Thuở ấu thơ, gia đình tôi sống ở một vùng quê nghèo miền Trung du, vì vậy cuộc sống và sinh hoạt của gia đình tôi cũng như đại đa số các gia đình khác đều lắt lay với bữa đói, bữa no. Ngay cả cơm trắng, cũng chỉ vào độ mùa gặt chúng tôi mới được ăn no thỏa thích, còn những tháng ngày khác trong suốt cả năm dài thường là một hạt cơm phải “cõng” thêm vài ba hạt ngô, củ khoai… Vì cơm cũng không đủ no nên thức ăn dùng để ăn kèm thường là chẳng có gì đáng kể. Quanh đi quẩn lại vẫn chỉ rau luộc, rau nấu canh suông, bỏ chút mì chính, muối chứ cũng chẳng mấy khi có mỡ lợn để nấu cùng. Mẹ tôi thường ngả hũ tương, làm vại dưa, vại cà để cả nhà dùng ăn quanh năm. Nếu khi nào cả nhà được ăn thịt thì ngày đó một là ngày giỗ nội, giỗ ngoại hoặc ngày khách khứa đặc biệt nào trong năm là cùng. Các bữa ăn được cải thiện chất đạm là con tôm, con cua, con tép… thì thường là hôm đó mẹ tôi, hay chị tôi tranh thủ buổi trưa ra đồng tát vét, hoặc mò dưới mương mới có.
Đói khổ là vậy, được ăn rất nhiều món ăn rất đỗi bình dị của quê hương nhưng tôi không nhớ hết đặc trưng của từng món, cũng như cách chế biến, mà có một món duy nhất tôi không bao giờ quên, đó là món sung quả đập dập kho với tương cùng mỡ lợn. Nhà có cây sung rất lớn bên bờ ao và quanh năm sai trĩu chịt quả nên món sung kho đã đi suốt những năm tháng tuổi thơ tôi, cũng như cùng gia đình của những giai đoạn khốn khó.
Thường là quả sung xanh, hay sung muối dưa chua người ta có thể kho cá, kho thịt đều ngon, thế nhưng trong lúc đời sống còn muôn vàn thiếu thốn thì để có chút mỡ lợn kho cùng vài bát quả sung xanh đã là quá mĩ mãn rồi. Mỗi tháng, nhà tôi thường làm hơn chục bữa sung kho mỡ. Cứ hôm nào mẹ làm món sung kho là cả nhà lại ăn cơm rất ngon miệng và ai nấy đều ăn no nê hơn. Món sung kho đơn giản về cung cách chế biến nên hầu như ai ai cũng có thể làm được. mẹ tôi là người chế biến món ăn này bao giờ cũng ngon hơn hết thảy mọi người trong gia đình. Nhiều lần mẹ dạy tôi, chỉ bảo tận tình, từng công đoạn một nhưng làm sao mà hôm thì tôi nấu mặn, hôm lại kho nhạt thếch… khiến mẹ vẫn phải thường “chữa cháy” để cả nhà khỏi chê!
Sung hái trên cây xuống rửa sạch để ráo nước rồi mang đập dập trên thớt. Khi đập dùng dao bản rộng đập và chỉ đập cho các quả sung dập tách ra làm ba, bốn phần là đạt. Sung đập xong bỏ vào nồi nêm tương, rắc chút mì chính, rưới vài thìa mỡ lợn, đổ xâm xấp nước rồi bắc lên bếp đun sôi. Khi nồi sung sôi thì cho lửa nhỏ liu riu tới khi nào cạn sền sệt, sung nhừ là được. nếu ai muốn ăn cay có thể cho thêm cả ớt, chút tiêu bột rắc đều vào sẽ cảm thấy món sung thơm ngon hơn.
Đây là món ăn chủ đạo của nhà tôi, và vì nhà có cây sung to nên hàng xóm cũng thi thoảng sang xin về kho ăn. Mấy bận khách ở dưới xuôi lên, mẹ tôi kho đãi khách và mọi người ăn lần đầu cứ tấm tắc khen ngon mãi…
Sung, cà, tương, dưa… cùng biết bao sự vất vả nghèo khó vậy mà anh chị em chúng tôi, cũng như bao thế hệ trẻ của làng cũng lớn khôn lên và học hành tử tế. Ngày nay, khi mà cuộc sống dần một đủ đầy về vật chất thì món sung kho mỡ đã không còn hiện diện thường nhật trong các bữa ăn hàng ngày của gia đình tôi cũng như bao gia đình khác. Thế nhưng những thế hệ lớp người của một thời nghèo khó của ngày hôm qua vẫn hoài niệm, vẫn thi thoảng ôn nghèo kể khổ để lớp người trẻ của ngày hôm nay thấu hiểu phần nào sự vất vả để biết vượt qua mỗi khi gặp gian khó…
Duy Hoàng