Cảnh sát và lực lượng khẩn cấp được triển khai sau vụ nổ súng tại trường học Risbergska ở thành phố Orebro, miền Trung Thụy Điển ngày 4/2/2025. Ảnh minh họa: Reuters/TTXVN
Thực trạng này khiến dư luận lo ngại, đồng thời đặt ra thách thức lớn cho chính quyền trong việc vừa trấn áp tội phạm, vừa bảo vệ và định hướng thanh thiếu niên trước nguy cơ bị các băng nhóm tội phạm có tổ chức lợi dụng, lôi kéo.
Thống kê của Hội đồng Phòng chống tội phạm quốc gia Thụy Điển (SNCCP) cho thấy năm 2014, có 34 nghi phạm trong nhóm tuổi 15–20 liên quan tới các vụ giết người hoặc bạo lực gây chết người, đến năm 2023, con số tăng lên 167 – tức tăng gần 400%. Ở nhóm trên 21 tuổi, con số này chỉ tăng 37% trong cùng giai đoạn.
Không chỉ dừng ở số lượng, cơ cấu giới tính của tội phạm trẻ cũng thay đổi. Nếu như trước đây chủ yếu là nam thanh niên, thì nay tỷ lệ nữ giới tham gia ngày càng tăng. Năm 2023, có tới 21 trong số 167 nghi phạm giết người dưới 20 tuổi là nữ, tăng mạnh so với 3 người năm 2022 và 8 người năm 2021.
Một trong những nguyên nhân chính được chỉ ra là sự tham gia ngày càng mạnh mẽ của các băng nhóm tội phạm có tổ chức. Nhiều tổ chức dùng mọi thủ đoạn chiêu mộ trẻ vị thành niên, thậm chí mới 10 tuổi, để làm “tay sai” trong các phi vụ nguy hiểm như xả súng, đánh bom, ám sát hay vận chuyển ma túy. Các băng nhóm nhắm vào những đứa trẻ dễ bị tổn thương: sống trong gia đình không ổn định, từng bị bỏ rơi, chịu chấn thương tâm lý, hoặc thiếu gắn kết xã hội, trẻ từ các gia đình di cư, nghèo khó... Nhiều băng nhóm ngang nhiên lên mạng xã hội đăng "hợp đồng tuyển dụng" trẻ em, hứa hẹn phần thưởng vật chất, sự bảo vệ hay cảm giác “được công nhận”, từ đó lấp đầy khoảng trống mà hệ thống phúc lợi hoặc gia đình chưa đáp ứng.
Con số thống kê của Cảnh sát Thụy Điển minh chứng cho tình trạng này: số nghi phạm dưới 18 tuổi trong các vụ xả súng gây thương vong tăng từ 9 (năm 2019) lên 29 (giữa năm 2024). Một số vụ án điển hình gây rúng động xã hội như một cậu bé 11 tuổi được đề nghị 150.000 kronor (13.600 euro) để giết người.
Một vấn đề là các băng nhóm tội phạm đã lợi dụng “kẽ hở pháp luật” về độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự để biến trẻ em thành “lá chắn chiến lược” cho hành vi tội ác. Thực tế, ở Thụy Điển, người dưới 15 tuổi không bị truy tố, còn nhóm 15–17 tuổi thường nhận mức án nhẹ hơn nhiều so với người trưởng thành. Một thiếu niên 16 tuổi sát hại 3 người, sau đó nhận mức án 12 năm tù – mức tối đa dành cho trẻ vị thành niên.
Theo báo cáo năm 2024, khoảng 14.000 cá nhân được xác định đang hoạt động trong các mạng lưới tội phạm tại Thụy Điển, trong đó 1.700 người dưới 18 tuổi – chiếm 13%. Cả nạn nhân lẫn nghi phạm trong các vụ xả súng ngày càng trẻ hóa, làm dấy lên lo ngại về sự hình thành một “thế hệ bạo lực”. Giới chuyên gia cũng chỉ ra rằng những hình ảnh, thông tin xấu độc, bạo lực tràn lan trên mạng xã hội là một trong những nguyên nhân chủ chốt khiến tỷ lệ tội phạm vị thành niên gia tăng. Các chuyên gia cảnh báo, nếu xu hướng này không được ngăn chặn, Thụy Điển có thể đối diện với vòng xoáy bất ổn kéo dài, khi tội phạm được “truyền” từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Trước tình hình báo động, đầu năm 2024, Chính phủ Thụy Điển ban hành Chiến lược quốc gia chống tội phạm có tổ chức – lần đầu tiên được xây dựng toàn diện. Chiến lược gồm 5 mục tiêu then chốt: Ngăn chặn người dân, đặc biệt là thanh thiếu niên, gia nhập đường dây tội phạm; Cắt giảm khả năng tiếp cận súng trái phép; Ngăn chặn dòng tiền phạm pháp; Củng cố cộng đồng, hạn chế ảnh hưởng của các băng nhóm và nâng cao khả năng chia sẻ thông tin giữa các cơ quan thực thi pháp luật.
Bên cạnh đó, chính phủ sửa đổi Bộ luật Hình sự, tăng quyền cho cảnh sát trong việc dừng xe, khám xét người và nhà ở. Đặc biệt, từ tháng 7/2023, hành vi lôi kéo người dưới 18 tuổi phạm tội được coi là tội danh riêng, với mức án tối đa 4 năm tù – bất kể trẻ em “tự nguyện” hay bị ép buộc. Chính phủ cũng đang xem xét hình phạt nghiêm khắc hơn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, trong đó có việc giảm độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự từ 15 xuống 13 với một số tội nghiêm trọng như giết người và đánh bom, đồng thời lên kế hoạch xây dựng khu giam giữ riêng cho thanh thiếu niên 15–17 tuổi vào năm 2026.
Không chỉ tập trung vào trấn áp, Thụy Điển còn thúc đẩy chiến lược phòng chống tội phạm xã hội, nhấn mạnh biện pháp can thiệp sớm. Các nỗ lực bao gồm: Phòng chống tội phạm trong học đường; Tăng trách nhiệm của phụ huynh; Nâng cao năng lực của dịch vụ xã hội để hỗ trợ trẻ em và hỗ trợ người từng phạm tội rời bỏ mạng lưới tội phạm. Hầu hết các chương trình tập trung vào nam thanh thiếu niên từ những khu vực khó khăn về kinh tế – xã hội, nhiều em thuộc cộng đồng nhập cư – nhóm được coi là dễ bị băng nhóm lôi kéo nhất.
Theo Đạo luật Trách nhiệm của thành phố đối với phòng chống tội phạm, các chính quyền địa phương phải phân tích xu hướng tội phạm và cập nhật kế hoạch phòng ngừa hai lần mỗi năm. Hiện nay, Hội đồng Phòng chống tội phạm đã được thành lập ở hầu hết các thành phố, phối hợp chặt chẽ giữa cảnh sát, trường học và dịch vụ xã hội. Một số khu vực tại Stockholm ghi nhận kết quả tích cực, khi tình trạng "tuyển mộ" trẻ em giảm. Tuy nhiên, việc triển khai còn thiếu đồng đều; nhiều địa phương thiếu nguồn lực để thực hiện đầy đủ các biện pháp.
Đầu năm 2025, Chính phủ Thụy Điển triển khai chương trình thẻ giải trí dành cho trẻ em 8–16 tuổi, đặc biệt là các em ít tham gia hoạt động thể thao, văn hóa hay xã hội. Thẻ được nạp sẵn tiền, giúp các em tiếp cận dễ dàng hơn với các hoạt động lành mạnh. Chính phủ kỳ vọng đây sẽ là “liều vaccine xã hội”, hạn chế nguy cơ trẻ bị cuốn vào vòng xoáy tội phạm. Các chuyên gia thanh thiếu niên nhấn mạnh: để ngăn chặn tội phạm, cần biến thời gian rảnh của thanh thiếu niên thành khoảng thời gian ý nghĩa, với sự hiện diện an toàn của người lớn.
Tuy nhiên, một vấn đề đặt ra là công tác thanh thiếu niên ở Thụy Điển hiện do chính quyền địa phương phụ trách, thiếu chuẩn đào tạo thống nhất cho nhân viên. Khảo sát năm 2019 của MUCF cho thấy hơn 60% nhân viên trung tâm thanh thiếu niên chưa qua đào tạo chính quy. Đáng lo ngại, một số trung tâm còn bị lợi dụng làm nơi tụ tập của nhóm tội phạm trẻ, thậm chí có nhân viên bị phát hiện dính líu tới băng nhóm. Điều này đặt ra yêu cầu cấp bách về chuyên nghiệp hóa đội ngũ nhân viên, cũng như tái cấu trúc hệ thống hoạt động thanh thiếu niên.
Bên cạnh đó, Thụy Điển cũng dẫn đầu Lực lượng đặc nhiệm đa quốc gia "GRIMM" của Cơ quan Cảnh sát châu Âu (Europol), vừa thành lập cuối tháng 4 vừa qua, nhằm đối phó với tình trạng các băng nhóm tội phạm tăng cường việc tuyển mộ, lôi kéo trẻ em tham gia các hành vi phạm tội nghiêm trọng. GRIMM sẽ phối hợp với các công ty công nghệ nhằm phát hiện các hành vi tuyển mộ trẻ em qua mạng xã hội và các nền tảng nhắn tin.
Tình trạng tội phạm vị thành niên gia tăng tại Thụy Điển là hồi chuông cảnh báo về sự đứt gãy xã hội, khi một bộ phận thanh thiếu niên dễ dàng rơi vào vòng xoáy tội phạm có tổ chức. Các nỗ lực của chính phủ – từ siết chặt pháp luật, tăng quyền lực cảnh sát, cho tới thúc đẩy chiến lược xã hội và chương trình thẻ giải trí – đã thể hiện quyết tâm mạnh mẽ.
Tuy nhiên, cuộc chiến này được dự báo là lâu dài, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước, gia đình và cộng đồng. Việc bảo vệ thế hệ trẻ khỏi vòng xoáy tội phạm không chỉ là vấn đề an ninh – trật tự, mà còn là thước đo sức mạnh và sự bền vững của mô hình phúc lợi xã hội vốn là niềm tự hào của Thụy Điển.