Nhà dài truyền thống của đồng bào Ê Đê là một phức hợp không gian kiến trúc độc đáo, thể hiện nét đặc trưng trong đời sống sinh hoạt, tín ngưỡng, tâm linh, một công trình sáng tạo văn hóa vật chất ấn tượng của đồng bào Ê Đê.
Ngôi nhà dài truyền thống của đồng bào Ê Đê được làm hoàn toàn bằng gỗ. |
Trống đực, trống cái và những chiếc đèn dầu, vật dụng gia đình thể hiện sự quyền quý, giàu có của gia chủ nhà dài. |
Chiếc ghế dài (kể cả chân ghế) được làm từ thân cây nguyên khối. |
Những chiếc chum đựng rượu cổ của đồng bào Ê Đê trong nhà dài. |
Thế hệ thứ ba, thứ tư của gia đình ông Y-Jui Ê Ban, buôn K’Mrơng B, xã Ea Pu, TP Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk hiện đang sống trong ngôi nhà này. |
Nguyên vật liệu làm nhà dài truyền thống của đồng bào Ê Đê chủ yếu là gỗ, tre, nứa, mái tranh. Kết cấu của nhà là cột kèo bằng gỗ tốt có sức chịu đựng mưa nắng. Nhà được thưng vách và lót sàn bằng phên nứa, mái lợp cỏ tranh, đỉnh mái cách sàn nhà khoảng 4 - 5 m, lòng nhà rộng khoảng 4,5 - 5,5m, ngôi nhà tọa lạc hướng Bắc - Nam. Bố cục nhà dài chia làm 2 phần: Nửa phía trước gọi là “Gah” chứa các vật dụng như ghế chủ, ghế khách, bếp chủ, ghế dài Kpan, cồng chiêng và là nơi tiếp khách, sinh hoạt chung trong gia đình. Nửa phía sau là “Ôk” là chỗ ở của các đôi vợ chồng, đặt bếp nấu ăn chung.
Đội nghệ nhân cồng chiêng buôn Ea Bông, xã Cư Êbur (TP Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk) diễn tấu trong không gian văn hóa nhà dài của dân tộc Ê Đê. |
Trong xã hội truyền thống của đồng bào Ê Đê, nhà dài là nơi chung sống của đại gia đình theo chế độ mẫu hệ. Ngôi nhà thường xuyên được nối dài mỗi khi một thành viên nữ trong đại gia đình xây dựng gia đình. Thông thường ngôi nhà dài của đồng bào dân tộc Ê Đê có từ 7 - 9 cặp vợ chồng chung sống. Trong ngôi nhà dài truyền thống, các giá trị điêu khắc, trang trí, tạo hình đều phỏng theo mô típ chế độ mẫu hệ, tín ngưỡng phồn thực. Trong nhà dài có bố trí ghế Kpan ngồi đánh chiêng, bếp lửa sinh hoạt; bài trí các sản vật trên rừng dưới nước thể hiện sự giàu có như: chiêng, ché, sừng trâu, ba ba, kỳ đà, rau dớn…
Thanh Hà