Công nhân Công ty Truyền tải điện kiểm tra thiết bị TBA 220 kV Xuân Mai. Ảnh (tư liệu): Huy Hùng/TTXVN
Phó Tổng Giám đốc EVN Nguyễn Xuân Nam cho biết: Trong giai đoạn 2022-2023, giá nguyên liệu đầu vào như than, khí tăng mạnh, thậm chí than tăng gần 4 lần, khí gần gấp đôi, nhưng giá bán điện chưa được điều chỉnh tương ứng. Luật Điện lực quy định phương án giá điện phải bù đắp chi phí đầu vào hợp lý, được Bộ Công Thương thẩm định. Tuy nhiên, để bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô sau dịch COVID-19, EVN chưa điều chỉnh giá điện, dẫn tới chi phí tồn đọng. Năm 2024, một phần chi phí này đã được bù đắp, còn lại khoảng 44.000 tỷ đồng.
Cụ thể, năm 2022, giá thành sản xuất điện là 2.032 đồng/kWh, nhưng giá bán chỉ 1.800 đồng/kWh, tương đương bán thấp hơn 149 đồng/kWh với sản lượng gần 250 tỷ kWh. Năm 2023, giá bán 1.953 đồng/kWh, trong khi giá thành 2.088 đồng/kWh, thấp hơn 135 đồng/kWh. EVN đã nỗ lực tiết kiệm chi phí, nhưng thị phần nguồn điện của EVN ngày càng giảm (từ 46% năm 2022 xuống 42% năm 2023), phần lớn điện phải mua ngoài với giá cao.
Phó Cục trưởng Cục Điện lực Trịnh Quốc Vũ nhấn mạnh, giá điện được kiểm toán minh bạch, EVN chịu sự điều tiết và giám sát của Nhà nước, không độc quyền. Các chi phí truyền tải, phân phối chỉ chiếm 16% trong cơ cấu giá thành, trong khi chi phí phát điện và mua ngoài chiếm tỷ trọng lớn. Thủy điện – nguồn điện giá rẻ nhất – đã gần như cạn kiệt, nên tập trung phát triển nhiệt điện, năng lượng tái tạo, khiến chi phí mua điện tăng lên khoảng 4.000 đồng/kWh, trong khi giá bán vẫn chỉ khoảng 2.100 đồng/kWh.
Ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh, so sánh quốc tế: các nước như châu Âu hay Mỹ chi phí truyền tải và phân phối chiếm 20 - 40% giá điện, giúp thu hút tư nhân đầu tư. Việt Nam, với tỷ lệ chỉ 14%, đối mặt thách thức lớn trong huy động vốn cho phát triển lưới điện truyền tải và phân phối, nhất là trong bối cảnh thị trường bán lẻ đang mở rộng.
Nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) Nguyễn Tiến Thỏa nhận định, khoản lỗ này không phải do EVN tự công bố mà đã được kiểm toán. Đây là chi phí tất yếu, đáng ra phải tính vào giá điện nhưng chưa được phản ánh do cơ chế kiểm soát giá. Vì điện không phải hàng hóa thông thường mà là đầu vào thiết yếu của toàn nền kinh tế, giá điện được điều hành theo mục tiêu đa dạng: bảo đảm an ninh năng lượng, tiết kiệm điện, ổn định kinh tế vĩ mô và an sinh xã hội.
Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu giải thích, “lỗ chính sách” xuất phát từ việc mua điện với giá đầu vào cao, bán ra thấp để phục vụ mục tiêu quốc gia. Việc xử lý khoản chênh lệch này phải tuân thủ pháp luật, được phân bổ hợp lý vào giá điện, đồng thời cân nhắc tác động kinh tế – xã hội, bảo đảm tính minh bạch, có lộ trình dài hạn và tham vấn rộng rãi người dân và doanh nghiệp.
Ông Lê Việt Cường - Phó Viện trưởng Viện Năng lượng nhấn mạnh, phản ánh đầy đủ chi phí hợp lý là điều kiện cần để cân bằng tài chính cho EVN và các doanh nghiệp tham gia thị trường điện. Minh bạch dữ liệu và công khai cơ sở tính toán là điều kiện đủ để tạo sự đồng thuận xã hội và đáp ứng nhu cầu vốn phát triển bền vững ngành điện, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng không.
Ông Hà Đăng Sơn nhận định, để thu hút đầu tư, đặc biệt tư nhân, EVN cần được thoát khỏi hạn chế kiểm soát đầu ra. Khi khoản chi phí chưa phân bổ được đưa về cân bằng, giá điện sẽ phản ánh đúng biến động chi phí, từ đó tạo cơ chế thị trường linh hoạt, giảm thiểu rủi ro cho người dân và doanh nghiệp.
Phó Tổng Giám đốc Nguyễn Xuân Nam, cùng các chuyên gia, đều thống nhất: cần lộ trình điều chỉnh giá điện hợp lý, kết hợp các chính sách hỗ trợ xã hội, đảm bảo người dân, doanh nghiệp tiếp cận dịch vụ điện cơ bản, đồng thời duy trì ổn định ngành điện và nền kinh tế.