Tăng nặng chế tài xử lý hàng giả, đảm bảo tính răn đe, phòng ngừa

Chế tài xử lý về hàng giả còn nhẹ

Phát biểu đề dẫn Hội thảo, Phó chánh Văn phòng thường trực Ban Chỉ đạo 389 quốc gia Trần Đức Đông cho biết, các quy định pháp luật hiện hành về hàng giả (trong Bộ luật Hình sự, Nghị định số 98/2020/NĐ-CP, được sửa đổi, bổ sung tại các Nghị định số 17/2022/NĐ-CP, số 24/2025/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng) chủ yếu là liệt kê hành vi, mô tả dấu hiệu đặc trưng của các loại hàng hóa được coi là hàng giả; chưa có khái niệm chung nhất về hàng giả; các cơ quan thực thi phải căn cứ vào hành vi, kết quả kiểm nghiệm, giám định cùng các yếu tố khác (lỗi, hậu quả tác hại...) để kết luận và xử lý hàng giả.

Có nhiều kiến nghị cho rằng các chế tài xử lý về hàng giả hiện nay còn nhẹ, cần thiết phải tăng nặng để đảm bảo tính nghiêm minh, thượng tôn pháp luật, tính răn đe, phòng ngừa...

Liên quan đến các giải pháp về công nghệ chống hàng giả, ông Trần Đức Đông cho hay, hiện nay có rất nhiều nền tảng để truy xuất nguồn gốc (như: Cổng thông tin truy xuất nguồn gốc sản phẩm hàng hóa quốc gia; Hệ thống định danh toàn cầu; QR code;...). Ngày 16/10 vừa qua, Bộ Công an đã triển khai thí điểm giải pháp định danh truy xuất nguồn gốc hóa chất, tiền chất trên nền tảng VNeID Check.

Tuy nhiên, việc truy xuất nguồn gốc còn bất cập, hạn chế như: không thống nhất mã định danh trên toàn quốc; dữ liệu phân tán các bộ/ngành lĩnh vực; thiếu cơ chế liên thông kết nối một cửa quốc gia; thiếu nền tảng truy xuất và kiểm soát chuỗi cung ứng từ quản lý nguyên liệu đầu vào đến sản xuất, phân phối và tiêu dùng đến người tiêu dùng; thiếu cơ sở dữ liệu, tiêu chuẩn, quy chuẩn về hàng hóa.

Tại Hội thảo, các đại biểu đã làm rõ khái niệm hàng giả, cho ý kiến vào dự thảo Luật Thương mại điện tử, chế tài xử lý hàng giả, quỹ phòng, chống hàng giả, các giải pháp về công nghệ phòng, chống hàng giả.

Ý kiến đại biểu cho rằng, cần thống nhất nhận thức chung về khái niệm hàng giả để áp dụng cho quá trình xử lý đạt hiệu quả cao nhất. Hàng giả suy cho cùng là gian dối về công dụng và chất lượng, hàng không có công dụng hoặc công dụng không đúng. Hàng giả có thể giả về bao bì, nhãn mác, quy trình thủ tục… Nên phân loại hành vi vi phạm để xử lý.

Trong tham luận về "Hoàn thiện cơ chế, chính sách pháp luật về phòng, chống hàng giả trong thương mại điện tử", ông Hoàng Ninh, Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho biết, những năm qua, thương mại điện tử Việt Nam đã chứng kiến sự phát triển bùng nổ, trở thành một trụ cột quan trọng của nền kinh tế số. Tuy nhiên, song hành với những lợi ích to lớn và sự tăng trưởng ấn tượng đó, thương mại điện tử cũng đang tồn tại một số vấn đề về vi phạm pháp luật, đặc biệt là vấn nạn hàng giả, hàng nhái, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ và hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ.

Thực trạng này không chỉ gây thiệt hại nghiêm trọng cho người tiêu dùng và các doanh nghiệp làm ăn chân chính mà còn làm ảnh hưởng không tốt lòng tin thị trường, môi trường đầu tư và gây thất thu ngân sách nhà nước. Do đó, việc xây dựng và ban hành Luật Thương mại điện tử thay thế các quy định hiện hành là vô cùng cấp thiết.

Các quy định trong Luật Thương mại điện tử thực hiện một tư duy quản lý mới, chuyển từ bị động sang chủ động và quy định trách nhiệm của toàn bộ hệ sinh thái thương mại điện tử thay vì chỉ tập trung vào người bán hay chủ sàn. Dự thảo xây dựng nền tảng công nghệ để quản lý. Việc thành lập "Nền tảng quản lý hoạt động thương mại điện tử" và "Cơ sở dữ liệu thương mại điện tử", bao gồm dữ liệu về định danh người bán, dữ liệu hải quan, dữ liệu thuế... là một bước đi chiến lược. Đây sẽ là "bộ não" tập trung dữ liệu, giúp nhận diện rủi ro, cảnh báo sớm và là công cụ để phối hợp liên ngành trong việc đấu tranh với hàng giả một cách hiệu quả, dựa trên dữ liệu lớn.

“Việc xây dựng Luật Thương mại điện tử là một bước tiến pháp lý quan trọng, thể hiện quyết tâm của chúng ta trong việc làm trong sạch hóa thị trường. Các quy định về trách nhiệm chủ động của nền tảng và việc gắn kết trách nhiệm của cả hệ sinh thái logistics, thanh toán là chìa khóa để giải quyết vấn nạn hàng giả”, ông Ninh nói. Song ông cũng cho rằng, cuộc chiến này chỉ thành công khi các quy định của luật được chi tiết hóa bằng các văn bản hướng dẫn cụ thể, khả thi, áp dụng công nghệ mạnh mẽ và có sự phối hợp đồng bộ, quyết liệt của tất cả các bên.

Thuốc giả chưa được đưa vào hệ thống bệnh viện

Đại diện Ban Chỉ đạo 389 Bộ Y tế, Tiến sĩ Tạ Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý dược (Bộ Y tế) thông tin, theo đánh giá của Tổ chức Y tế thế giới, tỉ lệ thuốc không đạt chất lượng và thuốc giả của Việt Nam ở mức thấp so với trung bình của thế giới (tỷ lệ thuốc không đạt chất lượng trong năm 2024 là 0,45%; tỉ lệ thuốc giả dưới 0,1%; tỷ lệ dược liệu, thuốc y học cổ truyền vi phạm chất lượng cao hơn so với thuốc hóa dược).

Tuy nhiên, gần đây vẫn có những vụ việc sản xuất, kinh doanh thuốc giả bị cơ quan công an phát hiện và triệt phá, điển hình là các đường dây sản xuất, buôn bán kháng sinh giả tại Hà Nội, Cần Thơ, Bến Tre (tháng 8/2024) và đường dây thuốc, thực phẩm bảo vệ sức khỏe giả trên nhiều địa bàn (tháng 4/2025).

Tình hình tội phạm liên quan dược phẩm giả, vẫn được phát hiện ở Việt Nam do một số nguyên nhân như: nhu cầu thuốc cho công tác khám chữa bệnh của nhân dân tăng cao, đặc biệt sau dịch COVID-19; lợi nhuận trong hoạt động sản xuất, kinh doanh thuốc giả cao.

“Thương mại điện tử và mạng xã hội (Zalo, Facebook, Youtube) là kênh chủ đạo để tiêu thụ thuốc giả, lợi dụng tâm lý người tiêu dùng muốn mua thuốc giá rẻ, tự điều trị”, ông Hùng nói.

Qua các vụ việc thuốc giả được triệt phá gần đây, cũng như một số vụ việc thuốc giả được các đơn vị trong ngành y tế phát hiện thông qua quá trình kiểm tra, giám sát lấy mẫu thuốc tại các cơ sở kinh doanh dược để kiểm tra chất lượng, Bộ Y tế nhận thấy, còn có hiện tượng kinh doanh thuốc giả, thuốc không rõ nguồn gốc xuất xứ (thuốc nhập lậu, thuốc xách tay) tại một số cơ sở bán lẻ (quầy thuốc, nhà thuốc). Thuốc giả được sản xuất tại các cơ sở bất hợp pháp, chưa được Bộ Y tế cấp phép sản xuất. Thuốc giả chưa được đưa vào hệ thống bệnh viện do việc quản lý nguồn cung ứng thuốc tại các bệnh viện rất chặt chẽ. Chưa phát hiện thấy cơ sở được cấp phép hoạt động sản xuất, xuất nhập khẩu thuốc sản xuất, kinh doanh thuốc giả.

Hiện nay, trên thị trường xuất hiện nhiều sản phẩm thực phẩm bảo vệ sức khỏe được quảng cáo, giới thiệu như thuốc chữa bệnh, gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng và vi phạm quy định của pháp luật về quảng cáo, quản lý dược và an toàn thực phẩm. Nhiều sản phẩm được quảng cáo trên mạng xã hội, sàn thương mại điện tử với nội dung “điều trị”, “chữa khỏi”, “hiệu quả như thuốc” trong khi chưa được cấp phép lưu hành dưới dạng thuốc. Hành vi này tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng, làm mất niềm tin của người dân vào thuốc hợp pháp và gây khó khăn cho công tác quản lý nhà nước.