Thông tin Đại tướng Võ Nguyên Giáp - Người Anh Cả của Quân đội nhân dân Việt Nam, thiên tài trong lịch sử quân sự thế giới từ trần đã làm nghẹn lại hàng triệu triệu con tim của đồng bào cả nước và bè bạn khắp năm châu. Báo Tin Tức xin trân trọng giới thiệu bài viết của PGS.TS Nguyễn Mạnh Hà, Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng (Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh) với những kỷ niệm đáng nhớ về Đại tướng.
Tôi may mắn được gặp Đại tướng Võ Nguyên Giáp nhiều lần trong vai trò là người làm công tác nghiên cứu, biên soạn lịch sử quân sự. Ông là người LÀM NÊN LỊCH SỬ và là CON NGƯỜI CỦA LỊCH SỬ. Trong những lần vinh dự được gặp, làm việc với Đại tướng, tôi nhớ nhất những kỷ niệm sau:
Lần gặp đầu tiên
Đó là vào năm 1994, lúc đó tôi là cán bộ của Phòng Lịch sử kháng chiến chống Pháp. Hôm đó, Trung tướng Hoàng Phương, Viện trưởng Viện Lịch sử quân sự, Thiếu tướng Bùi Công Ái, Phó Viện trưởng cùng đi với cán bộ của Phòng sang nhà riêng của Đại tướng chúc mừng Đại tướng nhân kỷ niệm 38 năm chiến thắng Điện Biên Phủ đồng thời xin ý kiến về một số vấn đề trong lịch sử kháng chiến chống Pháp. Mặc dù ở tuổi 81, nhưng lần đầu tiên được nhìn Đại tướng mặc quân phục mùa đông, ngồi trên ghế sa lông đệm da đã cũ, ở trong phòng khách ngôi nhà ngang nói chuyện, tôi vẫn thấy ở ông toát lên phong thái của 1 vị tướng mạnh mẽ, thông tuệ, minh mẫn mà rất gần gũi.
Đại tướng nói: Đây là chiến thắng chung của cả dân tộc mà công đầu tiên thuộc về Đảng ta và Bác Hồ. Lịch sử chỉ diễn ra một lần nhưng phải nghiên cứu, phải viết nhiều lần, phải viết làm sao cho đúng, phản ánh được sự thật nhưng phải có sức thuyết phục và hấp dẫn người đọc.
Nhìn Đại tướng say sưa, lại được ngồi gần như đối diện với Đại tướng, tôi thầm nghĩ: những lời tâm sự gan ruột của người thày dạy sử ở trường tư thục Thăng Long năm xưa, của vị Đại tướng lừng danh, của người Chủ tịch danh dự Hội Khoa học lịch sử hôm nay chính là lời dạy bảo, nhắn nhủ, gửi gắm tâm tư, mong muốn của ông đối với những người viết sử, đặc biệt là lịch sử quân sự.
Lần gặp thứ hai
Đó là vào tháng 9 năm 1997. Khi đó, được phép của thủ trưởng Bộ Quốc phòng, Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, phối hợp với các tỉnh Bắc Kạn, Phú Thọ và Thái Nguyên tổ chức 3 cuộc hội thảo khoa học kỷ niệm 50 năm chiến thắng Việt Bắc Thu Đông 1947. Tôi được phân công sang nhà riêng của Đại tướng để báo cáo nội dung của hội thảo và đề nghị Đại tướng dự, phát biểu về sự chỉ đạo của Đảng và Bộ Tổng chỉ huy đánh bại cuộc tiến công của Pháp lên Việt Bắc. Đại tướng nghe xong, từ tốn nói: Sự kiện này đã diễn ra nửa thế kỷ rồi, nhiều sự kiện diễn biến tôi không còn nhớ rõ, hôm nào cậu đến đây nói lại cho toàn bộ diễn biến chiến dịch rồi sau đó viết gì sẽ viết. Tôi ngỡ ngàng khi nghe Đại tướng nói như vậy bởi sự cầu thị của ông. Đại tướng rất nghiêm túc trong công việc, việc gì chưa nắm chắc, ông hỏi lại cho rõ.
Mấy hôm sau, Văn phòng của Đại tướng cho xe đến đón tôi và chở thẳng lên khu biệt thự Hồ Tây, nơi nghỉ dưỡng của các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước. Xe dừng lại trước một biệt thự nhỏ, yên tĩnh. Tôi xuống xe đã thấy Đại tướng đứng chờ ở bậc tam cấp. Ông mặc bộ pijama màu sáng, mỉm cười chìa tay ra đón tôi. Một cảm giác gần gũi, thân thiết dâng lên trong lòng. Lúc đó tôi không tin là mình đang được gặp một vị Tướng huyền thoại. Phong thái của ông, những cử chỉ không một chút xã giao, như của một người ông đối với một đứa cháu. Tôi báo cáo với Đại tướng âm mưu, kế hoạch và quá trình chuẩn bị đánh lên Việt Bắc nhằm nhanh chóng kết thúc cuộc chiến tranh xâm lược lần thứ hai của thực dân Pháp... Đại tướng chăm chú nghe, thỉnh thoảng đưa ra một số câu hỏi, nhận xét. Nghe tôi trình bày xong, Đại tướng nói: thế là được rồi, mình sẽ viết bài cho các cậu.
Theo đúng hẹn, ngày 6 tháng 12 năm 1997, Đại tướng đã lên Thái Nguyên tham dự cuộc Hội thảo kỷ niệm 50 năm chiến thắng Việt Bắc được tổ chức tại Bảo tàng các dân tộc Việt Bắc. Bài phát biểu quan trọng của Đại tướng đã được in trang trọng ở trang đầu của cuốn Kỷ yếu Hội thảo.
Lần gặp thứ ba
Năm 1999, kỷ niệm 55 năm ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam (22/12/1944 - 22/12/1999), Viện Lịch sử quân sự Việt Nam phối hợp với Tỉnh ủy Cao Bằng tổ chức cuộc hội thảo khoa học tại thị xã Cao Bằng. Sau hội thảo, chúng tôi vào thăm khu di tích ở rừng Trần Hưng Đạo, xã Tam Kim, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng, nơi ghi dấu sự thành lập Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân, đội quân chủ lực tiền thân của Quân đội ta. Một số đồng chí lão thành cách mạng đi cùng chúng tôi phát hiện trên tấm bia có sự sai sót, nhầm lẫn về tên họ, quê quán, dân tộc, là liệt sỹ hay không phải liệt sỹ của danh sách 34 cán bộ, chiến sỹ Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân. Họ viết thư kiến nghị lên Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, Tổng cục Chính trị và Bộ Tư lệnh Quân khu I đề nghị xác minh làm rõ và bổ sung, sửa những nhầm lẫn trong tấm bia khắc tên 34 cán bộ Chiến sỹ của Đội.
Trên cơ sở kiến nghị đó, Tổng cục Chính trị giao cho Viện Lịch sử quân sự Việt Nam xác minh làm rõ và trả lời.
Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, chúng tôi nhiều lần được Đại tướng Võ Nguyên Giáp trả lời làm rõ các vấn đề liên quan đến hoạt động của Đội và về các đội viên. Đặc biệt là trường hợp của mấy đội viên như Hồng Cô (người Mông duy nhất tham gia Đội); đội viên Luận (sau này chúng tôi xác minh họ tên đầy đủ là Nguyễn Văn Luận, quê ở Tuyên Hóa, Quảng Bình); đội viên Nông Văn Ích ở Hà Quảng, Cao Bằng... Đại tướng đã kể về họ, giúp chúng tôi thêm tư liệu và nghị lực để “đi tìm” ra những đội viên này vì thông tin về họ rất ít ỏi.
Kết thúc nhiệm vụ giữa năm 2002, chúng tôi sang báo cáo Đại tướng về kết quả công việc. Như thường lệ, Đại tướng mặc quân phục mùa hè tiếp chúng tôi trong phòng khách ở nhà trên. Đại tướng nói: công việc của các đồng chí rất có ý nghĩa, góp phần làm rõ các hoạt động của Đội quân tiền thân của Quân đội và những con người cụ thể. Không những thế, nó còn giúp cho cơ quan chính sách trong và ngoài quân đội có cơ sở tham khảo để giải quyết chính sách cho các gia đình đội viên chưa được hưởng.
Cuộc đời hơn 1 thế kỷ bình dị mà cao quý, gần gũi mà như huyền thoại của vị Đại tướng của nhân dân khó có bút nào có thể viết hết. Là người có may mắn được nhiều lần gặp Đại tướng trong cuộc đời công tác của mình, tôi hy vọng qua những kỷ niệm nho nhỏ trên đây, bạn đọc sẽ hiểu thêm về tầm vóc và nhân cách của một con người Văn - Võ song toàn, một nhân vật đã góp phần quan trọng định hình lịch sử của Việt Nam và thế giới thời hiện đại.
PGS.TS Nguyễn Mạnh Hà