Ba cuốn sách, một mạch nguồn: Nhà báo Lê Xuân Sơn viết để lưu giữ vẻ đẹp nhân văn

Một cây bút tài hoa 

Tại lễ ra mắt, Tổng Biên tập báo Tiền Phong Phùng Công Sưởng bày tỏ sự xúc động và tự hào: “Điều khiến tôi xúc động là nhà báo Lê Xuân Sơn đã tặng cùng lúc ba cuốn sách, một việc hiếm có trong làng báo. Trong nhiều năm làm nghề, hiếm có một nhà văn, nhà thơ nào, ngay sau khi ‘rời trụ sở’ (nghỉ hưu), lại có thể cho ra đời ba ấn phẩm cùng một lúc. Điều đó cho thấy một quá trình lao động bền bỉ, nghiêm túc và giàu nội lực của anh Sơn...”

Tổng Biên tập báo Tiền Phong chia sẻ thêm: “Tôi rất vui vì những tác phẩm thơ của anh Sơn vốn đã quen thuộc với anh em báo Tiền Phong từ lâu. Trong những dịp kỷ niệm, liên hoan hay gặp gỡ của giới báo chí, chúng tôi thường nán lại để nghe anh đọc thơ. Những vần thơ ấy khiến ai cũng thấy thấp thoáng hình ảnh tuổi thơ, làng quê của chính mình. Thật xúc động, bởi thế hệ 5x, 6x, 7x chúng tôi đều rất thấm thía trước những câu thơ giàu hình tượng, đậm âm hưởng quê hương và chan chứa tình người.”

Chia sẻ tại lễ ra mắt sách, nhà báo Hồ Quang Lợi, nguyên Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam, bày tỏ ấn tượng sâu sắc sau khi đọc ba cuốn sách mới của nhà báo Lê Xuân Sơn. Ông nói: “Ba ‘đứa con tinh thần’ như một lần sinh ba, ‘đứa nào’ cũng đẹp. Mỗi tác phẩm có một vẻ đẹp riêng, nhưng tôi nghĩ đó đều là vẻ đẹp của tâm hồn và tinh thần Lê Xuân Sơn.”

Trong đó, ông bất ngờ về cuốn “Như nước dòng Mê”: “Trong tập này có những bài viết của anh Lê Xuân Sơn khi thăm nước Anh. Tôi có may mắn được đi cùng anh trong chuyến công tác ấy, và thật sự ngạc nhiên khi đọc lại. Những điều anh viết, tôi đều từng trải qua, từng chứng kiến, nhưng qua ngòi bút của anh, mọi chuyện bỗng trở nên mới mẻ, sinh động và rất tài hoa. Ví dụ như chẳng có chuyện gì to tát ở Thủ đô London, vậy mà hôm ấy cả thành phố lại náo động. Đọc đến cuối thì ra chỉ vì hai ông va chạm nhau trên tàu điện ngầm, mà rồi cả Thủ đô London xôn xao, máy bay thì rú vang trên bầu trời… Qua ngòi bút của Xuân Sơn, tôi thấy câu chuyện rất tuyệt vời.”

Chia sẻ về ba cuốn sách, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam bày tỏ: “Đọc kỹ hai cuốn bút ký và du ký của ông tôi thấy rõ điều đó. Nhưng tâm hồn của một nhà thơ lại làm cho những con người cụ thể, những vùng đất cụ thể và cả những sự kiện cụ thể mà ông chạm đến mang một vẻ đẹp khác và đầy tính lan tỏa và đã giữ tôi ở lại trong vùng địa lý ấy, sự kiện ấy và vùng văn hoá ấy để cảm nhận và suy tưởng. Một điều vô cùng quan trọng của nhà văn là khả năng biến những sự kiện xã hội, sự kiện đời sống thông thường thành những sự kiện của tâm hồn. Lê Xuân Sơn có khả năng quan trọng này và ông đã thực thi một cách rất hiệu quả. Có không ít những bài thơ của ông nếu chúng ta bóc đi mọi hình ảnh, huỷ đi mọi ngôn từ và những lớp cảm xúc thuộc về thơ thì chúng ta sẽ thấy những sự thật trần trụi của đời sống xã hội hiện ra. Những sự thật trần trụi này đã đi qua và vang lên trong một tâm hồn thi sĩ và chúng mang vẻ đẹp và tinh thần khác. Đấy chính là quyền lực của nghệ thuật. Và đấy chính là những gì mà Lê Xuân Sơn đã làm được.”

Nhà văn Nguyễn Thế Kỷ, nguyên Uỷ viên Ban chấp hành Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Hội đồng lý luận Trung ương chia sẻ: “Tôi đọc báo của Sơn - tờ Tiền Phong và các ấn phẩm khác nhiều chục năm liền, trong đó, Sơn có 12 năm là Tổng Biên tập; đọc gần như hầu hết các bài báo, bút ký, thơ, bản dịch tác phẩm nước ngoài của Sơn. Nhưng lần này, việc Lê Xuân Sơn cho ra mắt bạn đọc cùng lúc ba tác phẩm: “Như nước dòng Mê” (du ký), “Mây trắng còn bay” (bút ký, chân dung văn nghệ) và thú vị hơn là tập thơ “Đã từ lâu tôi là người thành phố”, Sơn làm tôi thật sự bất ngờ, thú vị.  Nếu hai tác phẩm đầu là sự pha trộn chất văn pha chất báo hoặc báo pha văn, ghi đậm dấu ấn nhà báo Lê Xuân Sơn năng nổ, từng trải, sắc sảo, giàu cảm xúc thì tập thơ “Đã từ lâu tôi là người thành phố” hiện rõ một nhà thơ Lê Xuân Sơn của thôn quê, đồng ruộng, phong tục, tập quán xứ Thanh, dù lên thành phố từ lâu vẫn không phai lạt được hồn quê, tình quê, nỗi khắc khoải về quê hương, mẹ cha, bạn bè, đời sống nghèo khó nơi thôn dã… Ba cuốn sách, ba thể loại, có bài đã đăng, bài chưa đăng đã lặng lẽ, khiêm nhường giới thiệu với bạn đọc về nhà báo, nhà thơ Lê Xuân Sơn ở nhiều góc độ, nhiều cung bậc cảm xúc, suy nghĩ, sự chân thành, tính nhân văn rất đáng yêu, đáng quý.”

Viết để lưu giữ vẻ đẹp nhân văn

Vốn là người làm công tác quản lý tại một tờ báo trong nhiều năm, nhưng nhà báo Lê Xuân Sơn chưa bao giờ rời xa nghiệp viết. Mỗi chuyến công tác của ông đều để lại dấu ấn bằng những tác phẩm báo chí thấm đẫm chất văn học, chủ yếu là ký, phóng sự, ghi chép. Ông có thể viết ở nhiều thể loại: từ tin tức, tường thuật, phỏng vấn đến tùy bút, tản văn, chính luận, thậm chí cả thơ. Sự kiên trì, nghiêm cẩn và không dễ dãi với ngòi bút giúp ông tích lũy một khối lượng tác phẩm đáng kể, có sức bền cùng thời gian. Nhờ đó, ông đã tập hợp được bản thảo cho nhiều cuốn sách, trong đó ba tác phẩm mới ra mắt chỉ là đợt xuất bản đầu tiên trong hành trình ấy.

Đọc bộ sách mới của Lê Xuân Sơn, có thể nhận ra ông là một trong những cây bút tiêu biểu ở giao thoa giữa báo chí và văn học, nơi sự kiện và con người được soi chiếu qua lăng kính văn hóa, lịch sử, và được gạn lọc qua một tâm hồn nhạy cảm, dễ rung động và biết đồng cảm. Điều tạo nên bản sắc riêng của ông là sự am hiểu sâu sắc về bối cảnh văn hóa, lịch sử mỗi vùng đất, mỗi nhân vật, nhờ đó các trang viết luôn mang chiều sâu nhận thức và những liên tưởng phong phú. Đáng quý hơn, ông không để những cảm xúc hay liên tưởng ấy trôi đi mất, mà lặng lẽ tích tụ, lắng đọng, để đến một thời điểm thích hợp, chúng hóa thân thành câu chữ trong tác phẩm.

Một đặc điểm nổi bật khác trong sáng tác của nhà thơ, nhà báo Lê Xuân Sơn là sự nhập vai mạnh mẽ. Ông không đứng ngoài sự kiện, mà thường tự đặt mình vào trong dòng chảy của nó, trở thành một phần của câu chuyện. Ở nhiều trường hợp, mối quan hệ giữa ông và nhân vật trong bài viết không dừng lại ở trang giấy, mà tiếp tục được vun đắp và phát triển sau khi sự kiện khép lại  như một minh chứng cho cách viết bằng sự đồng hành và sẻ chia thật lòng.

Cuốn sách “Đã từ lâu tôi là người thành phố” là một tập thơ mang âm hưởng trầm tĩnh của hồi niệm và chiêm nghiệm. Trong đó, phần quan trọng nhất chính là những hoài niệm của một người nông thôn đã rời xa gốc rễ quê hương từ rất lâu, nay ngoảnh lại với niềm thương nhớ xen lẫn trăn trở. Từ ký ức làng quê, dòng sông, cánh đồng, đến những đổi thay trong nhịp sống đô thị, nhà thơ nhận ra khoảng cách không chỉ của không gian mà còn của tâm hồn, giữa “người xưa” trong chính mình và “người nay” đang sống giữa phố thị.

Bên cạnh mạch hoài niệm ấy, tập thơ còn mở rộng ra những cảm hứng đương đại: Biển đảo Tổ quốc, môi trường sống, dịch bệnh và những biến động của đời sống xã hội hôm nay. Chủ đề đa dạng, từ tình yêu đôi lứa, gia đình, quê hương, đất nước, đến những suy tư về thân phận con người trong một thế giới đổi thay. Về cấu trúc, có thể nhận thấy hành trình cảm xúc của tác giả đi từ nỗi nhớ gốc rễ quê hương, qua những tình cảm riêng tư và nhân tình thế thái, để rồi khép lại bằng cảm hứng công dân đầy trách nhiệm. Tác giả sử dụng linh hoạt nhiều thể thơ, tự do, năm chữ, bảy chữ và đặc biệt là thể lục bát, nơi ông thể hiện sự nhuần nhuyễn trong nhịp điệu và cảm xúc, như một sợi dây nối liền truyền thống với hiện đại.

Nếu cuốn sách “Đã từ lâu tôi là người thành phố” là một cuộc trở về nội tâm, thì cuốn sách “Mây trắng còn bay” lại là hành trình hướng ngoại, đi tìm và tái hiện hình bóng của những con người tài hoa trong không gian văn hóa Việt Nam. Cuốn sách gồm các bút ký, chân dung hơn 20 nhà văn, nhà thơ, họa sĩ, nhạc sĩ từ Trịnh Công Sơn, Phú Quang, Quang Dũng, Hữu Loan, Dương Bích Liên, Tô Ngọc Vân, Điềm Phùng Thị, Lê Bá Đảng, Tô Hoài, Tố Hữu… cho đến Hồ Xuân Hương, Đặng Trần Côn…

Có những chân dung được viết từ ký ức, kỷ niệm và cuộc trò chuyện của chính tác giả trong nghề viết; có những gương mặt khác được khắc họa bằng tư liệu và giai thoại. Dù bằng cách nào, tác giả vẫn cố gắng “vén mở” phần tinh túy, nhân cách sáng trong và năng lượng sáng tạo của từng người, để từ đó phác nên một bản đồ tinh thần của các tài hoa đất Việt. Những tác phẩm và con người ấy, theo ông, như những “đám mây trắng”,  thanh khiết, bền bỉ, vẫn mãi bay trong bầu trời văn hóa dân tộc.

Cuốn sách thứ ba “Như nước dòng Mê” mở ra một không gian rộng lớn hơn. Đây là tập bút ký, ghi chép giàu chất văn học và tư liệu về 11 trong số những nước mà tác giả đã có dịp đến trải dài qua các châu lục Á (Nhật Bản, Lào), Âu (Nga, Pháp, Đức, Anh, Hà Lan), Bắc Mỹ (Hoa Kỳ), Nam Mỹ và Caribe (Cuba, Ecuador). Tác giả không viết như một du khách, mà như một người đi tìm mối dây văn hóa, lịch sử và những sợi liên kết giữa Việt Nam với thế giới. Ở mỗi miền đất, ông tìm thấy một câu chuyện, một mảnh tình, một dấu vết khiến lòng người Việt có thể soi chiếu.

Những tiêu đề của các phần (tương đương với một nước, hoặc một nhóm nước được liên kết bằng một chuyến đi của tác giả) thể hiện chiều sâu của cảm nhận hoặc những tình cảm da diết của tác giả đối với những miền đất mình được đặt chân tới: “Nhật Bản đại hòa hồn”, “Nước Nga thương mến”, “Ecuador - người mới gặp”, “Cuba - miền đất ân tình và lãng mạn”, “Nước Mỹ và những dấu ấn Việt”, “Nước Anh cựu và tân”, “Nước Đức mắt bồ câu”, “Pháp, Bỉ, Hà Lan một chuyến độc hành”, “Như nước dòng Mê”. Trong mỗi phần như thế thường có từ hai đến bốn bút ký, phóng sự. Được biết “Như nước dòng Mê” là cuốn đầu trong bộ sách có hai (mà cũng có thể là ba) cuốn du ký của tác giả, một người có may mắn được đi khá nhiều nước trên thế giới.

Ba cuốn sách, ba thể loại khác nhau nhưng đều quy tụ ở một điểm chung: Đó là khát vọng lưu giữ và tôn vinh những giá trị nhân văn, từ làng quê Việt đến không gian văn hóa toàn cầu. Ở mỗi trang viết, người đọc cảm nhận được sự trầm tĩnh, tinh tế và giàu cảm xúc của một cây bút từng trải, luôn mang trong mình một nỗi “hoài hương” sâu sắc với con người, với nghệ thuật, và với cả thế giới mà ông đã gặp gỡ.