Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam tiếp cận nghiên cứu GS Văn Tạo, nguyên Viện trưởng Viện Sử học Việt Nam từ cuối năm 2008. Trải qua hơn 6 năm làm việc, GS Văn Tạo đã tặng Trung tâm một khối lượng lớn tài liệu, hiện vật liên quan đến lịch sử cuộc đời hoạt động khoa học của mình. Nhân dịp ông tròn 90 tuổi (29/4/1926 - 29/4/2015), ngày 25/4/2015, tại Hà Nội, Trung tâm tổ chức buổi sinh hoạt khoa học “Câu chuyện hành trình đến với Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam”.
GS Văn Tạo, tên khai sinh là Nguyễn Xuân Đào, người làng La Tỉnh, huyện Tứ Kỳ, Hải Dương, là một nhà nghiên cứu có những đóng góp nhất định trong nghiên cứu lịch sử và xây dựng Viện Sử học. Ông làm Viện trưởng Viện Sử học Việt Nam từ năm 1980 đến năm 1989.
GS Văn Tạo (người ngồi bên phải) trong buôi sinh hoạt khoa học “Câu chuyện hành trình đến với Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam”. |
Trong hơn nửa thế kỷ làm công tác nghiên cứu lịch sử, GS Văn Tạo đã để lại một sự nghiệp khoa học khá đồ sộ với gần một trăm cuốn sách do ông biên soạn, chủ biên hay tham gia biên soạn,
hơn 200 bài viết công bố trên nhiều tạp chí, trong các hội thảo khoa học trong nước và quốc tế. Từ năm 1996, ông đưa ra luận thuyết “Công minh lịch sử và Công bằng xã hội”. Trên quan điểm này, ông đã góp phần nhìn nhận lại một số vấn đề lịch sử như nhận thức lại về họ Khúc, về nhà Mạc và nhà Trịnh, hay nhận thức lại về các nhân vật như Thái hậu Dương Vân Nga, Trần Thủ Độ, Hồ Quý Ly, Phan Thanh Giản, Phạm Quỳnh…, nhận thức lại về một số sự kiện lịch sử như nạn đói năm 1945, quan hệ giữa hai nhân vật Phạm Bình Trọng và Nguyễn Hữu Cầu ở Hải Dương, phong trào Tự lực Văn đoàn… Những nghiên cứu của ông đã góp phần đưa ra những nhận thức mới trong nghiên cứu lịch sử.
PGS.TS Nguyễn Văn Huy, Giám đốc chuyên môn Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam cho biết, trong hơn 3.000 tài liệu trao tặng cho Trung tâm, có 118 cuốn băng ghi âm do GS Văn Tạo tự kể chuyện, tự ghi lại trong suốt 5 năm, từ năm 2009 đến 2013. Bộ sưu tập băng ghi âm này có tên là “Một thế kỷ qua những mẩu chuyện đời”. Đây là một bộ tư liệu di sản ký ức bằng chính giọng ông kể lại qua nhiều nguồn tư liệu khác nhau dưới góc nhìn của một nhà sử học. Với khoảng 8.000 phút ghi âm, bộ tài liệu này tái hiện những câu chuyện về quê hương, về quá trình xây dựng Ban Văn - Sử - Địa và Viện Sử học, về các nhân vật lịch sử như Trần Huy Liệu, Trần Văn Giáp, Minh Tranh, Nguyễn Đổng Chi, Trần Đức Thảo, Đào Duy Anh…, về những buổi làm việc với các vị lãnh đạo nhà nước như Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp… Bộ băng ghi âm này cũng ghi lại những suy tư của GS Văn Tạo về quá trình nghiên cứu khoa học, giảng dạy, về các vấn đề lớn của đất nước mà ông quan tâm, trăn trở. Tất cả những câu chuyện, những kỷ niệm, những suy nghĩ được GS Văn Tạo đặt trong một bối cảnh rộng lớn về lịch sử, dựa trên các nguồn tài liệu mà ông thu thập, sưu tầm và lưu giữ. Vì vậy, bộ tài liệu này có giá trị vô cùng to lớn, không chỉ về cuộc đời của một con người, mà còn chứa đựng nhiều thông tin về các vấn đề lịch sử, các nhân vật lịch sử và các sự kiện lịch sử mà tác giả chứng kiến hay có các tài liệu liên quan. Bộ tư liệu tự kể chuyện bằng ghi âm mở ra một hướng tiếp cận mới đối với Trung tâm Di sản các nhà khoa học Việt Nam. Đó là cách giữ gìn ký ức bằng hình thức tự ghi âm cho đời sau, một hình thức thích hợp với những nhà khoa học cao tuổi mà việc viết lách đã trở nên khó khăn. Đây là một sáng kiến tuyệt vời mà nhà sử học Văn Tạo đã mở đường, để có thể áp dụng rộng rãi.
Trong khối tài liệu quý của GS Văn Tạo còn có hơn 700 bức thư của các nhà khoa học như Trần Huy Liệu, Trần Văn Giàu, Nguyễn Đổng Chi, Minh Tranh… gửi cho ông, hay thư của hai vợ chồng ông gửi cho nhau trong những khoảng thời gian xa cách; hàng trăm bản thảo sách, bản thảo bài viết, bài viết, giấy tờ, công văn và sách báo. Đây là một khối tài liệu lớn có nhiều giá trị về mặt khoa học để nghiên cứu không chỉ lịch sử của ngành sử học Việt Nam, mà cả những vấn đề lịch sử và xã hội của đất nước trong gần 70 năm qua.
Phương Lan