thuốc nổ là thứ quan trọng nhất. Nếu không biết cách sử dụng, sẽ rất nguy hiểm”.

Tuy nhiên, đối với những thợ mỏ có kinh nghiệm, thuốc nổ lại là thứ giúp họ khai thác khoáng sản nhanh chóng và hiệu quả hơn rất nhiều.

Potosí, với hệ thống hầm mỏ rộng lớn đã tồn tại qua nhiều thế kỷ, là một trong những địa điểm khai thác khoáng sản quan trọng nhất thế giới. Những thợ mỏ thường phải di chuyển qua những con đường hầm hẹp, đẩy những chiếc xe đầy đá vụn dọc theo những con đường mòn.

Potosí nằm ở độ cao hơn 4.000 mét so với mực nước biển, khiến đây trở thành một trong những thành phố cao nhất thế giới. Những con phố hẹp, mái ngói đỏ và những tòa nhà cổ kính, luôn khiến người ta nhớ về quá khứ thuộc địa của thành phố.

Thời kỳ đỉnh cao và sự suy tàn của Cerro Rico

Truyền thuyết kể rằng các mỏ bạc dồi dào của Cerro Rico lần đầu tiên được một thổ dân Andean, Diego Gualpa, tình cờ phát hiện vào năm 1545. Ông Kris Lane, giáo sư tại Đại học Tulane và tác giả của cuốn sách Potosí: The Silver City That Changed the World (Tạm dịch Potosí: Thành phố bạc đã thay đổi thế giới) cho biết: “Bí mật đã bị tiết lộ, không thể che giấu được nữa.”

Không lâu sau đó, thực dân Tây Ban Nha bắt đầu khai thác bạc ở khu vực này, và Potosí nhanh chóng trở thành một địa điểm khai thác bạc vô cùng nổi tiếng.

Giáo sư Lane mô tả Potosí phát triển rất nhanh thành nơi giống như một “cơn ác mộng”, nơi lao động cưỡng bức diễn ra khắp nơi, và người dân bản địa bị buộc phải làm việc trong điều kiện vô cùng khắc nghiệt, gần như chế độ nô lệ.

Khi các kỹ thuật khai thác được cải thiện, điều kiện sống của công nhân lại càng trở nên tồi tệ hơn. Thuỷ ngân độc hại được đưa vào quy trình tinh chế, làm ô nhiễm môi trường và khiến nhiều người tử vong. Ngọn núi Cerro Rico, với cái tên “Ngọn núi ăn thịt người”, vẫn được người thợ mỏ gọi cho đến ngày nay.

Vào cuối thế kỷ 16, Potosí trở thành thành phố lớn thứ tư trong thế giới Cơ đốc giáo, với dân số hơn 200.000 người. Thành phố này từng cung cấp đến 60% nguồn bạc của thế giới, tài trợ cho đế chế Tây Ban Nha và các triều đại khác trên toàn cầu.

Tuy nhiên, theo thời gian, các mỏ bạc dần cạn kiệt. Vào năm 1825, khi Bolivia tuyên bố độc lập, Potosí không còn phát triển rực rỡ như trước nữa..

Thờ cúng El Tío

Ngày nay, Potosí vẫn còn khai thác khoáng sản, nhưng chủ yếu là thiếc và kẽm. Hệ thống đường hầm mỏ rộng lớn khiến Cerro Rico trở nên không ổn định, và đây là “thời kỳ nguy hiểm nhất mà các mỏ từng trải qua”, theo Giáo sư Lane.

Tuy nhiên, về cơ bản, cách thức khai thác không có nhiều thay đổi. Những thợ mỏ ở Potosí vẫn thờ cúng cùng một vị thần, thực hiện các nghi lễ giống như tổ tiên của họ hàng thế kỷ trước, và họ vẫn tử vong vì các bệnh lý về đường hô hấp như những người đi trước.

Mỗi lối vào mỏ đều có một hình nộm có sừng, được trang trí với ruy băng nhiều màu, được gọi là El Tío, được biết đến là linh hồn ma quỷ, cai trị âm giới và toàn bộ vùng lòng đất của Bolivia.

Hướng dẫn viên Condori chia sẻ: “Chúng tôi tin vào nhiều vị thần khác nhau. Trong khi người Andean tôn thờ Chúa Kitô, phần lớn cũng kính trọng Pachamama – Mẹ Trái đất, một vị thần nữ của người Inca”.

Theo Giáo sư Lane, El Tío có thể đã được các ông chủ hầm mỏ tạo ra để đe dọa công nhân bản địa, nhưng hiện tại, chính El Tío đã mang lại may mắn cho chúng tôi.

Ngày nay, các hình nộm El Tío thường xuyên được bày biện cùng lá coca, thuốc lá, bia và rượu – những lễ vật của thợ mỏ và du khách cầu xin sự bảo vệ và may mắn trong công việc.

Cuộc sống của những người thợ mỏ

Tuổi thọ trung bình của thợ mỏ ở Bolivia chỉ khoảng 40 năm, do những tai nạn lao động và bệnh bụi phổi silic – một căn bệnh nghiêm trọng do hít phải bụi silica. Những người thợ mỏ cũng không được bảo hộ an toàn, thường không đeo khẩu trang.

Mặc dù theo quy định, độ tuổi lao động tối thiểu là 14, nhưng nhiều trẻ em vẫn bắt đầu làm việc từ khi còn rất nhỏ. Một số báo cáo cho biết, có trẻ em chỉ mới 6 tuổi đã phải làm việc trong các mỏ.

Giáo sư Lane nói: “Mặc dù môi trường khai thác khắc nghiệt, nhưng bạn vẫn có thể tìm thấy tình người, sự sáng tạo, âm nhạc, thơ ca và sự phát triển văn hóa xuất hiện từ nơi đây”.

Potosí tổ chức lễ hội khai thác hàng năm vào khoảng tháng 2 đến tháng 3, thu hút rất nhiều du khách. Thợ mỏ mặc quần áo lao động, nhảy múa khắp thị trấn và tổ chức những màn múa rối El Tío. Phụ nữ địa phương, được gọi là Cholitas, diện những trang phục lộng lẫy và biểu diễn theo các điệu nhạc sôi động.

Sau lễ hội, du khách trở về La Paz, nhưng những thợ mỏ và gia đình họ vẫn tiếp tục cuộc sống hàng ngày đầy gian khổ.