Giám sát để kiến tạo phát triển

Với chủ đề "Giám sát của Quốc hội để kiến tạo phát triển", Diễn đàn nhằm triển khai hiệu quả các định hướng, quan điểm mới theo Nghị quyết của Trung ương về đổi mới hoạt động giám sát của Quốc hội; xác định trọng tâm giám sát của nhiệm kỳ tiếp theo để thực hiện có hiệu quả chủ trương, nghị quyết của Đảng, đặc biệt là "bộ tứ chiến lược".

Việc tổ chức Diễn đàn cũng nhằm đánh giá toàn diện về hoạt động giám sát của Quốc hội thời gian qua, nhất là những điểm cải tiến, đổi mới; những vấn đề đặt ra trong thực tiễn triển khai hoạt động giám sát, các kiến nghị, giải pháp nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động giám sát của Quốc hội. Qua đó, tiếp tục cung cấp các luận cứ khoa học, thực tiễn phục vụ việc sửa đổi toàn diện Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân; góp phần đồng hành cùng Chính phủ phát triển đất nước, nhất là trong bối cảnh thực hiện tinh gọn tổ chức bộ máy, sắp xếp đơn vị hành chính và tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp.

Hoạt động chất vấn ngày càng đi vào chiều sâu

Giám sát là một trong ba chức năng trọng yếu của Quốc hội, bên cạnh lập pháp và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước. Giám sát không chỉ là công cụ kiểm tra, kiểm soát, mà còn là cơ chế bảo đảm kỷ cương, minh bạch và hiệu quả trong tổ chức thực hiện chủ trương, chính sách, pháp luật, góp phần định hướng phát triển và củng cố niềm tin của nhân dân.

Chất vấn luôn được xem là một hình thức giám sát đặc biệt quan trọng, nơi trách nhiệm đại biểu dân cử được đặt lên cao nhất và cũng là nơi các tư lệnh ngành phải trực diện với những vấn đề cốt lõi, "nóng bỏng" của đất nước, của nhân dân. Thời gian qua, hoạt động chất vấn của Quốc hội ngày càng đi vào chiều sâu, đổi mới mạnh mẽ cả về nội dung và phương thức. Việc chất vấn theo nhóm vấn đề, có tranh luận, phản biện đã tạo nên không khí đối thoại thẳng thắn, công khai. Các câu hỏi chất vấn ngắn gọn, cụ thể, phản ánh bức xúc nổi lên trong đời sống kinh tế - xã hội, được đông đảo cử tri và nhân dân quan tâm. Phần trả lời chất vấn của các bộ trưởng, trưởng ngành đã thể hiện tinh thần trách nhiệm cao, không né tránh, với những cam kết cụ thể, rõ ràng về lộ trình khắc phục, giải pháp sắp tới.

Các Nghị quyết về hoạt động chất vấn tại kỳ họp Quốc hội được xây dựng với các yêu cầu, giải pháp quyết liệt, trong đó nhiều nội dung xác định thời hạn hoàn thành cụ thể là điểm đổi mới quan trọng, giúp cho việc giám sát thực hiện lời hứa và các yêu cầu của Quốc hội sau chất vấn được kịp thời, khả thi và có căn cứ. Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã tập trung chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương nghiêm túc triển khai các Nghị quyết này và đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần thực hiện hiệu quả các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội đề ra.

Tháo gỡ khó khăn, khơi thông nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội

Bên cạnh hình thức chất vấn, hiệu quả giám sát chuyên đề cũng ngày càng được nâng cao, đi thẳng vào các vấn đề "nóng", bức xúc, được đông đảo cử tri quan tâm. Quốc hội đã tổ chức thành công nhiều chuyên đề giám sát quy mô lớn như: giám sát tối cao việc thực hiện chính sách pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; việc thực hiện chính sách, pháp luật về công tác quy hoạch kể từ khi Luật Quy hoạch có hiệu lực thi hành; về thị trường bất động sản và phát triển nhà ở xã hội giai đoạn 2015 - 2023; về triển khai các Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021 - 2025; việc thực hiện Nghị quyết số 43/2022/QH15 về chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội; giám sát việc huy động, quản lý và sử dụng các nguồn lực phục vụ công tác phòng, chống dịch COVID-19 và các nghị quyết về các dự án quan trọng quốc gia…

Thông qua các hoạt động giám sát chuyên đề, nhiều kiến nghị đã được cơ quan liên quan nghiêm túc tiếp thu, qua đó sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện chính sách, pháp luật trên nhiều lĩnh vực, góp phần tháo gỡ khó khăn, khơi thông nguồn lực, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội đất nước. Trên cơ sở thực tiễn và kết quả giám sát, Quốc hội khóa XV đã ban hành nhiều nghị quyết quan trọng, có tính chiến lược và lâu dài, như: Nghị quyết số 43/2022/QH15 về chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội; các Nghị quyết về kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, ngân sách nhà nước, đầu tư công hằng năm và 5 năm; Nghị quyết về cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021 - 2025; các Nghị quyết quyết định chủ trương đầu tư các dự án quan trọng quốc gia…

Qua kết quả giám sát, Quốc hội cũng phát hiện nhiều bất cập, chồng chéo, mâu thuẫn hoặc những nội dung, quy định không còn phù hợp trên các lĩnh vực, từ đó quyết định sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới nhiều luật, nghị quyết quan trọng (như: Luật Đầu tư; Luật Đầu tư công; Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp; Luật Doanh nghiệp; Luật Đấu thầu; Luật Năng lượng nguyên tử; Luật Nhà giáo; Nghị quyết số 206/2025/QH15 về cơ chế đặc biệt xử lý khó khăn, vướng mắc do quy định của pháp luật...) nhằm tạo sự thay đổi mang tính đột phá trong công tác xây dựng và tổ chức thực thi pháp luật, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Hoạt động giám sát văn bản quy phạm pháp luật đã được Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội thực hiện thường xuyên, chặt chẽ hơn và định kỳ báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Quốc hội. Qua đó, tác động tích cực đến Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương trong việc khắc phục những hạn chế trong ban hành văn bản quy định chi tiết các luật, nghị quyết của Quốc hội; từng bước chấn chỉnh, khắc phục tình trạng ban hành văn bản chậm, chưa đúng về trình tự, thủ tục, chưa phù hợp, thống nhất với luật, nghị quyết.

Làm rõ thẩm quyền, trách nhiệm các chủ thể giám sát

Mặc dù công tác giám sát của Quốc hội đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, nhưng có thể nhận thấy vẫn còn những hạn chế cần được nhận diện và khắc phục kịp thời. Cụ thể, một số kết luận, kiến nghị giám sát còn thiếu cụ thể, chưa rõ ràng; một số hoạt động giám sát còn chồng chéo, trùng lắp; không ít kết luận, kiến nghị giám sát chậm được thực hiện, nhưng không được các cơ quan chịu sự giám sát giải trình đầy đủ… Đặc biệt, trong bối cảnh tổ chức bộ máy nhà nước đang được tinh gọn, yêu cầu đối với công tác giám sát không chỉ là giám sát đúng, trúng, mà còn phải sâu sát, kịp thời và có khả năng dẫn dắt, kiến tạo chính sách.

Nhiều ý kiến cho rằng, cần sửa đổi toàn diện Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân để nâng cao hiệu quả, hiệu lực giám sát, phù hợp với chủ trương đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, tăng cường phân cấp, phân quyền và thực hiện sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy trong hệ thống chính trị. Trong đó, trọng tâm cần làm rõ thẩm quyền, trách nhiệm các chủ thể giám sát; tăng cường hiệu lực thực hiện kết luận, kiến nghị giám sát; ứng dụng công nghệ số, chuyển đổi số trong giám sát, quản lý kết quả giám sát…

Hoạt động giám sát của Quốc hội phải được tiến hành một cách thường xuyên, toàn diện, công khai, dân chủ, chặt chẽ, bám sát thực tiễn đời sống của nhân dân, kịp thời tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc. Do đó, cần tiếp tục cải tiến phương thức tổ chức hoạt động giám sát, tập trung giám sát những vấn đề theo chương trình và những vấn đề cử tri đang bức xúc, trong đó tăng cường giám sát trực tiếp tại cơ sở.

Những kết quả đạt được thời gian qua đã khẳng định rõ vai trò giám sát của Quốc hội trong phát triển kinh tế - xã hội cũng như hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật. Đây là minh chứng sinh động cho thấy tinh thần trách nhiệm, sự chủ động thích ứng và đổi mới của Quốc hội trong giai đoạn phát triển mới.