Thế trận xoay vần

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EU) Ursula von der Leyen cũng sử dụng cách diễn đạt này để nói về tình thế hiện nay. Không chỉ Mỹ, Ukraine mà cả giới quan sát quốc tế đều đang theo dõi sát sao Moskva sẽ phản ứng ra sao về đề xuất ngừng bắn vừa đạt được giữa Washington và Kiev.

Theo đề xuất của Mỹ, Ukraine và Nga sẽ thực hiện một lệnh ngừng bắn 30 ngày. Washington cũng nhất trí nối lại việc chia sẻ thông tin tình báo với giới chức Ukraine cũng như hỗ trợ nước này vũ khí, thiết bị. Tuyên bố về thỏa thuận không đề cập đến khả năng phương Tây cung cấp bảo đảm an ninh cho Ukraine trong giai đoạn ngừng bắn, dù rằng đây là yêu cầu mà Ukraine nêu ra trước cuộc đàm phán và cũng đã được các bên tại Jeddah đề cập tới.

Nga tỏ ra vô cùng thận trọng. Phát biểu một ngày sau khi có thông tin về thỏa thuận trên, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết giới chức Nga đang nghiên cứu cấn thận, nhưng muốn nghe chi tiết hơn từ phía các nhà đàm phán Mỹ trước khi tiến hành các bước tiếp theo.

Ông Peskov cũng để ngỏ khả năng Tổng thống Nga Vladimir Putin sẽ sớm có một cuộc điện đàm nữa với người đồng cấp Mỹ Donald Trump, một chỉ dấu cho thấy Điện Kremlin coi đề xuất ngừng bắn chỉ là một phần trong khuôn khổ rộng hơn của các động thái ngoại giao. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova, nêu rõ lập trường của Liên bang Nga không bị tác động bởi bên ngoài qua các thỏa thuận hoặc nỗ lực của một số bên.

Việc xác định lập trường của Nga diễn ra trong nội bộ Liên bang Nga”. Trong khi đó, trả lời phỏng vấn báo giới, Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov khẳng định Moskva sẽ tránh những nhượng bộ có thể gây nguy hiểm đến tính mạng người dân.

Ông Lavrov cũng nhắc lại lập trường của Nga rằng trong bất kỳ thỏa thuận hòa bình lâu dài nào, nước này sẽ không chấp nhận sự hiện diện của binh sĩ Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) tại Ukraine.

Theo kế hoạch, Cố vấn an ninh quốc gia của Nhà Trắng, ông Mike Waltz sẽ gặp người đồng cấp Nga, trong khi đặc phái viên của Tổng thống Trump, ông Steve Witkoff cũng dự kiến bay tới Moskva và có thể gặp Tổng thống Nga Vladimir Putin. Đây được cho là những kênh để Washington trao đổi cụ thể với Moskva về nội dung thỏa thuận ngừng bắn vừa đề xuất. Hiện phía Nga vẫn chưa nói liệu các điều khoản của lệnh ngừng bắn có được chấp nhận hay không.  

Chưa đầy hai tuần trước, trong cuộc cãi vã khiến thế giới sửng sốt tại Nhà Trắng, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky bị người đồng cấp Trump cùng giới chức Mỹ chỉ trích là thiếu thiện chí hòa đàm khi không chấp nhận nhượng bộ.

Đó là câu chuyện trước khi những gì diễn ra tại Jeddah. Trong động thái được đánh giá là thể hiện thái độ thừa nhận thế khó trên chiến trường và nhượng bộ trước áp lực từ chính quyền Trump, Ukraine khẳng định ủng hộ đề xuất ngừng bắn của Mỹ và Washington lại hỗ trợ quân sự cho Ukraine, để ngỏ khả năng ký thỏa thuận về khoáng sản như chưa từng có những sóng gió trong quan hệ. Đổi lại, Kiev tuyên bố ủng hộ đề xuất của Mỹ về ngừng bắn và sẵn sàng đàm phán với Nga.

Tuy nhiên, phản ứng từ Moskva cho thấy Nga tỏ ra không mấy "mặn mà" với đề xuất. Chủ tịch Ủy ban các vấn đề quốc tế của Hội đồng liên bang (Thượng viện Nga) Konstantin Kosachev đánh giá rằng thỏa thuận tại Jeddah hoàn toàn đại diện cho quan điểm của Mỹ, do đó những công việc tiếp theo hoàn toàn sẽ là cuộc trao đổi giữa Moskva và Washington. Với những diễn biến hiện nay trên chiến trường, ông cho rằng Nga hoàn toàn có thể có được những điều khoản phù hợp điều kiện và lợi ích của mình.  

Trong khi đó, cựu cố vấn Điện Kremlin Sergei Markov đánh giá giới chức Nga có thể đưa ra yêu cầu trao đổi: Phương Tây, cả châu Âu và Mỹ cũng phải ngừng cung cấp vũ khí cho Kiev trong cùng giai đoạn 30 ngày ngừng bắn. Trong bài đăng trên mạng Telegram, ông Markvov nói rằng thay vì nói suông, châu Âu cũng cần có hành động cụ thể ủng hộ lệnh ngừng bắn ở Ukraine, và việc ngừng cung cấp vũ khí cho vùng chiến sự là một công thức nổi tiếng trong ngoại giao.

Trong một cuộc trả lời phỏng vấn ngày 12/3, Ngoại trưởng Nga Lavrov tuyên bố Ukraine có thể giữ lãnh thổ theo đường biên giới năm 1991, nhưng sẽ không có bán đảo Crimea và một phần vùng Donbass (chỉ phần diện tích 4 tỉnh mà Nga đã kiểm soát), nếu Kiev hợp tác và thực hiện thỏa thuận Minsk - sáng kiến do chính Kiev đề xuất. Tổng thống Nga Putin lâu nay vẫn khẳng định sẽ không ngừng bắn cho đến khi phương Tây và Ukraine chấp nhận nhượng bộ, trong đó Kiev cam kết không gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) cũng như khối này cần giảm bớt sự hiện diện ở Trung và Đông Âu. 

Những người theo chủ nghĩa dân tộc Nga  cũng bác bỏ ý tưởng ký lệnh ngừng bắn do Mỹ làm trung gian. Tướng Viktor Sobolev, nghị sĩ Đuma Quốc gia, gọi đề xuất ngừng bắn là “không thể chấp nhận được” và cho rằng Nga không nên đồng ý vì điều này sẽ cho phép Ukraine tái vũ trang và tập hợp lại lực lượng.

Tình hình trên thực địa cũng không có nhiều dấu hiệu tích cực. Ngay trước cuộc gặp Mỹ - Ukraine tại Jeddah, ngày 11/3, Bộ Quốc phòng Nga thông báo đã bắn hạ ít nhất 91 thiết bị không người lái ở vùng Thủ đô, 240 thiết bị không người lái nhằm vào các khu vực khác, có ít nhất 3 người thiệt mạng và 18 người bị thương ở Moskva. Phía Nga thông báo các vị tấn công trên do lực lượng Ukraine tiến hành, trong khi ủy viên Hội đồng An ninh Quốc gia Ukraine, ông Andriy Kovalenko, trong một tuyên bố nói rằng các cuộc tấn công nêu trên nhằm truyền đi thông điệp về quan điểm lâu nay của Kiev: Cách duy nhất để buộc Nga chấp nhận một thỏa thuận hòa bình lâu dài là thông qua vũ lực và là tăng phí tổn chiến tranh của Điện Kremlin.

Trong khi đó, phía Ukraine tiếp tục thông báo về các vụ không kích nhằm vào nhiều thành phố của nước này. Kể cả khi đã có thông tin về đề xuất ngừng bắn, Thị trưởng Kiev Vitali Klitschko ngày 12/3 cho biết thành phố này tiếp tục hứng chịu một trận không kích trong đêm của lực lượng Nga.

Trong phát biểu tại Nhà Trắng ngày 12/3, Tổng thống Trump một lần nữa nhắc lại lời đe dọa áp đặt các biện pháp trừng phạt "tàn khốc" với Nga nếu Moskva không đồng ý ký lệnh ngừng bắn, song "hy vọng điều đó sẽ không cần thiết". Những cải thiện tích cực trong quan hệ Mỹ - Nga thời gian qua rõ ràng chưa có gì bảo đảm khi ông chủ Nhà Trắng, với cách tiếp cận quyết liệt gây sức ép để thúc đẩy đàm phán, có thể đảo chiều chính sách bất cứ lúc nào.

Một thỏa thuận ngừng bắn đã được lên khung là sự thay đổi đáng kể, nhưng vẫn chưa thể hứa hẹn về một bước ngoặt khi vẫn chưa có quyết định của Nga. Đó là còn chưa kể đến thái độ của châu Âu, vốn đang nỗ lực thể hiện sự hiện diện trong vấn đề Ukraine, với các cam kết hỗ trợ quân sự và cử lực lượng tới Ukraine.

Thế trận trong cuộc xung đột Nga - Ukraine đang xoay vần liên tục, song bất kỳ thỏa thuận ngừng bắn nào cũng phải được soạn thảo cẩn thận để giảm thiểu khả năng xảy ra tình trạng thù địch tái diễn trong khi giải quyết các vấn đề chính đáng của tất cả các bên. Điều này sẽ cần sự tham gia liên tục của ngoại giao, các hành động xây dựng lòng tin và thiện chí cống hiến cho sự ổn định lâu dài.