Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh phát biểu tiếp thu, giải trình trước Quốc hội. Ảnh: Doãn Tấn/TTXVN
Bộ luật Hình sự là đạo luật quan trọng
Phát biểu tiếp thu, giải trình ý kiến về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh cho rằng: Về sự cần thiết sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự, có ý kiến cho rằng không sửa quá nhiều, không sửa những vấn đề có tính chất nguyên tắc để bảo đảm sự ổn định của BLHS
Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh cho rằng: Bộ luật Hình sự là đạo luật quan trọng, tạo cơ sở pháp lý trong quản lý xã hội, phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm, giữ vững an ninh, trật tự, an toàn xã hội, bảo vệ lợi ích của tổ chức, của Nhà nước và của công dân.
Tuy nhiên, sau hơn 8 năm thi hành, tình hình đất nước đã có nhiều thay đổi lớn về mọi mặt nên quy định của Bộ luật Hình sự đã bộc lộ nhiều vướng mắc, bất cập. Bên cạnh đó, thời gian qua, Đảng, nhà nước ban hành nhiều chủ trương, chính sách về phòng ngừa và đấu tranh với tội phạm để phù hợp với tình hình phát triển kinh tế, xã hội của đất nước, đòi hỏi phải kịp thời thể chế hóa các chủ trương, chính sách này vào Bộ luật Hình sự nhằm đáp ứng các yêu cầu của thực tiễn, kịp thời thể chế hóa các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước phục vụ xây dựng và bảo vệ đất nước. Do đó, việc sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự ở thời điểm hiện tại là cần thiết.
Về bỏ hình phạt tử hình tại một số tội danh, có ý kiến đề nghị tiếp tục nghiên cứu để có thể giảm hình phạt tử hình ở một số tội danh khác trong BLHS hiện hành; Có ý kiến tán thành bỏ hình phạt tử hình đối với Tội tham ô tài sản (Điều 353), Tội nhận hối lộ (Điều 354) nhằm phù hợp với xu hướng cải cách tư pháp, xu thế chung của thế giới và tăng khả năng thu hồi tài sản bị chiếm đoạt. Tuy 6 nhiên, cần đề xuất điều kiện ràng buộc để được miễn hình phạt tử hình như: Phải khắc phục toàn bộ tài sản đã chiếm đoạt; phải hợp tác điều tra; thành khẩn, ăn năn…; cần tạo điều kiện cho những người phạm tội khắc phục thiệt hại gây ra; cần quy định các điều kiện chặt chẽ hơn và không nên bỏ hình phạt tử hình đối với trường hợp chưa cơ bản khắc phục thiệt hại.
Có ý kiến nhất trí với việc thu hẹp hình phạt tử hình đối với hành vi vận chuyển trái phép chất ma tuý, tuy nhiên cần phải có hướng dẫn cụ thể về đối tượng thực hiện hành vi (độ tuổi, hành vi cố ý hay vô ý), quy định cụ thể mức định lượng xử lý để các cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện hiệu quả. Có ý kiến đề nghị thiết lập cơ chế giám sát thi hành phạt tù thay thế tử hình, cần có sự phối hợp của Tòa án, Viện kiểm sát và Cơ quan thi hành án để tránh tình trạng giảm án trái phép hoặc tha tù không đúng đối tượng, định kỳ sẽ công bố dữ liệu án tử hình, ân xá và giảm án để đảm bảo tính minh bạch, đề nghị cần xây dựng Báo cáo hàng năm về tình hình thi hành án tử hình, chuyển đổi án, ân giảm tương tự như một số báo cáo khác có liên quan.
Chính phủ đề xuất bỏ 8 tội danh có hình phạt tử hình
Tiếp thu, giải trình về những ý kiến đại biểu Quốc hội nêu, Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh cho biết: Việc Chính phủ đề xuất giảm số lượng tội danh có hình phạt tử hình nhằm tiếp tục thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng về thu hẹp hình phạt tử hình, trên cơ sở kế thừa tinh thần thu hẹp dần hình phạt tử hình trong Bộ luật Hình sự qua các lần sửa đổi, bổ sung.
Tại Bộ luật Hình sự năm 1985 có 44 tội có hình phạt tử hình, đến Bộ luật Hình sự năm 1999 còn 29 tội có hình phạt tử hình, Bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2009 còn 22 tội có hình phạt tử hình, đến Bộ luật Hình sự năm 2015 chỉ còn 18 tội có hình phạt tử hình.
Trong lần sửa đổi này, Chính phủ đề xuất bỏ 8 tội danh có hình phạt tử hình trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá kỹ lưỡng về các vấn đề sau:
Căn cứ vào tính chất, mức độ của hành vi phạm tội; tầm quan trọng của khách thể được bảo vệ; khả năng khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội gây ra.
Căn cứ kết quả tổng kết công tác thi hành Bộ luật Hình sự, nhiều tội danh có quy định về hình phạt tử hình nhưng không áp dụng trên thực tế thời gian qua.
Tham khảo kinh nghiệm quốc tế cho thấy, hiện nay, xu hướng về việc giảm hình phạt tử hình trong quy định của pháp luật cũng như thực tế thi hành trên thế giới là phổ biến. Trong 193 quốc gia là thành viên của Liên hợp quốc chỉ còn hơn 50 quốc gia quy định về hình phảt tử hình.
Trách nhiệm, nghĩa vụ của Việt Nam khi là thành viên của các điều ước quốc tế có liên quan, đặc biệt tại khoản 2 Điều 6 Công ước của Liên hợp quốc về quyền dân sự và chính trị xác định: Ở những nước mà hình phạt tử hình chưa được xóa bỏ thì chỉ được phép áp dụng hình phạt tử hình đối với những tội ác nghiêm trọng nhất”.
Phục vụ hoạt động hợp tác quốc tế của nước ta, nhất là trong bối cảnh hiện nay, khi Việt Nam đang mở rộng hợp tác quốc tế một cách sâu rộng trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, việc xây dựng hệ thống pháp luật tương đồng với đa số các nước trên thế giới sẽ góp phần quan trọng trong việc thúc đẩy các quan hệ hợp tác ngày càng bền chặt và tin tưởng lẫn nhau.
Trách nhiệm, năng lực của các cơ quan quản lý nhà nước, các cơ quan bảo vệ pháp luật trong giai đoạn hiện nay. Ngoài ra, hình thức thi hành hình phạt tử hình của nhân loại cũng như ở nước ta theo hướng ngày một nhân đạo hơn, từ các hình thức mang tính trả thù, trút giận vào người phạm tội như tùng xẻo, ném vào vạc dầu, ném vào chuồng 10 cọp, tứ mã phanh thây… thì đến nay chủ yếu các quốc gia không áp dụng các hình thức tử hình này. Nước ta đã áp dụng hình thức tử hình được coi là nhân đạo nhất đó là tiêm thuốc độc.
Từ các vấn đề nêu trên, Chính phủ nhận thấy, việc bỏ hình phạt tử hình ở 8 tội danh như trong dự thảo Luật đã trình Quốc hội khóa XV tại Kỳ hợp thứ 9 là phù hợp trong điều kiện nước ta hiện nay, một mặt vẫn đáp ứng được yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm, đồng thời đáp ứng được tiến trình tiếp tục thu hẹp hình phạt tử hình, cũng như yêu cầu hợp tác, mở rộng quan hệ quốc tế để phát triển đất nước.
Riêng đối với Tội tham ô tài sản và Tội nhận hối lộ, sau khi bỏ hình phạt tử hình, nhằm bảo đảm thu hồi tài sản do phạm tội mà có, đồng thời khuyến khích người phạm tội tích cực khai báo trong quá trình giải quyết vụ án, dự thảo Luật đã sửa đổi, bổ sung quy định tại khoản 1 Điều 63 theo hướng: Người bị kết án tù chung thân về tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ chỉ có thể được xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt khi đã chủ động nộp lại ít nhất ba phần tư tài sản tham ô, nhận hối lộ và đã hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn”.