Việt Nam cần vượt qua thách thức để trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo

Video TS. Nguyễn Khánh Linh, Trung tâm đổi mới sáng tạo Quốc gia, Bộ Kế hoạch và Đầu tư chia sẻ về thực tế khởi nghiệp của thanh niên Việt Nam:

Anh có nhận định như thế nào về tình hình hiện tại và dự báo 5 năm tới của hệ sinh thái startup cũng như các startups công nghệ tại Việt Nam?

Theo báo cáo Đổi mới sáng tạo Việt Nam 2023 của Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia phối hợp xây dựng cùng Forbes và Do Venture (quỹ đầu tư mạo hiểm, hỗ trợ cho các công ty startup và nhà đầu tư), sau sự phục hồi mạnh mẽ trong năm 2021, vốn đầu tư mạo hiểm vào Việt Nam giảm mạnh 56% do ảnh hưởng của biến động kinh tế toàn cầu. Sự ảnh hưởng này diễn ra đặc biệt rõ rệt vào nửa cuối năm 2022 với giá trị đầu tư giảm 65% vì khủng hoảng trong ngành công nghệ ngày càng gia tăng.

Tuy nhiên, số lượng thương vụ tăng lên vào nửa cuối năm 2022. Điều này cho thấy hoạt động đầu tư vẫn diễn ra đều đặn dù giá trị đầu tư giảm.

Lĩnh vực Dịch vụ Tài chính nhận được số vốn đầu tư nhiều nhất với mức tăng mạnh mẽ 248%. Vốn đầu tư vào lĩnh vực Fintech vẫn dồi dào, chiếm 39% tổng giá trị đầu tư, tăng 4 điểm phần trăm so với năm 2021. Giữa “mùa đông gọi vốn”, các nhà đầu tư vẫn tiếp tục bày tỏ sự quan tâm đến các công ty khởi nghiệp Việt Nam.

Việt Nam được đánh giá là một trong các quốc gia có hệ sinh thái đổi mới sáng tạo năng động nhờ tốc độ phát triển nhanh chóng của nền kinh tế số và sự tăng trưởng mạnh mẽ của lĩnh vực công nghệ. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn cần vượt qua những thách thức nhất định để thực sự trở thành một trung tâm đổi mới sáng tạo và công nghệ mới của khu vực.

Việt Nam có những tăng trưởng đáng chú ý về chỉ số internet: 72,1 triệu người dùng; hàng 12 thế giới về lượng người dùng internet; 94% lượng người dùng internet truy cập hàng ngày; 94,1 triệu người sử dụng smartphone và nhiều chỉ số ấn tượng khác.

Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể trong việc nâng cao các chỉ số đổi mới sáng tạo, tận dụng các thế mạnh của mình để nhanh chóng bắt kịp thế giới trong lĩnh vực công nghệ: cơ sở hạ tầng phát triển, người dân thành thạo công nghệ, đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp có nhiều điểm sáng.

Bên cạnh các thế mạnh, Việt Nam cần vượt qua những thách thức nhất định để thực sự tạo được bước ngoặt cho sự phát triển của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của quốc gia: Thiếu chính sách thúc đẩy phát triển đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp bền vững; thiếu các thương vụ thoái vốn lớn; thiếu nguồn vốn từ các tập đoàn lớn.

Tình hình hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam trong 5 năm tới được dự báo sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ và thu hút được nhiều sự quan tâm từ các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Dự kiến số lượng các công ty khởi nghiệp sẽ tiếp tục tăng trong 5 năm tới, đồng thời chất lượng của các công ty này cũng sẽ được cải thiện; Nhà đầu tư trong và ngoài nước sẽ tiếp tục đầu tư vào các công ty khởi nghiệp ở Việt Nam, đặc biệt là các công ty có tiềm năng tăng trưởng và có khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế; Chính phủ và các tổ chức liên quan sẽ tiếp tục hỗ trợ các công ty khởi nghiệp bằng việc cung cấp các chính sách và chương trình hỗ trợ, giúp các công ty khởi nghiệp có thể phát triển và cạnh tranh trên thị trường.

Chính phủ và các tổ chức liên quan sẽ tiếp tục thúc đẩy các chính sách hỗ trợ để cải thiện môi trường kinh doanh. Các công ty khởi nghiệp sẽ tăng cường hợp tác với nhau để tạo ra các giá trị đột phá, đồng thời giúp giảm rủi ro và chi phí cho các công ty. Tóm lại, tình hình hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam trong 5 năm tới được dự báo sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ và thu hút được sự quan tâm từ các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Các công ty khởi nghiệp sẽ tiếp tục tập trung vào các lĩnh vực công nghệ, truyền thông, giáo dục, sức khỏe, nông nghiệp và bền vững.  

Những thách thức lớn nhất mà các startup công nghệ tại Việt Nam đang đối mặt là gì? Các cơ hội của họ trong tương lai gần và xa ra sao, thưa anh?  

Điều đầu tiên phải nhắc tới là khả năng tiếp cận vốn hạn chế: Nhiều công ty khởi nghiệp công nghệ ở Việt Nam gặp khó khăn trong việc đảm bảo nguồn vốn, đặc biệt là trong giai đoạn đầu phát triển. Điều này có thể là do thiếu các công ty đầu tư mạo hiểm và các nhà đầu tư thiên thần trong nước, cũng như những khó khăn trong việc đảm bảo các khoản vay từ các tổ chức tài chính truyền thống.

Thứ hai là thiếu nhân tài: Việt Nam đang thiếu lao động lành nghề, đặc biệt trong các lĩnh vực như phát triển phần mềm, khoa học dữ liệu và kỹ thuật. Điều này có thể gây khó khăn cho các công ty khởi nghiệp trong việc tìm kiếm và thuê nhân tài mà họ cần để phát triển và thành công.

Tiếp đó là quy mô thị trường hạn chế: Việt Nam là một thị trường tương đối nhỏ so với các quốc gia khác trong khu vực, điều này có thể hạn chế cơ sở khách hàng tiềm năng cho các công ty khởi nghiệp. Điều này có thể gây khó khăn cho các công ty khởi nghiệp trong việc đạt được hiệu quả kinh tế theo quy mô và tạo ra doanh thu đáng kể.

Thứ tư là thách thức pháp lý và quy định: Các công ty khởi nghiệp ở Việt Nam cũng phải đối mặt với những thách thức liên quan đến việc điều hướng môi trường pháp lý và quy định.

Nhưng chúng ta có các cơ hội như: Hệ sinh thái công nghệ đang phát triển: Bất chấp những thách thức, hệ sinh thái công nghệ của Việt Nam đang phát triển nhanh chóng, với nhiều công ty khởi nghiệp mới nổi lên hàng năm. Điều này đã dẫn đến sự phát triển của một cộng đồng doanh nhân hỗ trợ, cũng như sự quan tâm ngày càng tăng từ các nhà đầu tư và người thúc đẩy.

Việt Nam có dân số trẻ, am hiểu công nghệ và ngày càng kết nối với internet. Điều này mang đến cơ hội đáng kể cho các công ty khởi nghiệp tập trung vào các lĩnh vực như thương mại điện tử, ứng dụng di động và nội dung số. Tăng cường hỗ trợ của chính phủ: Chính phủ Việt Nam đã nhận ra tầm quan trọng của lĩnh vực công nghệ đối với tăng trưởng kinh tế của đất nước và đã đưa ra một số sáng kiến để hỗ trợ các công ty khởi nghiệp. Bao gồm các ưu đãi về thuế, các chương trình tài trợ và thành lập các trung tâm và vườn ươm đổi mới.

Điểm mạnh của Việt Nam nữa là kết nối khu vực mạnh mẽ: Vị trí của Việt Nam ở Đông Nam Á giúp các công ty khởi nghiệp tiếp cận với thị trường khu vực rộng lớn và đang phát triển nhanh chóng. Điều này có thể tạo cơ hội cho các công ty khởi nghiệp mở rộng cả trong nước và quốc tế.

Mặc dù các công ty khởi nghiệp công nghệ ở Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức, nhưng họ cũng có những cơ hội đáng kể để phát triển và thành công. Bằng cách giải quyết những thách thức này và tận dụng các cơ hội hiện có, các công ty khởi nghiệp ở Việt Nam có tiềm năng và thích ứng linh hoạt, chủ động sáng tạo vẫn có thể cạnh tranh trên trường toàn cầu.  

Những chính sách nào đã được chính phủ Việt Nam triển khai để thúc đẩy kế hoạch chuyển đổi số của đất nước và tăng trưởng của ngành công nghiệp startup công nghệ tại Việt Nam?

Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng chỉ ra các nhiệm vụ, giải pháp phát triển kinh tế xã hội bao gồm: Tăng cường tiềm lực khoa học, công nghệ và xây dựng hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, phát huy năng lực sáng tạo của mọi cá nhân, doanh nghiệp, tổ chức; xây dựng một số viện nghiên cứu ứng dụng khoa học, công nghệ hiện đại, phát triển các trung tâm đổi mới sáng tạo và vườn ươm công nghệ; tăng cường trợ giúp để phát triển mạnh doanh nghiệp nhỏ và vừa, hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp.

Tiếp nối Đại hội, một số luật, nghị quyết, chủ trương của Bộ Chính trị, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ nhằm đưa ra chiến lược và hiện thực hóa mục tiêu phát triển đất nước thịnh vượng bao gồm: Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư; Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 3/6/2020 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030; Quyết định số 2289/QĐ-TTg ngày 31/12/2020 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Chiến lược quốc gia về Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến năm 2030; Quyết định số 569/QĐ-TTg ngày 11/5/2022 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030.

Mục tiêu cụ thể đến năm 2025 là duy trì xếp hạng về chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) thuộc 3 nước dẫn đầu ASEAN, và đến năm 2030 là duy trì xếp hạng về chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) thuộc nhóm 40 nước dẫn đầu thế giới. Nghị quyết cũng đưa ra mục tiêu tầm nhìn đến năm 2045 để đưa Việt Nam trở thành một trong những trung tâm sản xuất và dịch vụ thông minh, trung tâm khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo thuộc nhóm dẫn đầu khu vực Châu Á; có năng suất lao động cao, có đủ năng lực làm chủ và áp dụng công nghệ hiện đại trong tất cả các lĩnh vực kinh tế - xã hội, môi trường, quốc phòng, an ninh.

Để đạt được mục tiêu đã đề ra, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 2289/QĐ-TTg ngày 31/12/2020 ban hành Chiến lược quốc gia về Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến năm 2030. Phát triển hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia theo hướng lấy doanh nghiệp làm trung tâm, cơ sở giáo dục đại học và viện nghiên cứu là chủ thể nghiên cứu.

Để tạo điều kiện và hỗ trợ cho các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, Quốc hội đã có khung pháp lý để hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp cụ thể tại Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa 2017 (Luật số 04/2017/QH14), hay Chính phủ cũng đã có Nghị định số 31/2022/NĐ-CP ngày 20/5/2022 của Chính phủ về hỗ trợ lãi suất từ ngân sách nhà nước đối với khoản vay của doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh.

Chính phủ cũng đã có nhiều Nghị định cụ thể hướng dẫn nhằm bước đầu tạo khung pháp lý vững chắc cho hệ sinh thái Đổi mới sáng tạo cụ thể là ở Nghị định số 38/2018/NĐ-CP ngày 11/3/2018 của Chính phủ quy định chi tiết về đầu tư cho doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo và Nghị định số 80/2021/NĐ-CP ngày 26/8/2021 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Trong bối cảnh kinh tế thế giới vừa phục hồi sau đại dịch, hàng loạt bất ổn về địa chính trị tiếp tục xuất hiện, việc khơi thông thể chế cho đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp càng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nền kinh tế của đất nước phát triển bền vững và thịnh vượng trong tương lai.

Trân trọng cảm ơn anh!