Thủ tướng CHLB Đức Olaf Scholz. Ảnh: Mạnh Hùng/PV TTXVN tại Đức
Quan hệ hợp tác phát triển tích cực, sâu rộng
Việt Nam và Cộng hòa Liên bang Đức thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 23/9/1975. Từ đó đến nay, quan hệ hữu nghị và hợp tác giữa hai nước phát triển tích cực, ngày càng sâu rộng, hiệu quả và toàn diện. Từ nhiều năm nay, Đức là một trong những đối tác quan trọng nhất của Việt Nam ở châu Âu.
Sự tin cậy và hiểu biết lẫn nhau giữa hai nước ngày càng được tăng cường thông qua duy trì trao đổi đoàn cấp cao và các cơ chế hợp tác. Trong chuyến thăm Việt Nam của Thủ tướng Đức Angela Merkel (tháng 10/2011), Thủ tướng hai nước đã ký Tuyên bố chung Hà Nội về việc thiết lập quan hệ Đối tác chiến lược, trong đó đề ra các mục tiêu và biện pháp cụ thể tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực ưu tiên.
Từ đầu năm 2020 đến nay, do dịch COVID-19 bùng phát và diễn biến phức tạp, hai bên đã tổ chức các cuộc điện đàm giữa Lãnh đạo cấp cao. Điển hình là các cuộc điện đàm giữa Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc với Thủ tướng Đức Angela Merkel (15/9/2020); Thủ tướng Phạm Minh Chính với Thủ tướng Đức Angela Merkel (22/6/2021). Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh với Bộ trưởng Ngoại giao Heiko Maas (25/9/2020); Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn với Bộ trưởng Ngoại giao Heiko Maas (25/5/2021).
Ngày 24/9/2021, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc cũng gặp Tổng thống Frank-Walter Steinmeier bên lề Đại hội đồng Liên hợp quốc ở New York. Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính có trao đổi ngắn với Thủ tướng Angela Merkel tại Hội nghị COP 26 ở Anh đầu tháng 11/2021.
Ngoài các hoạt động trao đổi đoàn, Đảng Cộng sản Việt Nam đã thiết lập cơ chế đối thoại lý luận cấp cao với Đảng Dân chủ Xã hội Đức (SPD) và Đảng Cánh tả. Đến nay, Đảng ta đã tổ chức 6 cuộc Đối thoại Lý luận với SPD và 2 cuộc Đối thoại với Đảng Cánh tả Đức.
Ngày 31/3/2022, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng điện đàm với Thủ tướng Đức Olaf Scholz nhằm thúc đẩy quan hệ hợp tác giữa hai nước và giữa Đảng ta và Đảng Dân chủ xã hội Đức.
Thương mại và đầu tư - điểm sáng nổi bật
Trong những năm gần đây, hợp tác thương mại và đầu tư là điểm sáng nổi bật trong quan hệ hai nước. Đến nay, hai nước đã ký nhiều hiệp định tạo cơ sở pháp lý cho quan hệ hợp tác kinh tế như: Hiệp định tránh đánh thuế hai lần; Hiệp định Khuyến khích và Bảo hộ đầu tư; các hiệp định hàng hải, hàng không.
Đức hiện là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam ở châu Âu, chiếm gần 20% xuất khẩu của ta sang Liên minh châu Âu (EU). Đức cũng là cửa ngõ trung chuyển quan trọng của hàng hóa Việt Nam sang các thị trường khác ở châu Âu. Theo thống kê từ Tổng cục Hải quan Việt Nam, kim ngạch thương mại hai chiều trong năm 2020 đạt 9,992 tỷ USD; năm 2021 đạt 11,22 tỷ USD.
Việt Nam xuất khẩu sang Đức chủ yếu là điện thoại và linh kiện máy tính, hàng dệt may, giày dép, cà phê, nông thủy sản… và nhập từ Đức chủ yếu là máy móc, thiết bị, phụ tùng, phương tiện vận tải, ô tô, hóa chất, dược phẩm, các sản phẩm sữa.
Theo số liệu của Cơ quan thống kê Đức, Việt Nam trở thành đối tác thương mại hàng đầu của Đức tại Đông Nam Á và đối tác lớn thứ 6 của Đức ở châu Á. Đức đóng vai trò tích cực trong quá trình đàm phán và phê chuẩn Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) và Hiệp định Bảo hộ đầu tư Việt Nam - EU (EVIPA) tại EU.
Trong lĩnh vực đầu tư, Đức coi Việt Nam là thị trường có tiềm năng phát triển nhanh ở châu Á, chỉ sau Trung Quốc và Ấn Độ. Tính đến tháng 1/2022, Đức có 417 dự án còn hiệu lực với tổng vốn đầu tư đăng ký là trên 2,29 tỷ USD, đứng thứ 4 trong EU và thứ 17/140 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư tại Việt Nam.
Hầu hết các dự án của Đức tập trung vào các lĩnh vực: Công nghiệp chế biến, chế tạo; sản xuất, phân phối điện, khí; bán buôn, bán lẻ và sửa chữa. Tiếp theo là các dự án trong ngành cấp nước và xử lý chất thải, tài chính ngân hàng, dịch vụ lưu trú, ăn uống… Các dự án của Đức phân bố tại 38 tỉnh, thành phố của cả nước, hầu hết tập trung ở các thành phố lớn, có điều kiện cơ sở hạ tầng tương đối phát triển như: Đồng Nai, Thành phố Hồ Chí Minh, kế đến là Ninh Thuận, Thanh Hóa, Quảng Nam, Hà Nội...
Hiện có trên 350 doanh nghiệp Đức hoạt động tại Việt Nam trong đó có một số tập đoàn đa quốc gia như: Siemens (thiết bị, y tế), B.Braun (thiết bị y tế), Messer (khí hóa lỏng phục vụ luyện kim), Mercedes-Benz (ô tô), Bilfinger (tư vấn, thiết kế), Bosch (chế tạo máy), Deutsche Bank (ngân hàng), Allianz (bảo hiểm)...
Tính đến nay, các doanh nghiệp Việt Nam có 34 dự án đầu tư còn hiệu lực tại Đức với tổng vốn đầu tư đạt trên 215 triệu USD, đứng thứ 15/78 quốc gia và vùng lãnh thổ mà Việt Nam đầu tư ra bên ngoài. Các dự án tập trung trong lĩnh vực bán buôn bán lẻ, sửa chữa ô tô, xe máy, dịch vụ ăn uống và lưu trú, bất động sản, tài chính - ngân hàng...
Tháng 6/2020, Bộ Công Thương Việt Nam cùng Bộ Kinh tế và Năng lượng Đức đã ký Bản ghi nhớ về việc thành lập Ủy ban hỗn hợp về hợp tác kinh tế giữa hai Bộ với mục đích thúc đẩy hợp tác kinh tế song phương.
Đa dạng lĩnh vực hợp tác
Trong lĩnh vực hợp tác phát triển, Đức là một trong những nước viện trợ nhiều và thường xuyên ODA cho Việt Nam. Từ năm 1990 đến nay, Đức đã cung cấp trên 2 tỷ USD cho các dự án ODA tại Việt Nam thông qua hợp tác kỹ thuật và hợp tác tài chính. Hợp tác kỹ thuật được thực hiện dưới hình thức cung cấp viện trợ không hoàn lại cho các dự án. Hợp tác tài chính bao gồm cả hai hình thức viện trợ không hoàn lại (khoảng 40%) và tín dụng ưu đãi (khoảng 60%). Kể từ năm 2013, hai bên đã cùng thống nhất thay đổi các lĩnh vực ưu tiên hợp tác ODA sang 3 lĩnh vực mới trên cơ sở thế mạnh của hai bên: Năng lượng; đào tạo nghề gắn với phát triển kinh tế bền vững; chính sách môi trường và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên.
Tại kỳ đàm phán cấp Chính phủ về Hợp tác phát triển Việt Nam - Đức ngày 20 - 23/7/2021, Chính phủ Đức tiếp tục cam kết vốn ODA cho Việt Nam trị giá trên 143,5 triệu Euro trong giai đoạn 2022 - 2023.
Bên cạnh đó, hợp tác ứng phó biến đổi khí hậu được hai nước chú trọng. Kể từ năm 2008, thông qua Sáng kiến Khí hậu quốc tế của Đức (IKI), hai bên đã và đang cùng triển khai 78 dự án về biến đổi khí hậu và đa dạng sinh học, trong đó có 16 dự án song phương với vốn tài trợ trị giá khoảng 44 triệu Euro. Một trong những dự án hợp tác tiêu biểu là “Hỗ trợ Việt Nam thực hiện Thỏa thuận Paris” (VN-SIPA), hỗ trợ rà soát, cập nhật văn kiện Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) của Việt Nam gửi cho Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu; rà soát, cập nhật Chương trình Ứng phó với biến đổi khí hậu trong Luật Bảo vệ Môi trường 2020, tạo hành lang pháp lý quan trọng để thực thi công tác quản lý nhà nước về biến đổi khí hậu.
Đức cũng là một trong những đối tác quan trọng nhất của Việt Nam trong lĩnh vực dạy nghề, hỗ trợ Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội xây dựng chiến lược dạy nghề quốc gia, soạn thảo Luật Dạy nghề cũng như xây dựng các trường dạy nghề kiểu mẫu ở một số địa phương theo mô hình đào tạo nghề song hành rất thành công của Đức.
Trong khuôn khổ Chương trình “Make it in Germany” về hợp tác lao động quốc tế của Đức, giai đoạn 2013 - 2015, Việt Nam đã triển khai thí điểm đưa điều dưỡng viên sang Đức đào tạo và làm việc (hợp đồng 3 năm sau khi tốt nghiệp đào tạo tại Đức). Tiếp nối thành công của Chương trình này, phía Đức đã quyết định mở rộng tiếp nhận điều dưỡng viên Việt Nam sang Đức. Từ năm 2015 đến nay, khoảng 1 nghìn điều dưỡng viên Việt Nam đã sang Đức làm việc.
Ở lĩnh vực tài chính, trong khuôn khổ chương trình “Cải cách kinh tế vĩ mô Việt Nam” giai đoạn 2006 - 2014, Chính phủ Đức hỗ trợ Ủy ban chứng khoán nhà nước thực hiện một số nội dung xây dựng Luật Chứng khoán, tư vấn về nâng cấp các Trung tâm giao dịch chứng khoán thành Sở Giao dịch chứng khoán. Từ năm 2015, Chính phủ Đức tiếp tục hỗ trợ Việt Nam cải cách thể chế và tăng cường năng lực cho hệ thống tài chính - ngân hàng, hỗ trợ quá trình chuyển đổi số ngành ngân hàng Việt Nam; phát triển thị trường trái phiếu xanh, các sản phẩm dịch vụ tài chính – ngân hàng xanh, góp phần thực hiện Chiến lược Tăng trưởng xanh.
Ở lĩnh vực văn hóa, năm 1990, Việt Nam và Đức ký Hiệp định Hợp tác văn hóa tạo tiền đề cho việc thúc đẩy hợp tác và trao đổi văn hóa giữa hai nước. Năm 1997, Đức thành lập Trung tâm Văn hóa Đức (hay còn còn gọi là Viện Goethe) tại Hà Nội. Đây là địa điểm thường xuyên tổ chức các hoạt động nhằm giới thiệu văn hóa Đức và giảng dạy tiếng Đức tại Việt Nam.
Quan hệ hợp tác về giáo dục và đào tạo giữa Việt Nam với Đức được bắt đầu từ năm 1955 với Cộng hòa Dân chủ Đức và từ năm 1990 với Cộng hòa Liên bang Đức. Hàng năm, Đức cung cấp cho Việt Nam nhiều học bổng đào tạo thạc sỹ, tiến sỹ. Hiện có khoảng 300 nghiên cứu sinh Việt Nam nhận học bổng nghiên cứu tại Đức và khoảng 7.500 sinh viên Việt Nam đang theo học tại các trường đại học của Đức. Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng phê duyệt Chương trình giáo dục phổ thông môn tiếng Đức - ngoại ngữ 2 theo “Đề án dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân giai đoạn 2008 – 2020”. Đến nay, đã có 14 trường trung học phổ thông tại Hà Nội, Hải Phòng, Thành phố Hồ Chí Minh đưa bộ môn tiếng Đức vào giảng dạy.
Trong lĩnh vực hợp tác tư pháp - pháp luật, trên cơ sở Tuyên bố chung, Bộ Tư pháp hai nước đã ký kết các văn kiện và triển khai Chương trình Đối thoại về Nhà nước pháp quyền cho các giai đoạn 2009 - 2011, 2012 - 2014 và 2015 - 2018. Trong khuôn khổ các chương trình này, hai bên đã tổ chức nhiều cuộc hội thảo, tọa đàm, các đoàn đi nghiên cứu, khảo sát… đạt kết quả thiết thực, góp phần vào việc xây dựng, hoàn thiện và thực thi pháp luật trong các lĩnh vực dân sự, hình sự, hành chính, tư pháp của Việt Nam.
Ở lĩnh vực du lịch, Đức nằm trong top 10 thị trường có mức chi tiêu lớn nhất của du lịch Việt Nam. Từ ngày 1/7/2015, Việt Nam đã thí điểm miễn thị thực cho công dân Đức đi du lịch Việt Nam trong thời gian 15 ngày.
Về khoa học công nghệ, Việt Nam và Đức hiện đang phối hợp, triển khai 4 chương trình hợp tác nghiên cứu bao gồm: Chương trình Đổi mới sáng tạo dành cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ (ZIM), Chương trình Y tế và phát triển đô thị bền vững, Chương trình Client II - Đối tác quốc tế về Đổi mới bền vững (bảo vệ khí hậu, sử dụng hiệu quả nguồn lực, quản lý đất, quản lý nước) và Chương trình Kinh tế sinh học.
Trong bối cảnh đại dịch COVID-19, Việt Nam và Đức đã hợp tác, hỗ trợ lẫn nhau trong phòng, chống dịch bằng việc trao tặng trang thiết bị y tế, vaccine…
Bên cạnh quan hệ với Việt Nam ở cấp Chính phủ, các bang ở Đức rất chủ động tăng cường hợp tác với Việt Nam. Hiện nay, nhiều bang, địa phương của Đức đã thiết lập quan hệ hợp tác chính thức với Việt Nam hoặc với các địa phương của Việt Nam.
Cộng đồng người Việt Nam ở Đức hiện có gần 200 nghìn người, sinh sống rộng khắp trên toàn lãnh thổ Đức. Nhìn chung, kiều bào ở Đức có cuộc sống tương đối ổn định, đa số theo diện làm công ăn lương hoặc buôn bán nhỏ. Thế hệ người Việt thứ hai ở Đức hội nhập khá thành công, được chính quyền sở tại đánh giá cao so với các cộng đồng nhập cư ở Đức (hơn 50% học sinh đỗ trung học hạng ưu, nhiều em là thành viên các đội tuyển học sinh xuất sắc của Đức như toán, võ thuật, thơ, văn, nhạc...). Hiện nay, một số bang của Đức như Brandenburg, Berlin, Sachsen và Sachsen-Anhalt đã cho phép đưa tiếng Việt như một ngoại ngữ tự chọn vào giảng dạy ở một số trường phổ thông.
Theo Đại sứ Việt Nam tại Cộng hòa Liên bang Đức Vũ Quang Minh, chuyến thăm của Thủ tướng Đức Olaf Scholz tới Việt Nam có ý nghĩa quan trọng đối với quan hệ hai nước trong bối cảnh Việt Nam và Đức đang triển khai rất thành công Hiệp định Đối tác chiến lược hơn một thập kỷ qua cũng như thành tựu to lớn trong hợp tác kinh tế - thương mại sau hơn hai năm Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA) có hiệu lực.