Chuyển đổi mô hình thuế khoán sang kê khai, hộ kinh doanh cần chuẩn bị gì?

Theo đó, Quốc hội chốt ngưỡng doanh thu chịu thuế TNCN là 500 triệu đồng. Như vậy từ năm 2026, hộ kinh doanh thu dưới 500 triệu/năm sẽ không phải nộp thuế.

Các khoản thuế phải nộp và ngưỡng đóng thuế

Tại Tọa đàm “Tháo gỡ vướng mắc chuyển đổi thuế khoán sang kê khai” dành cho hộ kinh doanh do Hội Các nhà quản trị doanh nghiệp Việt Nam (VACD) và Tạp chí điện tử Nhà quản trị (TheLEADER) tổ chức ngày 10/12, bà Lê Thị Duyên Hải, Phó Tổng Thư ký Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA), nguyên Vụ trưởng Vụ Kê khai và Kế toán thuế (Tổng cục Thuế) nay là Cục Thuế cho biết, hiện một phần hộ kinh doanh đang áp dụng cơ chế thuế khoán. 

“Nếu không đăng ký kinh doanh, thu nhập từ hoạt động này rất có thể sẽ bị coi là thu nhập từ tiền công. Mức thuế giữa 2 loại thu nhập này có sự khác biệt đáng kể: Thu nhập tiền lương, tiền công theo lũy tiến tối đa hiện hành là 35%, trong khi thu nhập từ kinh doanh hiện áp dụng tỷ lệ trên doanh thu theo quy định về thuế giá trị gia tăng (GTGT) và thuế TNCN.

Đối với các hộ gia đình sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp, làm muối, người bán hàng rong, quà vặt, buôn chuyến, kinh doanh lưu động, kinh doanh thời vụ hoặc làm dịch vụ có thu nhập thấp, việc đăng ký thuế được thực hiện trực tiếp tại cơ quan Thuế.

“Các khoản thuế phải nộp của hộ kinh doanh phổ biến nhất là thuế GTGT và thuế TNCN từ hoạt động kinh doanh. Trong một số trường hợp riêng, ví dụ hộ sản xuất túi ni lông thuộc diện chịu thuế bảo vệ môi trường hoặc hộ kinh doanh các ngành hàng như massage sẽ thuộc diện thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB). Còn lại, hầu hết các hộ kinh doanh khi đạt ngưỡng chịu thuế sẽ nộp thuế GTGT và TNCN”, bà Lê Thị Duyên Hải cho biết.

Theo Phó Tổng Thư ký VTCA, hộ kinh doanh đang được phân thành 2 nhóm. “Khi nghe con số hơn 5 triệu hộ kinh doanh, thực tế trong số này có đến một nửa là những cá nhân kinh doanh trong các lĩnh vực linh động và linh hoạt như bán hàng rong, chạy xe GrabBike và các hình thức kinh doanh cá thể khác. Thậm chí trong cùng một gia đình, nếu chồng sản xuất đậu và vợ mang đậu ra chợ bán, mỗi người sẽ được tính là một cá thể kinh doanh riêng. Do đó, số liệu thống kê về hoạt động kinh doanh thường lớn hơn và phạm vi rộng hơn, bởi phương pháp tính cũng khác nhau”, bà Lê Thị Duyên Hải cho biết.

Theo Báo cáo tóm tắt tiếp thu, chỉnh lý, giải trình dự thảo Luật Thuế TNCN (sửa đổi) mà Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng thừa uỷ quyền của Thủ tướng Chính phủ trình bày, mức doanh thu không phải nộp thuế của hộ, cá nhân kinh doanh từ 200 triệu đồng/năm lên 500 triệu đồng/năm và cho trừ mức này trước khi tính thuế theo tỷ lệ trên doanh thu. Đồng thời điều chỉnh mức doanh thu không chịu thuế GTGT tương ứng lên 500 triệu đồng.

Bên cạnh đó, Luật Thuế TNCN (sửa đổi) cũng bổ sung phương pháp tính thuế trên thu nhập đối với hộ, cá nhân kinh doanh có doanh thu trên 500 triệu đồng/năm đến 3 tỷ đồng.

Đại diện Bộ Tài chính choi biết, tính đến tháng 10/2025, cả nước có hơn 2,54 triệu hộ kinh doanh thường xuyên. Trong đó, có các hộ, cá nhân kinh doanh vẫn đang thực hiện theo phương pháp khoán, một số hộ, cá nhân đang thực hiện theo kê khai. Với việc áp ngưỡng doanh thu chịu thuế 500 triệu đồng/năm, dự kiến có khoảng 2,3 triệu hộ kinh doanh không phải nộp thuế (chiếm khoảng 90% trên tổng số 2,54 triệu hộ kinh doanh). Cơ quan Thuế ước tính, tổng số thuế giảm (bao gồm cả thuế TNCN và thuế GTGT) khoảng 11.800 tỷ đồng.

“Tuy nhiên, mức ngưỡng 500 triệu đồng này cần được xem xét kỹ lưỡng để đánh giá tính thực tế và mức độ phù hợp với tình hình thực tế”, Phó Tổng Thư ký VTCA đề xuất.

Rà soát và gửi thông báo về doanh thu dự kiến của từng hộ 

Ngay sau khi Quốc hội biểu quyết vào 10/12, Cơ quan Thuế sẽ bắt đầu rà soát và gửi thông báo về doanh thu dự kiến của từng hộ trong năm 2026. Thông báo này sẽ cho biết hộ thuộc nhóm một, hai, ba hay bốn để từ đó áp dụng phương pháp tính thuế và thủ tục phù hợp. 

Theo Phó Tổng Thư ký VTCA, bước 1: Tất cả hộ kinh doanh cần rà soát doanh thu thực tế 2025, dự kiến doanh thu 2026, xác định thuộc nhóm hộ kinh doanh nào? Đồng thời, trên cơ sở mô hình hoạt động kinh doanh để lựa chọn phương pháp tính thuế, chế độ kế toán áp dụng, phần mềm giải pháp cho hoạt động bán hàng, kế toán, hóa đơn, khai thuế tương ứng với quy mô thuộc nhóm.

Vì vậy, hộ kinh doanh cần chủ động rà soát doanh thu thực tế năm 2025 để xác định mình thuộc diện dưới hay trên 500 triệu đồng. Đây là mốc quan trọng nhất. Mốc quan trọng tiếp theo là doanh thu dưới ba tỷ hay trên 3 tỷ đồng. Hai mốc này quyết định nhóm hộ và chế độ thuế sẽ áp dụng trong năm 2026.

“Nếu doanh thu dưới 500 triệu, cơ quan Thuế sẽ thông báo rằng hộ tạm thời không phải kê khai thuế theo quý, không phải sử dụng hóa đơn, không phải ghi sổ sách kế toán và cũng không phải nộp thuế giá trị gia tăng hoặc thuế thu nhập cá nhân trong năm 2026. Trường hợp cuối năm doanh thu vượt ngưỡng 500 triệu đồng, hộ sẽ khai doanh thu thực tế và nộp số thuế phát sinh vào ngày 31/1/2027. Đây là quyền kê khai doanh thu thực tế của hộ nên gần như chắc chắn không phát sinh tiền chậm nộp hoặc xử phạt”, bà Lê Thị Duyên Hải tư vấn.

Với những hộ kinh doanh có khả năng vượt ngưỡng trong năm 2026, chuyên gia thuế này cho rằng, sẽ có 2 kịch bản. Kịch bản thứ nhất, đến ngày 31/1/2027 mới phải kê khai; kịch bản thứ 2 là trường hợp vượt ngưỡng ngay trong 6 tháng đầu năm thì thời điểm kê khai sẽ rơi vào ngày 30/6 hoặc 30/7/2026, tương tự như cách xử lý đối với hộ mới bắt đầu kinh doanh.

Với nhóm có doanh thu từ 3 tỷ trở lên, theo bà Lê Thị Duyên Hải, nếu chủ hộ kinh doanh xác định doanh thu thực tế năm 2026 sẽ trên 3 tỷ đồng, chỉ được lựa chọn duy nhất phương pháp tính thuế TNCN là doanh thu trừ chi phí. 

“Hộ kinh doanh cần chuẩn bị ngay từ bây giờ các chứng từ liên quan đến hàng hóa mua vào và các khoản chi cho hoạt động sản xuất kinh doanh như thuê mặt bằng và thuê nhân công. Việc tập hợp đầy đủ chứng từ giúp giảm trừ chi phí sát với thực tế, từ đó số thuế phải nộp phản ánh đúng tình hình kinh doanh”, bà Lê Thị Duyên Hải chia sẻ.

Nhiều ý kiến cho rằng, điều khiến nhiều hộ kinh doanh trong nhóm này lo lắng nhất là việc xác định chi phí hợp lý và hợp lệ khi tính thuế. Thói quen lấy hóa đơn đầu vào và lưu giữ chứng từ chi cho hoạt động kinh doanh của nhiều hộ chưa được hình thành một cách căn bản và chặt chẽ, đây là rủi ro lớn nhất khi áp dụng phương pháp doanh thu trừ chi phí.

Trong trường hợp lo ngại về việc không tập hợp được chi phí, dự kiến hộ kinh doanh thuộc nhóm thứ hai (doanh thu trên 500 triệu đồng đến dưới 3 tỷ đồng) vẫn được phép áp dụng phương pháp tỷ lệ trên doanh thu. 

Đối với các hộ hiện có doanh thu dưới 3 tỷ đồng nhưng chưa sẵn sàng về chứng từ đầu vào, có thể tiếp tục áp dụng phương pháp tỷ lệ trên doanh thu. Tuy nhiên năm 2026, khi quy mô kinh doanh tăng dần, hộ kinh doanh nên dần xây dựng thói quen và kỷ luật trong việc lấy hóa đơn và lưu trữ chi phí đầu vào. Điều này giúp khi vượt ngưỡng 3 tỷ đồng và bước sang năm 2027, hộ có thể chuyển lên nhóm thứ ba hoặc nhóm thứ tư, tức nhóm tính thuế theo doanh thu trừ chi phí, một cách thuận lợi.

Việc hộ thuộc nhóm nào trong năm 2026 sẽ quyết định trực tiếp đến thủ tục thuế và cần được chuẩn bị sớm để vừa tuân thủ đúng quy định vừa tối ưu hóa số thuế phải nộp.