Những ngày đầu năm, tuy không phải là mùa của cây lài ra hoa tập trung nhưng ở các vùng trồng lài ven thành phố Trà Vinh, như phường 7, 8, 9, xã Lương Hòa, xã Nguyệt Hóa, huyện Châu Thành, vẫn nhộn nhịp đông người tranh thủ hái nhanh những búp hoa lài trước khi trời sụp tối. Theo những lão nông thâm niên trong nghề trồng lài, chẳng ai biết rõ cây lài xuất hiện trên đất Trà Vinh từ khi nào. Lão nông Trang Hoàn Ngươn, ở ấp chợ, xã Lương Hòa, năm nay đã hơn 70 tuổi, có gần 40 năm trồng lài, chỉ nhớ cây lài xuất hiện trên đất Lương Hòa vào đầu thập niên 70. Riêng gia đình ông đến với nghề trồng lài vào đầu năm 1973. Theo ông Ngươn, có một "luật bất thành văn” là muốn vào nghề trồng lài thì phải có một cơ sở chế biến trà trong tỉnh đỡ đầu, ký kết hợp đồng thu mua thì mới dám bỏ vốn đầu tư trồng lài. Có thể nói, toàn bộ diện tích lài trong tỉnh đã được các cơ sở chế biến trà lài tính toán đến nhu cầu sản xuất và bao tiêu sản phẩm cho nông dân. Tuy các cơ sở chế biến trà nắm quyền chủ động, nhưng hàng chục năm qua mối “liên kết” này chưa bao giờ bị phá vỡ. Người trồng lài và các cơ sở chế biến trà luôn gắn bó cùng nhau, giữ chặt nguồn lợi cho cả đôi bên.
Ở tỉnh Trà Vinh, nghề chế biến trà lài nổi tiếng từ rất lâu đời, đến nay đã phát triển gần chục cơ sở chế biến. Tiệm Trà Tái Thành, ở phường 2, thành phố Trà Vinh có tiếng hàng chục năm nay cũng nhờ thương hiệu trà lài. Chủ tiệm Trà Tái Thành cho biết, trà lài của Trà Vinh được nhiều khách hàng cả nước biết đến và ưa chuộng. Có rất nhiều kiều bào về thăm quê cũng tìm đến Trà Vinh để mua trà lài làm quà biếu.
Nhờ vậy, nghề trồng lài ở Trà Vinh phát triển theo thời gian. Hiện nay, toàn tỉnh có khoảng 200 hộ dân, chủ yếu là đồng bào dân tộc Khmer, trồng gần 45 ha cây bông lài, cho sản lượng bình quân khoảng 2,78 tấn/năm.Người dân thường trồng cây bông lài theo phương pháp ghép nhánh làm giống. Thời gian trồng chỉ từ 3 - 4 tháng là bắt đầu có thu hoạch hoa, tuy nhiên khi đó năng suất không cao. Khi cây đạt độ tuổi 1 - 2 năm thì năng suất mới đạt đến đỉnh điểm. Cây bông lài rất dễ trồng, chỉ tốn công làm cỏ, bón phân đúng định kỳ, sớm phát hiện sâu bệnh để phòng trị kịp thời. Mùa thu hoạch chính của bông lài vào tháng 2, tháng 3 hằng năm, năng suất đạt khoảng 10 kg/công/ngày, giá 10.000 - 15.000 đồng/kg. Nguyên do là lúc chính vụ thu hoạch bông lài thì lại trái với mùa thu hoạch trà, nhu cầu chế biến không nhiều nên hoa lài rớt giá. Còn vào mùa trái vụ từ tháng 7 - 11, năng suất chỉ đạt từ 3 - 4 kg/công/ngày nhưng giá bán cao, từ 50.000 - 80.000 đồng/kg.
Tại xã Nguyệt Hóa, huyện Châu Thành, tuy là vùng trồng lài “hậu bối” so với các vùng khác trong tỉnh Trà Vinh nhưng hơn 10 năm qua, 70 hộ đồng bào dân tộc Khmer ở đây đã có cuộc sống khá sung túc, ổn định nhờ trồng hơn 9,5 ha cây lài. Ông Thạch Văn Thắng, ở ấp Cổ Tháp A cho biết: Ưu điểm của nghề trồng lài là mỗi ngày đều có thu nhập. Bình quân, một công lài ở độ tuổi trên 2 năm cho thu nhập hơn 50 triệu đồng/năm sau khi đã trừ chi phí. Cây lài còn được người dân ở Nguyệt Hóa xem là cây trồng “khai mở” phá bỏ thói quen sản xuất lạc hậu. Trên những vùng đất giồng cát của xã Nguyệt Hóa trước kia, hầu hết đồng bào Khmer chỉ biết chờ mưa xuống trồng khoai lang, trồng mì, rồi bỏ mặc cho đất, cho trời đợi đến ngày thu hoạch. Kể từ khi cây lài bén rễ trên vùng đất giồng cát, cho thu nhập cao và ổn định, hầu hết những người không được ký kết hợp đồng trồng lài cũng chuyển sang trồng những cây hoa màu khác cho hiệu quả kinh tế cao như bắp, dưa hấu, đậu phộng, đậu xanh…
Không chỉ đem lại nguồn thu nhập cao và ổn định, nghề trồng lài ở Trà Vinh còn tạo được việc làm cho hàng trăm lao động là các em nhỏ, người già với việc hái thuê hoa lài. Cứ 1 kg búp hoa lài hái xong, người hái thuê được trả 8.000 đồng. Tuy không nhiều, nhưng là việc làm nhẹ nhàng, giúp các em nhỏ, người già đỡ được phần nào khó khăn trong cuộc sống.
Bài và ảnh: Phúc Sơn