Luật Dự trữ quốc gia (sửa đổi) cần làm rõ ranh giới giữa dự trữ quốc gia và dự trữ chiến lược

Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả và tránh những hệ lụy không mong muốn, các đại biểu thống nhất cần làm rõ ràng hơn về mục tiêu, nguyên tắc, danh mục và cơ chế quản lý của loại hình dự trữ quan trọng này. Đây là một trong những nội dung trong dự án Luật Dự trữ quốc gia (sửa đổi) được các đại biểu Quốc hội đã thảo luận về Phó Chủ tịch Quốc hội sáng 26/11

Nhiều ý kiến đóng góp của đại biểu Quốc hội (ĐBQH) thảo luận đã đặt vấn đề về việc bổ sung và làm rõ cơ chế cho Dự trữ chiến lược, khẳng định vai trò của dự trữ quốc gia là công cụ quan trọng để điều tiết thị trường, góp phần bảo đảm nền kinh tế vận hành ổn định, hiệu quả.

Các đại biểu cho rằng cần phân định mục tiêu và tiêu chí định lượng, bởi hai tầng dự trữ này khác nhau về mục tiêu, thời hạn luân chuyển, mức tồn kho tối thiểu, nguồn lực tài chính, phương thức mua bán/nhập bù, cũng như cách thức xã hội hóa và huy động nguồn lực ngoài ngân sách. 

Đại biểu Thạch Phước Bình (Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long) cho rằng, dự thảo Luật hiện đang sử dụng nhiều khái niệm mang tính định tính (như tài nguyên quan trọng, khoáng sản quốc gia, sản phẩm công nghệ cao, hàng hóa chiến lược) mà chưa có tiêu chí định lượng đi kèm, dễ dẫn đến tùy nghi trong áp dụng. Vì vậy, đại biểu đề nghị bổ sung các tiêu chí định lượng, chẳng hạn như độ phụ thuộc nhập khẩu vượt một tỉ lệ nhất định, mức rủi ro gián đoạn nguồn cung hay mức độ ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh lương thực, năng lượng hoặc tài chính.

Trong khi đó, đại biểu Nguyễn Thị Sửu (Đoàn ĐBQH TP Huế) kiến nghị cần làm rõ bản chất dự trữ chiến lược chỉ là tầng dự phòng chiến lược được kích hoạt trong các tình huống đặc biệt, khi hàng dự trữ quốc gia không đáp ứng đủ. Đồng thời, cần bổ sung tiêu chí cụ thể để xác định hàng chiến lược, tránh mở rộng tràn lan, vượt quá năng lực quản trị và khả năng cân đối ngân sách.

Đại biểu Điểu Huỳnh Sang (Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Nai) nhấn mạnh việc bổ sung mục tiêu dự trữ chiến lược để đảm bảo tính tự chủ chiến lược quốc gia và huy động, khai thác, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực của nền kinh tế là một trong những nội dung mới và quan trọng của dự thảo Luật lần này. Tuy nhiên, đề nghị Ban soạn thảo cần làm rõ thêm các quy định và nguyên tắc về dự trữ chiến lược cũng như các chính sách ưu đãi đầu tư liên quan.

Bên cạnh đó, một số đại biểu quan tâm đến tính thống nhất và an toàn của hệ thống. Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn ĐBQH Thành phố Hồ Chí Minh) đề nghị bổ sung mục tiêu bảo đảm an ninh chuỗi cung ứng vật tư, lương thực, năng lượng trong bối cảnh khủng hoảng toàn cầu. Việc ghi nhận rõ mục tiêu sẽ giúp cơ quan quản lý chủ động hơn, làm cơ sở chính trị, pháp lý để xây dựng cơ chế mua vào, tăng dự trữ chiến lược khi thị trường thuận lợi, tránh tình trạng bị động.

Ngoài ra, về nguồn lực và sự tham gia của các thành phần kinh tế, các đại biểu đều nhấn mạnh vai trò của xã hội hóa và sự cần thiết phải có cơ chế huy động rõ ràng. Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng đề nghị bổ sung chính sách huy động dự trữ chiến lược của doanh nghiệp trong các lĩnh vực then chốt như xăng dầu, phân bón, lương thực, vật tư y tế, vì đây là những mặt hàng chiến lược do doanh nghiệp nắm giữ tỉ trọng rất lớn. Theo đại biểu, nếu không có cơ chế này, Nhà nước khó bảo đảm quy mô can thiệp kịp thời khi thị trường biến động mạnh.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp) đánh giá cao vai trò xã hội hóa hàng dự trữ quốc gia, đặc biệt trong bối cảnh kho bãi Nhà nước còn xuống cấp. Tuy nhiên, đại biểu đề nghị Ban soạn thảo cần phân định rõ: loại hàng dự trữ chiến lược nào được xã hội hóa và loại nào không được xã hội hóa. Đại biểu lo ngại việc xã hội hóa hoàn toàn các mặt hàng chiến lược có thể dẫn đến việc Nhà nước không quản lý được.

Đại biểu Phạm Văn Hòa cũng đề xuất chính sách ưu tiên về thuế, kho bãi, đất đai đối với các doanh nghiệp ngoài Nhà nước tham gia dự trữ và bảo quản. Đặc biệt, đề nghị ưu tiên giải quyết cho lực lượng Công an, Quân đội là những đơn vị đã có kho bãi tốt, được đầu tư đúng quy cách để tồn trữ và dự trữ, sau đó mới giao cho tư nhân nếu còn dư.

Giải trình làm rõ thêm ý kiến đại biểu nêu, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết: Quy định về Dự trữ chiến lược là một vấn đề rất mới và khó, có tác động đến nhiều chính sách, pháp luật, chiến lược ngành, lĩnh vực đã được ban hành và có tác động đến nhiều bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp. Do vậy dự thảo Luật quy định những nguyên tắc cơ bản, phân định cơ chế quản lý, sử dụng hàng Dự trữ chiến lược, giao cho cơ quan chuyên trách quản lý, thực hiện nhằm bảo đảm nguyên tắc xây dựng luật theo hướng chỉ quy định những nội dung thuộc thẩm quyền của Quốc hội và giao cho Chính phủ quy định từng thời kỳ cho phù hợp với tình hình thực tế.

Theo Bộ trưởng Bộ Tài chính, việc phân định ranh giới hai loại hình Dự trữ quốc gia và Dự trữ chiến lược được thực hiện theo tinh thần của Kết luận 15 và Thông báo 342 ý kiến Tổng Bí thư, nêu rõ yêu cầu "mở rộng phạm vi và tăng cường năng lực của Dự trữ Quốc gia".

Điểm nhấn quan trọng nhất được Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng làm rõ là “không có việc chuyển đổi hay bổ sung song song Dự trữ Quốc gia thành Dự trữ chiến lược”. Dự thảo Luật khẳng định rõ ràng hàng Dự trữ chiến lược bao quát cả hàng Dự trữ Quốc gia (Dự trữ chiến lược được xây dựng trên nền tảng của Dự trữ Quốc gia và mở rộng thêm các mục tiêu khác).

Liên quan đến các chính sách điều hành và tiêu chí cụ thể, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng nhấn mạnh sự cần thiết của cơ chế linh hoạt, tránh quy định cứng trong Luật. Chính phủ khi được giao sẽ quy định chi tiết các chính sách Dự trữ Quốc gia trong từng thời kỳ, "mở đường" cho việc ban hành Nghị định hướng dẫn, cho phép bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp tham gia sâu hơn. Quy định về Dự trữ ứng phó khẩn cấp cũng nhằm tạo hành lang pháp lý vững chắc và giảm áp lực lên ngân sách Nhà nước.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng, Dự thảo Luật xác định tiêu chí hàng Dự trữ chiến lược nhằm phục vụ an ninh, quốc phòng và là công cụ điều tiết thị trường. Tuy nhiên, việc quy định ngay trong Luật các mặt hàng và tiêu chí định lượng quá cụ thể sẽ làm giảm sự linh hoạt khi cần điều chỉnh, bổ sung danh mục trước những tình huống mới. Do vậy, Chính phủ sẽ cụ thể hóa các tiêu chí, danh mục này ở cấp Nghị định để đảm bảo khả năng điều chỉnh kịp thời khi tình huống mới phát sinh.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng khẳng định, dự thảo Luật đang đi theo hướng xây dựng một hệ thống Dự trữ Quốc gia mở rộng năng lực và Dự trữ Chiến lược đóng vai trò là tầng bao quát, đồng thời phân quyền cho Chính phủ điều chỉnh chi tiết bằng Nghị định để đảm bảo tính linh hoạt và hiệu quả.