Phiên họp thứ 52, Ủy ban Thường vụ Quốc hội: Đổi mới cách tiếp cận trong phân loại đô thị

Xác định đô thị trên cơ sở không gian phát triển

Tại phiên họp, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh đọc Tờ trình Dự thảo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về phân loại đô thị.

Theo Bộ trưởng Bộ Xây dựng, dự thảo Nghị quyết được xây dựng trên cơ sở quán triệt đầy đủ chủ trương của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 06 của Bộ Chính trị về phát triển đô thị bền vững và các kết luận mới của Trung ương liên quan đến sắp xếp đơn vị hành chính, tổ chức chính quyền địa phương hai cấp. Về mặt pháp lý, dự thảo bảo đảm sự thống nhất với Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn năm 2024 (sửa đổi năm 2025), Luật Tổ chức chính quyền địa phương và các Nghị quyết có liên quan của Quốc hội.

Điểm nhấn quan trọng của Tờ trình là việc đổi mới cách tiếp cận trong phân loại đô thị. Thay vì gắn chặt đô thị với một đơn vị hành chính cụ thể như trước đây, dự thảo Nghị quyết xác định đô thị trên cơ sở không gian phát triển, tính chất, chức năng, vai trò và vị trí trong hệ thống đô thị quốc gia, phản ánh đúng thực tiễn đô thị hóa lan tỏa, đa trung tâm và liên kết vùng ngày càng rõ nét.

Theo đó, hệ thống đô thị quốc gia được sắp xếp lại, rút gọn từ 6 loại xuống còn 4 loại: đô thị đặc biệt, đô thị loại I, loại II và loại III. Việc rút gọn này không chỉ nhằm đơn giản hóa quản lý mà còn thể hiện rõ hơn vai trò, vị trí của từng đô thị trong hệ thống quốc gia và cấp tỉnh. Trong đó, Thủ đô Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh tiếp tục được xác định là đô thị đặc biệt, còn các thành phố trực thuộc Trung ương được xếp là đô thị loại I.

Cùng với đó, dự thảo Nghị quyết đã tinh gọn hệ thống tiêu chí, tiêu chuẩn phân loại đô thị, tập trung vào ba nhóm tiêu chí lớn: vai trò – vị trí – điều kiện phát triển kinh tế – xã hội; mức độ đô thị hóa; và trình độ phát triển hạ tầng, tổ chức không gian đô thị. Các yêu cầu mới về đô thị xanh, thông minh, thích ứng với biến đổi khí hậu và chuyển đổi số cũng được lồng ghép, nhằm bảo đảm tính cập nhật và phù hợp với xu thế phát triển hiện đại.

Đồng thời đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong quản lý đô thị. Theo dự thảo, Bộ Xây dựng thực hiện thẩm quyền công nhận đô thị loại I, trong khi Ủy ban nhân dân cấp tỉnh được giao công nhận đô thị loại II và loại III trong phạm vi địa phương. Cách tiếp cận này được kỳ vọng sẽ tăng tính chủ động cho địa phương, đồng thời giảm thủ tục hành chính, nâng cao hiệu quả quản trị đô thị.

Hoàn thiện tiêu chuẩn đơn vị hành chính phù hợp mô hình chính quyền hai cấp

Trình bày Tờ trình dự thảo Nghị quyết về tiêu chuẩn của đơn vị hành chính, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Đỗ Thanh Bình cho biết, dự thảo Nghị quyết mới gồm 3 chương, 12 điều, đã được chỉnh lý trên cơ sở tiếp thu ý kiến thẩm tra của Ủy ban Pháp luật và Tư pháp. Một trong những nội dung trọng tâm là xây dựng lại hệ thống tiêu chuẩn đối với các loại đơn vị hành chính, bảo đảm vừa kế thừa quy định hiện hành, vừa có điều chỉnh phù hợp với bối cảnh mới.

Đối với đơn vị hành chính nông thôn, dự thảo tiếp tục giữ các tiêu chuẩn về quy mô dân số và diện tích tự nhiên, đồng thời bổ sung tiêu chuẩn về định hướng phát triển kinh tế – xã hội theo hướng nông thôn hiện đại, văn minh và bền vững.

Đối với đơn vị hành chính đô thị, tiêu chuẩn đối với thành phố trực thuộc Trung ương được nâng lên rõ rệt, cả về quy mô dân số, diện tích tự nhiên lẫn yêu cầu về vị trí, chức năng và trình độ phát triển hạ tầng đô thị. Tỷ lệ đô thị hóa tối thiểu được xác định từ 45% trở lên; tỷ lệ phường trên tổng số đơn vị hành chính cấp xã được điều chỉnh theo hướng linh hoạt hơn, phù hợp với thực tiễn sau sắp xếp.

Riêng đối với phường, dự thảo Nghị quyết điều chỉnh mạnh về quy mô dân số, tăng gấp hai đến ba lần so với trước, trong khi vẫn giữ tiêu chuẩn diện tích tự nhiên tối thiểu. Đáng chú ý, dự thảo không quy định phường phải gắn với loại đô thị cụ thể, thể hiện rõ quan điểm “không giới hạn đô thị là một đơn vị hành chính”, phù hợp với định hướng chung của Trung ương.

Bên cạnh đó, dự thảo tiếp tục kế thừa quy định về yếu tố đặc thù đối với các đơn vị hành chính ở miền núi, biên giới, hải đảo, đô thị di sản, trung tâm du lịch quốc gia; đồng thời bổ sung quy định riêng đối với đặc khu, bảo đảm linh hoạt theo chủ trương của cấp có thẩm quyền trong từng giai đoạn.

Trình bày báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho rằng, nội dung của các dự thảo Nghị quyết cơ bản bám sát và phù hợp với các chủ trương, yêu cầu về tổ chức mô hình chính quyền địa phương 2 cấp; các chỉ đạo, kết luận liên quan của cấp có thẩm quyền.

Phát biểu kết luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nhấn mạnh, việc hoàn chỉnh cần bảo đảm phù hợp với các văn kiện của Đảng, kể cả dự thảo văn kiện dự kiến trình Đại hội XIV; bảo đảm sự phù hợp, thống nhất với các luật, nghị quyết của Quốc hội, trong đó có các nghị quyết về phát triển kinh tế - xã hội, các chỉ tiêu về đô thị…

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định đề nghị, Bộ Xây dựng, Bộ Nội vụ phối hợp với Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp, trên cơ sở ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, hoàn chỉnh 2 Nghị quyết và xin ý kiến Ủy ban Thường vụ Quốc hội bằng văn bản, trình Chủ tịch Quốc hội ký ban hành trước ngày 31/12 tới đây; hai Nghị quyết sẽ có hiệu lực từ ngày 1/1/2026 để bảo đảm tính thống nhất.

Tại Phiên họp, 100% Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội có mặt tán thành biểu quyết thông qua Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về tiêu chuẩn của đơn vị hành chính và Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về phân loại đô thị.

Cũng trong phiên chiều 24/12, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã biểu quyết thông qua về nguyên tắc Nghị quyết Quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân về hoạt động giám sát của Quốc hội, với 100% đại biểu có mặt tán thành.

Cũng tại phiên họp, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thông qua Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân về giám sát văn bản quy phạm pháp luật với 100% đại biểu có mặt tán thành.