Với số dân trên 5.000 người, dân tộc Pà Thẻn định cư và sinh sống trên những đỉnh núi cao của tỉnh Hà Giang và Tuyên Quang. Trong suốt cuộc mưu sinh trên những núi đá đầy nắng và gió, người Pà Thẻn đã tạo cho mình một sắc màu văn hóa mang đặc trưng của dân tộc mình. Trong sắc màu độc đáo ấy, trang phục của người phụ nữ Pà Thẻn là niềm tự hào và trở thành truyền thống của họ.
Khi mới gặp và nhìn qua trang phục của phụ nữ Pà Thẻn, hẳn có nhiều người sẽ nhầm với trang phục của phụ nữ Dao hoặc Mông. Song, quan sát kỹ, sẽ thấy nét riêng đặc sắc trong mỗi bộ trang phục của người phụ nữ Pà Thẻn.
Do định cư trên núi cao, thường xuyên phải chống chọi với thiên tai, nắng gió nên trang phục truyền thống của người phụ nữ Pà Thẻn hết sức kín đáo từ bàn chân, ống chân cho đến đỉnh đầu. Mặc dù có màu đỏ, màu sắc sặc sỡ nhưng khi lại gần, người ta sẽ nhận ra nét riêng và những hoa văn in trên đường vải.
Thiếu nữ Pà Thẻn trong ngày hội. |
Theo truyền thống của dân tộc Pà Thẻn ở Bắc Quang (Hà Giang), một thiếu nữ Pà Thẻn trưởng thành, chuẩn bị đi lấy chồng thì phải tự tay mình thêu, dệt được bộ khăn, váy, áo để về nhà chồng cùng các vật dụng khác như chăn, gối. Vì vậy, trang phục của phụ nữ Pà Thẻn không chỉ là chuyện ăn mặc mà còn đánh dấu sự trưởng thành của người con gái mới lớn, là truyền thống trong mỗi gia đình.
Sự độc đáo trong trang phục của phụ nữ Pà Thẻn được thể hiện khá tỉ mỉ từ khăn đội đầu cho đến yếm, áo, váy, quần và xà cạp. Khăn đội đầu có vẻ giống khăn xếp của người Kinh nhưng được cuốn nhiều lớp tạo nên bề rộng của cạp lên tới 30 cm, dài tới 500 cm. Khi thiết kế khăn, người Pà Thẻn dùng vải gấp lại nhiều lần tạo thành nhiều nếp gấp theo chiều bé dần tới đỉnh đầu tạo thành một vòng tròn. Phía ngoài cùng được bọc một vòng vải đỏ xen lẫn màu đen sặc sỡ có thêu hoa văn, kim tuyến, hai đầu khăn để tua tạo trang trí cho khăn.
Trước khi đội khăn, người phụ nữ Pà Thẻn thường vấn tóc cho gọn thành vòng tròn ở đầu tạo nên thế chắc chắn để đỡ lấy khăn. Hai bên phía sau khăn để hai tua rua bằng vô số những sợi chỉ nhiều màu tạo sự cân đối cho khuôn mặt.
Thiếu nữ Pà Thẻn duyên dáng và cởi mở chào đón du khách. |
Công phu và tốn thời gian nhất là may áo. Áo của phụ nữ Pà Thẻn xưa kia được dệt thủ công khá công phu bằng nhiều loại chỉ. Nhưng hiện nay, người ta có thể mua vải ngoài chợ về để may áo. Cổ áo được tiếp nối với nẹp ngực, viền mép bằng vải màu xanh.
Thân áo trước chia làm 3 phần, ngực áo ghép bằng vải thổ cẩm màu đỏ, phần bụng là một mảnh vải trắng công nghiệp, vạt nhỏ dần tạo thành hai dải dây dài. Phía bên trong, phụ nữ Pà Thẻn mặc áo hoa màu hồng nhạt để lộ cổ áo ra phía ngoài rất cân đối.
Thiếu nữ Pà Thẻn Hà Giang giới thiệu ẩm thực của dân tộc mình. |
Cũng giống như các dân tộc khác, phụ nữ Pà Thẻn cũng dùng yếm trước ngực để tạo nên sự kín đáo và duyên dáng. Không dùng riêng một màu trắng, yếm của phụ nữ Pà Thẻn có hình vuông, có thêu hoa văn màu đỏ, màu vàng xen lẫn những đường kẻ trắng làm tôn thêm vẻ sặc sỡ của thân áo ngoài. Để cho thân hình gọn gàng, không vướng víu vào cây rừng mỗi khi lên nương rẫy, phụ nữ Pà Thẻn sử dụng thêm đai bó thân phía thắt lưng. Dây buộc được kết từ nhiều màu chỉ khác nhau nên rất hài hòa với vải áo và làm cho thân hình thon gọn. Góp phần làm nên sự duyên dáng của thiếu nữ Pà Thẻn là váy.
Thường váy của phụ nữ Pà Thẻn có màu đỏ giống như màu của thân áo. Các viền váy được khâu bằng vải phin trắng. Thân váy ghép từ 5 mảnh vải theo chiều dọc, bố cục đăng đối trước sau, bắt đầu từ màu đen, thổ cẩm, mô típ kẻ ngang, ô trám, sóng nước, móc xích. Phía dưới buông xuống tận quá đầu gối những vạt vải trắng, đỏ tạo nên nhiều lớp vải của chân váy. Phía dưới ống chân là xà cạp được may bằng hai lớp vải. Phía trong là màu trắng, phía ngoài là màu sọc đỏ xen lẫn màu đen. Xà cạp quấn chân là cho thân hình gọn gàng, kín đáo.
Người phụ nữ Pà Thẻn luôn tự hào về trang phục của mình. |
Phụ nữ Pà Thẻn thường đeo 4 chiếc vòng bạc có bán kính nhỏ dần về phía cổ. Màu trắng của vòng bạc nổi bật trên nền đỏ của hoa văn áo. Phía trước ngực thường gắn một hình vuông những hàng đồng tiền xu tạo nên âm thanh leng keng mỗi khi đi. Trang phục của người phụ nữ Pà Thẻn thường được mặc vào những dịp quan trọng của bản như lễ Tết, lễ cưới, ngày hội văn hóa dân tộc và những dịp họ đi ra phố lớn… Đây là một nét đẹp văn hóa từ lâu đời của người phụ nữ Pà Thẻn ở Hà Giang nói riêng và khu vực Đông Bắc nói chung. Một nét đẹp cần sự giữ gìn và phát triển.
Bài và ảnh:Nguyễn Thế Lượng