Đối với người Khmer, rắn, nhất là thần rắn Naga có một vị trí rất quan trọng trong đời sống tâm linh.Trong tiếng Phạn, Naga có nghĩa là con rắn lớn, cũng là tên gọi của vị thần rắn trong Ấn Độ giáo. Rắn Naga được gắn với hai vị thần là Vishnu và Shiva, với ý nghĩa cuộn tròn lấy cái gốc của trục thế gian, biểu trưng cho sự sinh thành, phát triển và hủy diệt, nâng đỡ và bảo đảm sự ổn định của thế giới.
Rắn Naga 5 đầu trên cổng chùa Khmer. |
Trong truyền thuyết của người Khmer, vị vua đầu tiên lãnh đạo Vương quốc Chân Lạp, là Kampu, là người tài giỏi, có đức độ, được nhân dân yêu mến, sùng kính như vị thần. Thời trai trẻ, chưa lập vương quốc, trong lần vượt biển sang đất nước của những hòn đảo, ngài đã gặp con gái vua rắn Naga, một cô gái kiều diễm, thông minh, xinh đẹp. Khi đó, vua rắn Naga tổ chức lễ kén rể cho con gái. Kampu đã vượt qua tất cả các chàng trai trong các cuộc thi văn võ để làm chồng công chúa Naga. Vợ chồng Kampu đã lãnh đạo nhân dân, kết nối các bộ lạc, lập nên Vương quốc Chân Lạp. Công chúa Naga đã trở thành hoàng hậu.
Rắn Naga ở chân cầu thang phòng đọc sách chùa Chén kiểu (Sóc Trăng). |
Biết ơn công chúa, sau này, khi xây dựng các cung điện, đền thờ, chùa chiền, các công trình tâm linh, các vị vua đều đắp tượng rắn Naga để thờ, xem đó là vị thần canh giữ chốn linh thiêng.
Ngày nay, trong kiến trúc nhiều ngôi chùa của người Khmer thường có hình ảnh cầu vồng và rắn Naga tượng trưng cho cầu nối giữa trần gian và cõi Niết bàn. Các phù điêu Naga nơi mái cuốn của ngôi chùa người Khmer có ý nghĩa trong việc trừ tà, tránh hỏa hoạn và bảo vệ Đức Phật.
Chân cột cờ với 4 hình tượng rắn Naga trong chùa Khmer. |
Hình tượng rắn Naga xuất hiện ở khắp nơi, từ nóc chùa, chân cầu thang chánh điện, chân cầu thang phòng đọc sách, chân cột cờ, trên những chiếc xe tang đưa người chết đến nơi hỏa thiêu tượng trưng cho vị thần đưa linh hồn người tốt lên cõi Niết Bàn.
Khi xuất hiện, rắn Naga thường có phần đuôi uốn cong, phần đầu là hình ảnh của con rắn phồng mang với 3 đầu, 5 đầu, 7 đầu hoặc 9 đầu. Rắn 3 đầu tượng trưng cho tam tài: thiên - địa - nhân; 5 đầu tượng trưng cho ngũ hành: kim - mộc - thủy - hỏa - thổ; 7 đầu tượng trưng cho sự đắc đạo trong tu hành và 9 đầu chính là con đường dẫn lên thiên đàng. Tuy nhiên, phổ biến nhất trong các chùa Khmer ở Nam Bộ là rắn Naga 5 đầu.
Sự xuất hiện của hình tượng rắn Naga trong các kiến trúc chùa là nét văn hóa đặc trưng của người Khmer Nam Bộ, góp phần tạo nên một không gian linh thiêng, huyền bí của các ngôi chùa Khmer Nam Bộ.
Bài và ảnh: Ngọc Tú