Tại sao Nga không thể mở rộng sự hiện diện quân sự ở Biển Đỏ?

Dự án xây dựng căn cứ hải quân của Nga tại Sudan, từng được xem là một tham vọng chiến lược lớn của Moskva bên ngoài không gian hậu Xô Viết, đang một lần nữa rơi vào tình trạng bất ổn. Theo cổng phân tích tin tức News.az của Azerbaijan ngày 17/11, việc đình chỉ thực hiện thỏa thuận này cho thấy những thách thức lớn mà Nga đang phải đối mặt khi tìm cách mở rộng phạm vi hoạt động ra ngoài Kênh đào Suez hướng tới Ấn Độ Dương.

Dựa trên báo cáo của tạp chí Maritime Executive, Nga đã đình chỉ việc thực hiện thỏa thuận thành lập cơ sở hải quân tại Sudan. Điều này đồng nghĩa với việc rút khỏi các kế hoạch nhằm đảm bảo sự hiện diện quân sự lâu dài trên Biển Đỏ.

Truyền thông Nga cũng đã xác nhận thông tin này, trích dẫn tuyên bố từ Đại sứ Nga tại Sudan Andrei Chernovol. Ông Chernovol thừa nhận rằng: "Do xung đột quân sự hiện tại ở Sudan, tiến độ về vấn đề trên đã tạm thời bị dừng lại". Cách diễn đạt này phản ánh một thực tế: dự án bị đình trệ không phải do một trở ngại đơn lẻ, mà là do sự kết hợp của nhiều yếu tố như bất ổn chính trị tại Sudan, sự sụp đổ an ninh và áp lực địa chính trị toàn cầu.

Khung thỏa thuận ban đầu cho căn cứ này được khởi xướng từ năm 2017 dưới thời Tổng thống Sudan Omar al-Bashir. Đến năm 2020, một thỏa thuận có thời hạn 25 năm đã được ký kết chính thức, cho phép Nga xây dựng một trung tâm hậu cần và cơ sở hải quân có khả năng phục vụ cả tàu chiến chạy bằng năng lượng hạt nhân, với tối đa 300 nhân sự và neo đậu bốn tàu chiến. Điện Kremlin mô tả đây là sự trở lại chiến lược hải quân biển xanh đã bị trì hoãn từ lâu, gợi nhớ đến địa chiến lược thời Liên Xô.

Xói mòn chính trị và bất ổn an ninh

Tuy nhiên, nền tảng của thỏa thuận bắt đầu bị xói mòn ngay sau khi Tổng thống al-Bashir bị lật đổ. Đến năm 2021, Sudan ra tín hiệu sẽ xem xét lại thỏa thuận, với các quan chức tuyên bố thỏa thuận cần được một cơ quan lập pháp phê duyệt – một cơ quan không tồn tại trong bối cảnh chính trị Sudan chia rẽ. Mặc dù các quan chức Nga đã bác bỏ các thông tin này, nhưng không có sự phê chuẩn nào được thực hiện sau đó.

Nội chiến toàn diện bùng nổ vào năm 2023 đã giáng một đòn mạnh vào hy vọng của Nga. Cuối năm 2024, các báo cáo cho rằng Sudan đã hoàn toàn từ bỏ dự án do áp lực của phương Tây và lo ngại về các lệnh trừng phạt. Dù có sự lạc quan ngắn ngủi vào tháng 2/2025 sau cuộc đàm phán giữa Bộ trưởng Ngoại giao Sudan với người đồng cấp Nga Sergei Lavrov, nhưng không có tiến triển cụ thể nào được hiện thực hóa. Bản cập nhật tháng 11/2025 có lẽ đánh dấu bước thụt lùi rõ ràng nhất từ trước đến nay.

Đối với Moskva, những hệ lụy còn sâu xa hơn tình hình bất ổn nội bộ ở Sudan. Căn cứ bị đình trệ tượng trưng cho cuộc cạnh tranh rộng lớn hơn của Nga nhằm duy trì và mở rộng ảnh hưởng ở châu Phi vào thời điểm các chính phủ phương Tây, các chủ thể khu vực, các chế độ quân chủ vùng Vịnh và Trung Quốc đang cạnh tranh gay gắt giành chỗ đứng chiến lược.

Căn cứ được lên kế hoạch không chỉ nhằm mục đích hậu cần, mà còn là một tuyên bố về việc Nga không còn chấp nhận bị giới hạn trong vị thế hàng hải mang tính khu vực. Vị trí ở Biển Đỏ, gần Kênh đào Suez - một trong những nút thắt hàng hải quan trọng nhất thế giới - đáng lẽ sẽ cho phép Moskva triển khai sức mạnh ra Trung Đông, Địa Trung Hải và Ấn Độ Dương. 

Nhưng nỗ lực trở lại của Nga đang gặp nhiều khó khăn. Xung đột ở Ukraine, các lệnh trừng phạt của phương Tây và sự sụp đổ của tập đoàn quân sự tư nhân Nga Wagner đã kết hợp lại để hạn chế các lựa chọn của Moskva. 

Bất chấp tình trạng bế tắc hiện tại, Học thuyết Hàng hải năm 2022 của Nga đã xác định rõ ràng Biển Đỏ là khu vực ưu tiên hiện diện. Mặc dù sự kiên nhẫn chiến lược là cách tiếp cận được ưu tiên của Điện Kremlin, nhưng liệu sự kiên nhẫn có mang lại kết quả hay không phụ thuộc vào việc Nga có thể khôi phục danh tiếng về năng lực, độ tin cậy và giá trị trong một khu vực đông đúc với những thế lực có lợi ích ngày càng khác biệt so với lợi ích của mình hay không. Hiện tại, căn cứ ở Sudan vẫn nằm ở vị trí lơ lửng giữa tham vọng và thực tế.