Du học sinh Việt Nam đang theo học tại Đại học Aomori. Ảnh tư liệu: Nguyễn Tuyến/TTXVN
Tính đến giữa năm 2022, có khoảng 5,3 triệu người Việt sinh sống, làm việc trên 130 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó hơn 80% là ở các nước phát triển. Trong số các cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài, cộng đồng tại Nhật Bản được đánh giá đang ngày càng phát triển và có nhiều đóng góp cho đất nước.
Theo số liệu của Bộ Tư pháp Nhật Bản, tính đến tháng 6/2022, có 476.346 người Việt Nam sinh sống tại Nhật Bản, là cộng đồng người nước ngoài lớn thứ 2 tại Nhật Bản (chỉ sau Trung Quốc). Trong những năm qua, hàng trăm nghìn người Việt Nam đã sang Nhật Bản lao động, học tập, tu nghiệp, đoàn tụ gia đình… là yếu tố chính đưa người Việt Nam phát triển thành một cộng đồng nước ngoài lớn tại Nhật Bản. Người Việt tại Nhật Bản được đánh giá là cộng đồng trẻ vì số lượng chủ yếu tăng trong những năm gần đây, từ khoảng 52.000 người trong năm 2012 đã lên tới gần 500.000 người trong năm 2022, tăng gần gấp 10 lần trong vòng 10 năm.
Nâng cao vị thế và vai trò của cộng đồng trí thức người Việt tại Nhật Bản
Đi cùng với sự lớn mạnh về số lượng, cộng đồng người Việt Nam đang ngày càng có sự phát triển về chất. Nhật Bản hiện là một trong những điểm đến hấp dẫn của thanh niên Việt Nam nói riêng và người Việt nói chung trong bối cảnh toàn cầu hoá và sự thiếu hụt nhân lực của quốc gia này. Theo thống kê của Bộ Tư pháp Nhật Bản, trong gần 500 nghìn người Việt Nam đang sinh sống, học tập và làm việc tại Nhật, ước tính khoảng một nửa thuộc thành phần trí thức.
Nếu như vài năm trước, khi nhắc đến người Việt tại Nhật Bản, hầu như người Nhật thường nghĩ đến các thực tập sinh hoặc các du học sinh Việt Nam, thì trong những năm gần đây lực lượng trí thức, doanh nghiệp Việt Nam tại Nhật Bản đang có sự lớn mạnh rõ rệt. Đặc biệt, số lượng các trí thức Việt Nam đảm nhận những vị trí quan trọng các trường đại học, viện nghiên cứu và các doanh nghiệp lớn tại Nhật Bản tăng lên đang tạo nên những hình ảnh đẹp về người Việt.
Từ phong trào Đông du những năm đầu thế kỷ XX gắn liền với tên tuổi nhà cách mạng Phan Bội Châu, đến thế hệ lưu học sinh Việt Nam sang Nhật Bản du học những năm 1960-70, trong đó có nhiều người đã đạt được thành công và danh tiếng trên đất nước Nhật Bản như Giáo sư Trần Văn Thọ và nhà phát minh máy thở, Chủ tịch Trần Ngọc Phúc của công ty Metran. Từ năm 2000 đến nay, số lưu học sinh nói chung và cộng đồng người Việt Nam liên tục tăng qua các năm. Trong số này có rất nhiều người thuộc thế hệ trẻ, nhiều người đã học tập, nghiên cứu và làm việc tại Nhật Bản trong suốt 15-20 năm qua, hiện đã và đang có được vị trí quan trọng trong giảng dạy, nghiên cứu, quản lý tại các trường đại học uy tín, doanh nghiệp hàng đầu Nhật Bản trong nhiều lĩnh vực như công nghệ thông tin, điện tử-vi mạch, robotics, nông nghiệp, y tế, kinh tế-luật-xã hội-nhân văn…, nhiều người giữ vị trí là Giáo sư, phó Giáo sư, quản lý doanh nghiệp, trưởng Lab nghiên cứu.
Trong bối cảnh đó, cộng đồng trí thức người Việt tại Nhật đã hình thành nhiều tổ chức độc lập, tiêu biểu như Mạng lưới Học thuật người Việt Nam tại Nhật (VANJ), Cộng đồng Chuyên gia người Việt Nam tại Nhật Bản (VPJ) và Hội Thanh niên Sinh viên Việt Nam tại Nhật Bản (VYSA).
Hội trí thức Việt Nam tại Nhật Bản (AVIJ) được thành lập vào tháng 11/2019, với mục đích kết nối các cá nhân và nhóm trí thức riêng lẻ của Việt Nam tại Nhật Bản để tạo nên sức mạnh tập thể, đồng thời nâng cao vị thế và vai trò của cộng đồng trí thức người Việt tại Nhật Bản, qua đó đóng góp vào sự phát triển của Việt Nam cũng như quan hệ hữu nghị giữa hai nước.
Ngay từ ngày đầu thành lập, AVIJ đã xác định phương hướng hoạt động là tạo ra kênh thông tin chung để kết nối các trí thức Việt Nam tại Nhật Bản, xây dựng các trung tâm hỗ trợ đổi mới sáng tạo nhằm giúp tăng cường trao đổi khoa học - công nghệ giữa Việt Nam và Nhật Bản, thúc đẩy các nhà khoa học Việt Nam tại Nhật Bản tham gia quá trình đổi mới, sáng tạo ở trong nước. AVIJ là cầu nối tạo ra những cơ hội hợp tác giữa các cá nhân và nhóm riêng lẻ, tạo nên sức mạnh tập thể và nâng tầm vị thế, vai trò của cộng đồng trí thức người Việt Nam tại Nhật Bản, từ đó triển khai những dự án mà mỗi cá nhân và nhóm riêng lẻ không dễ dàng thực hiện.
Đại sứ Việt Nam tại Nhật Bản Phạm Quang Hiệu đánh giá cao đóng góp cộng đồng trí thức, đặc biệt là Hội Trí thức Việt Nam tại Nhật Bản, đã tổ chức thành công nhiều sự kiện thu hút đông đảo trí thức, doanh nhân Việt Nam và Nhật Bản tham gia như Vietnam Summit 2019, 2021, 2023, các Hội nghị khoa học VANJ, VJSE…Theo Đại sứ, thành công của các sự kiện trên không thể thiếu những đóng góp thầm lặng, sự nhiệt huyết, tinh thần cống hiến vì khoa học và vì cộng đồng của các trí thức Việt Nam tại Nhật Bản.
Vietnam Summit in Japan - Quy tụ nguồn tri thức dồi dào của người Việt tại Nhật Bản
Đại sứ Việt Nam tại Nhật Bản Phạm Quang Hiệu phát biểu tại phiên khai mạc Diễn đàn Trí thức Việt Nam tại Nhật Bản 2023. Ảnh: Xuân Giao/Pv TTXVN tại Nhật Bản
Một trong những hoạt động đặc trưng, mang dấu ấn của AVIJ là Diễn đàn Trí thức Việt Nam tại Nhật Bản (Vietnam Summit in Japan) tại Nhật Bản, được tổ chức định kỳ 2 năm, bắt đầu từ năm 2019.
Trong quá trình AVIJ thực hiện vai trò kết nối các trí thức Việt Nam tại Nhật Bản, một nhu cầu lớn đã xuất hiện. Đó là tạo lập một diễn đàn chung của cộng đồng trí thức Việt Nam tại Nhật Bản, nhằm quy tụ nguồn tri thức dồi dào của các chuyên gia, nhà khoa học, các nhà hoạch định chính sách và các doanh nghiệp, từ đó đi tìm câu trả lời cho bài toán xây dựng, phát triển cộng đồng Việt Nam tại Nhật Bản nói riêng và đất nước Việt Nam nói chung. Động lực tạo ra một điểm đến như vậy đã thúc đẩy 3 tổ chức (VANJ, VPJ, VYSA) cùng xây dựng chuỗi chương trình Diễn đàn Trí thức Việt Nam tại Nhật Bản, một không gian chung để người Việt Nam tại Nhật Bản nói chung và trí thức Việt Nam tại Nhật Bản nói riêng có thể chia sẻ, thảo luận, và cùng tìm giải pháp cho những vấn đề cấp thiết trong việc xây dựng và phát triển đất nước.
Diễn đàn Trí thức Việt Nam tại Nhật Bản là một sự kiện quy mô, là một trong những hoạt động quan trọng nhất của AVIJ, có sự tham gia của của nhiều bộ ngành trong nước, Đại sứ quán Việt Nam tại Nhật Bản, các công ty Việt Nam tại Nhật Bản, các diễn giả khách mời là những chuyên gia uy tín từ nhiều lĩnh vực nghiên cứu và kinh doanh khác nhau. Tiếp nối thành công của Diễn đàn Trí thức Việt Nam tại Nhật Bản 2019 và 2021, Diễn đàn Trí thức Việt Nam tại Nhật Bản 2023 diễn ra tại Tokyo vào tháng 10/2023 đã thu hút hơn 60 diễn giả và hơn 1.700 người tham gia, trở thành một trong những sự kiện nổi bật của cộng đồng người Việt Nam tại Nhật Bản trong năm 2023.
Có thể khẳng định sự lớn mạnh của cộng đồng trí thức Việt Nam tại Nhật Bản ngày nay là kết quả của sự vận dụng hiệu quả nghị quyết của Đảng và chủ trương của Nhà nước về công tác người Việt tại nước ngoài.