Những địa danh ghi dấu ân tình
Sau khi thực dân Pháp trở lại xâm lược Lào đầu năm 1946, chúng chỉ đạo chính quyền tay sai phản động khủng bố, giết hại nhiều người Lào yêu nước. Hơn 200 cán bộ, nhân sĩ, trí thức yêu nước người Lào đã được phía Việt Nam mời đến Đá Bàn, Làng Ngòi, xã Mỹ Bằng, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang (cũ) ở, làm việc.
Theo nguyện vọng của Hoàng thân Xuphanuvông, đơn vị vũ trang mật của Việt Nam do ông Nguyễn Tử Quý phụ trách, đã đón Hoàng thân Xuphanuvông từ Thái Lan, vượt sông Mê Công, băng rừng, vượt đèo cao, vực thẳm, đi bộ hàng tháng trời sang Việt Nam, tiếp đó đến Đá Bàn, Làng Ngòi.
Từ ngày 13 đến ngày 15/8/1950, hơn 100 đại biểu đại diện cho lực lượng yêu nước Lào, họp Đại hội quốc dân Lào, bầu ra Neo Lào Itxala ( Mặt trận Lào tự do), Hoàng thân Xuphanuvông làm Chủ tịch. Ban lãnh đạo Neo Lào Itxala còn có các ông: Cayxỏn Phômvihản, Nuhăc Phumxavẳn, Khămtay Xiphănđon, Phumi Vôngvichit… Đại hội bầu ra Chính phủ kháng chiến Lào, do Hoàng thân Xuphanuvông làm Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao. Chính phủ kháng chiến Lào còn có các ông Cayxỏn Phômvihản, Nuhăc Phumxavẳn, Khămtay Xiphănđon, Phumi Vôngvichit và Khămxúc Vôngxăc…
Tại địa chỉ đỏ ở Tuyên Quang, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Hoàng thân Xuphanuvông trao đổi về đoàn kết, liên minh chiến đấu Việt-Lào chống kẻ thù chung.
Trong những ngày họp Đại hội quốc dân Lào, từ An toàn khu ở Việt Bắc, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhiều lần đến thăm nơi ở, nơi làm việc và nói chuyện với các nhà lãnh đạo Lào về đoàn kết gắn bó, liên minh chiến đấu chống kẻ thù chung đến thắng lợi cuối cùng. Sau Đại hội, Neo Lào Itxala và Chính phủ kháng chiến trở về chiến khu cách mạng ở Sầm Nưa lãnh đạo quân dân Lào tiến hành cuộc kháng chiến chống thực dân, đế quốc.
“Trong mọi thành công của cách mạng Lào đều có sự đóng góp trực tiếp của cách mạng Việt Nam. Trên mọi chiến trường của Tổ quốc thân yêu của chúng tôi đều có xương máu của các chiến sĩ Việt Nam hòa lẫn với xương máu của cán bộ, chiến sĩ và nhân dân các dân tộc Lào…".
"Đảng Nhân dân cách mạng Lào và nhân dân các dân tộc Lào nguyện ra sức củng cố và tăng cường mối quan hệ đặc biệt Lào-Việt như bảo vệ con ngươi của mắt mình; đồng thời ra sức xây dựng và phát triển mối quan hệ hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau một cách toàn diện, lâu dài mãi mãi, để cùng nhau bảo vệ thành quả cách mạng, xây dựng đất nước giàu mạnh…”.
(Đồng chí Cayxỏn Phômvihản, Tổng bí thư Đảng Nhân dân Cách mạng Lào, Chủ tịch nước nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào).
Lao Khô, thuộc xã Phiêng Khoải, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La (cũ) là căn cứ địa hoạt động của Đội công tác đặc biệt, gồm 19 người Lào và người Việt, do đồng chí Cayxỏn Phômvihản làm Chỉ huy trưởng, đồng chí Hoàng Đông Tùng làm Chính trị viên.
Địa danh Lao Khô nằm trong một thung lũng hẹp, gần biên giới với Lào, được bao bọc bởi những dãy núi đá cao, trùng điệp. Xa xưa, nơi đây hoang vắng, không bóng người, chưa có tên bản. Năm 1930, gia đình cụ Tráng Lao Khô (người HMông) cùng 4 gia đình nữa, chuyển nơi ở tại Vân Hồ, Mộc Châu đến đây định cư, từ đó mới có tên bản Lao Khô.
Đội đóng trong hang đá Thẩm Mễ rộng chừng 300 mét vuông, nhiều ngách vào, ra đảm bảo an toàn. Hàng ngày mọi người luyện tập quân sự, học chính trị. Đồng chí Cayxỏn Phômvihản được cụ Tráng Lao Khô mời đến ở trong nhà. Theo phong tục địa phương, gia đình cụ Lao Khô làm lễ nhận đồng chí Cayxỏn Phômvihản làm con nuôi, buộc chỉ cổ tay coi nhau như ruột thịt, sống chết có nhau. Không quản nguy hiểm, cụ thường xuyên đem gạo, rau, muối của dân bản tiếp tế cho các chiến sĩ Lào-Việt. Được tin có lính Pháp đi càn, cụ đi ngay trong đêm, báo tin.
Nhà ở của Hoàng thân Xuphanuvông tại Làng Ngòi, xã Mỹ Bằng, huyện Yên Sơn, Tuyên Quang (cũ). Ảnh Tư liệu
Từ căn cứ Lao Khô, đồng chí Cayxỏn Phômvihản lãnh đạo đơn vị vượt qua biên giới sang địa phận Mường Hét, Xiềng Khọ, Sầm Nưa tuyên truyền yêu nước, xây dựng cơ sở, lực lượng vũ trang, tổ chức đánh địch đi càn. Có thành tích trong công tác và trong chiến đấu, đồng chí Cayxỏn Phômvihản được Chi bộ Đảng đội Xung phong Lào Bắc kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương ngày 6/1/1949.
Quân đội Lào Itxala thành lập ngày 20/1/1949, tại xã Lào Hung, huyện Xiềng Khọ, tỉnh Hủa Phăn. Đồng chí Cayxỏn Phômvihản được giao trọng trách Tổng Chỉ huy. Bộ chỉ huy Quân đội Lào Itxala còn có các đồng chí: Khămtay Xiphănđon, Phun Xipaxơt, Singcapô Xikhôt Chulamaly.
Tháng 11/1949, Quân đội Lào Itxala phối hợp với Quân tình nguyện Việt Nam mở cuộc tiến công địch tại phòng tuyến sông Mã, đập tan 9 cứ điểm địch, thành lập Ủy ban kháng chiến huyện Xiềng Khọ…
Địa danh đồng chí Cayxỏn Phômvihản và Ban Xung phong Lào Bắc hoạt động tại Lao Khô, nay được xây dựng thành Khu Di tích lịch sử cách mạng Việt Nam - Lào trên khuôn viên rộng 3.500m2, gồm các hạng mục: Nhà tưởng niệm, Tượng đài hữu nghị, Bia dẫn tích. Ngày 6/7/2017, Chủ tịch Quốc hội Việt Nam Nguyễn Thị Kim Ngân và Chủ tịch Quốc hội Lào Pany Yathotu cắt băng khánh thành, tặng quà cho thân nhân gia đình cụ Tráng Lao Khô và nhân dân bản này. Di tích Lao Khô được Bộ Văn hóa,Thể thao và Du lịch Việt Nam xếp hạng Di tích lịch sử Cách mạng Việt Nam - Lào cấp quốc gia, có giá trị lịch sử, gắn kết chặt chẽ với gia trị văn hóa truyền thống và quan hệ hữu nghị đặc biệt giữa hai nước.
Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân và Chủ tịch Quốc hội Lào Pany Yathotu cắt băng khánh thành Khu di tích Lào Khô, tại xã Phiêng Khải, huyện Yên Châu, Sơn La. Ảnh Tư liệu
Sau khi thăm Di tích lịch sử Việt - Lào tại thị trấn Mộc Châu, Sơn La, chúng tôi thăm địa chỉ đỏ Chăm Mát tại Hòa Bình. Một tấm bia đá lớn, nặng 37,8 tấn, dài 4 mét, cao 6 mét, khắc chữ Việt và chữ Lào: “Nơi đây, tháng 12 năm 1971 đã diễn ra Đại hội trù bị Đại hội lần thứ II Đảng Nhân dân Lào (nay là Đảng Nhân dân Cách mạng Lào)”. Ngày 25/12/2012, địa danh Chăm Mát được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam xếp hạng Di tích lịch sử Quốc gia.
Các đồng chí Ban quản lý Di tích giới thiệu: Bị thua đau trên các chiến trường, đế quốc Mỹ đưa lực lượng không quân tham chiến ở Lào, cho máy bay Mỹ đánh phá ác liệt vùng giải phóng Lào. Trong tình hình mới, Trung ương Đảng Nhân dân Lào quyết định họp Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II. Tỉnh ủy Hòa Bình (cũ) được Trung ương giao nhiệm vụ giúp Đảng Nhân dân Lào chuẩn bị hội trường, chỗ ăn, nghỉ cho 300 cán bộ Lào. Một hội trường lớn được xây dựng, dài 50 mét, rộng 29 mét, tường xây gạch, có một cửa chính và 4 cửa ngách hai bên, mái lợp ngói đỏ. Xung quanh có bốn dãy nhà ở của cán bộ và bộ đội Lào. Đây là địa điểm tổ chức các khóa huấn luyện chính trị, dân vận, học văn hóa, bồi dưỡng sức khỏe cho cán bộ Lào. Trước ngày khai mạc Đại hội trù bi, Đồng chí Tổng Bí thư Lê Duẩn và đồng chí Lê Văn Lương đã đến thăm. Đồng chí Cayxỏn Phômvihản hướng dẫn Đoàn thăm hội trường, thăm phòng ở, làm việc của bạn Lào. Sau Đại hội trù bị, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II Đảng Nhân dân Lào họp chính thức từ ngày 3-6/2/1972, tại chiến khu Viêng Xay, tỉnh Hủa Phăn. Đại hội thông qua sửa đổi điều lệ Đảng, đổi tên Đảng thành Đảng Nhân dân Cách mạng Lào, Đại hội suy tôn Chủ tịch Hồ Chí Minh là lãnh tụ của Đảng và thông qua Nghị quyết “Tăng cường đoàn kết Lào-Việt Nam".
Cán bộ, phóng viên tin, ảnh, kỹ sư, nhân viên văn phòng, lái xe của Việt Nam Thông tấn xã (nay là TTXVN) từng vượt Trường Sơn sang bên kia biên biên giới giúp cách mạng Lào tại các vùng giải phóng trước năm 1975, tiếp đó giúp các bạn Lào trong công cuộc bảo vệ và xây dựng đất nước… TTXVN vinh dự đóng góp những viên gạch hồng xây nên Tượng đài hữu nghị đặc biệt Việt - Lào mẫu mực, thủy chung, trong sáng.
Vun đắp tình hữu nghị đoàn kết, thủy chung
Trong hai năm hoạt động tại Thái Lan, dưới bí danh Thâu Chín, nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đã chọn Lào là đầu cầu trực tiếp để truyền bá tư tưởng cứu nước tiến bộ mà Người đã nghiên cứu, đúc kết.
Từ Thái Lan, Thâu Chín bí mật vượt sông Mê Công sang Lào. Địa phận đầu tiên Người dừng chân là bản Thà Đàn, tỉnh Xavanakhết. Tiếp đó, Người đến hoạt động tại bản Xiêng Vang, huyện Noỏng Bôc, tỉnh Khăm Muộn. Với danh nghĩa thầy giáo đến dạy chữ cho người Việt, Người nói chuyện với bà con dân bản, căn dặn luôn đoàn kết người Việt và người Lào, chung sức chung lòng cùng đánh đuổi kẻ thù ra khỏi đất nước. Người phổ biến cho bà con kinh nghiệm, cách tổ chức các đoàn thể yêu nước, cách mạng…
Cắt băng khánh thành Khu di tích Xiêng Vang, huyện Noỏng, tỉnh Khăm Muộn.
Tiếp cán bộ, cựu chuyên gia TTXVN giúp Lào, cụ Đặng Văn Hồng (tên Lào là Hông Khôt Vôngxả) 79 tuổi, cho biết: Dân bản Xiêng Vang nghe lời bác Thâu Chín đã xây dựng các tổ “Ái hữu”, làm giao liên, tham gia du kích bảo vệ làng bản.
Uống nước nhớ nguồn, được tin hai nhà nước Việt Nam và Lào quyết định xây Khu tưởng niệm Bác Hồ tại Xiêng Vang, bà con rất phấn khởi. Mười gia đình đã tự nguyện chuyển nhà, hiến 1, 5 ha đất cho dự án. Khởi công xây dựng ngày 19/5/2010, khánh thành ngày 7/12/2012. Nhiều hiện vật, hình ảnh, văn kiện quý, sách báo nói về cuộc đời hoạt động cách mạng cao đẹp của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã được trưng bày tại nhà lưu niệm.
Nơi đây hội tụ những nét đẹp văn hóa Lào, Việt Nam, có vườn hoa, cây cảnh và có cả “Ao cá Bác Hồ”. Mở cửa vào dịp kỷ niệm 122 năm Ngày sinh Bác Hồ, hàng năm có nhiều đoàn khách Lào, Việt Nam, các nước, các tổ chức quốc tế đến tham quan và dâng hương tri ân Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Lễ khởi công tôn tạo Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Thà Đàn, tỉnh Xavankhết.
Năm 2013, tại bản Thà Đàn bên sông Mê Công, Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh được xây dựng. Kỷ niệm 125 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong cuộc hành hương theo chân Bác, đoàn cựu chuyên gia giúp Lào và Quân tình nguyện Việt Nam đã đến dâng hương tại Bia tưởng niệm Bác Hồ ở Thà Đàn. Ngày 9/4/2023,Thành phố Hồ Chí Minh và tỉnh Xavanakhết tổ chức lễ tôn tạo di tích Thà Đàn, trở thành Khu di tích lịch sử Lào- Việt Nam. Dự án gồm các hạng mục: Bia tưởng niệm bằng đá quý có hình ảnh Bác Hồ, xây mới bức phù điêu lớn phía sau bia, xây mới nhà trưng bày, nhà làm việc và hệ thống đèn chiếu sáng. Phát biểu trong dịp này, đồng chí Bunchom Uponpaxơt, Bí thư, Chủ tịch tỉnh Xavanakhết nói đây là công trình nhằm tri ân công lao to lớn của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dày công vun đắp quan hệ hữu nghị đặc biệt Lào - Việt Nam.
Cán bộ, cựu chuyên gia TTXVN thăm, dâng hương tri ân Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Khu di tích Xiêng Vang.
Kết thúc cuộc hành hương thăm các địa chỉ đỏ Việt-Lào, chúng tôi đến thăm và dâng hương tại Khu tượng đài Liên minh chiến đấu tại tỉnh Xiêng Khoảng, tri ân các anh hùng, liệt sĩ Việt Nam đã hy sinh xương máu hòa lẫn với xương máu của cán bộ, chiến sĩ và nhân dân Lào trên khắp các chiến trường ác liệt. Thiếu tướng Huỳnh Đắc Hương, nguyên Trưởng đoàn kiêm Chính ủy Đoàn chuyên gia quân sự Việt Nam tại Lao cho biết trong cuộc kháng chiến chống thực dân đế quốc đã có 40.000 cán bộ, chiến sĩ Việt Nam hy sinh và hàng chục nghìn người bị thương trên chiến trường Lào.
Cán bộ, cựu chuyên gia TTXVN thăm và dâng hương tại Khu tượng đài Liên minh chiến đấu Lào- Việt Nam tại tỉnh Xiêng Khoảng .