Xung quanh vấn đề này, phóng viên TTXVN đã phỏng vấn ông Trần Quốc Toản - Phó Cục trưởng Cục Xuất Nhập khẩu (Bộ Công Thương) về những thách thức mà doanh nghiệp Việt Nam đang phải đối mặt cũng như giải pháp hỗ trợ từ phía cơ quan quản lý Nhà nước.
Phân loại sản phẩm cà rốt. Ảnh: Vũ Sinh/TTXVN
Trong quí I vừa qua, xuất khẩu nông sản của Việt Nam; trong đó có mặt hàng gạo tuy được giá nhưng lượng hàng xuất khẩu lại giảm so với cùng kỳ năm 2020. Ông đánh giá thế nào trước thực trạng này và định hướng xuất khẩu gạo trong thời gian tới ra sao?
Mặc dù phải đối mặt với nhiều khó khăn trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 nhưng xuất khẩu gạo của Việt Nam vẫn đạt được những kết quả tích cực. Tuy lượng có giảm nhưng kim ngạch lại tăng cao và mang lại lợi ích cho người nông dân trồng lúa.
Cùng với đó, các doanh nghiệp xuất khẩu gạo Việt Nam đang ngày càng chú trọng đến nâng cao chất lượng, truy xuất nguồn gốc và hướng tới đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của các thị trường xuất khẩu như EU, Hàn Quốc, Hoa Kỳ. Đây là một trong các yếu tố đã giúp nâng cao sức cạnh tranh của hạt gạo Việt Nam.
Số liệu về kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam sang một số thị trường "có yêu cầu cao về chất lượng" đã cho thấy những "tín hiệu" tích cực về việc nâng cao chất lượng sản phẩm gạo của ngành nông nghiệp nói chung cũng như của các doanh nghiệp nói riêng trong các năm gần đây.
Đơn cử như cơ cấu chủng loại gạo xuất khẩu của Việt Nam đã và đang dần dần chuyển dịch sang các loại gạo có giá trị gia tăng cao như: gạo thơm chiếm 27,15% trong tỷ trọng tổng lượng gạo xuất khẩu, gạo japonica chiếm 3,39%, gạo nếp chiếm 9,26%…
Nhìn chung, mức giá xuất khẩu bình quân hiện nay đã đảm bảo cho người nông dân có lãi khi so sánh với giá thành xuất khẩu bình quân thóc kế hoạch vụ Đông Xuân 2020 - 2021.
Ngoài ra, Việt Nam đã tham gia ký kết nhiều hiệp định thương mại với nhiều quốc gia, khu vực mang tầm chiến lược đã giúp thương hiệu gạo Việt Nam được biết đến nhiều hơn, thị trường xuất khẩu gạo của Việt Nam dần được mở rộng xuất khẩu sang các thị trường tiêu dùng gạo cao cấp, gạo đặc sản với giá bán gạo cao hơn so với gạo trắng, góp phần gia tăng giá trị xuất khẩu cho gạo Việt Nam.
Do vậy, để xuất khẩu gạo tăng trưởng hơn trong thời gian tới, Bộ Công Thương đã, đang và sẽ chủ trì, phối hợp cùng các bộ, ngành, Hiệp hội Lương thực Việt Nam triển khai và hướng dẫn các doanh nghiệp thực hiện hiệu quả các FTA đã ký kết để tận dụng tối đa cơ hội thị trường.
Đáng lưu ý, Bộ Công Thương tiếp tục chủ động phối hợp chặt chẽ, thường xuyên với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn - là cơ quan được giao chủ trì về sản xuất tập trung triển khai quyết liệt, đồng bộ các giải pháp liên quan đến tái cơ cấu ngành lúa gạo, nâng cao giá trị và chất lượng gạo Việt Nam, xây dựng và phát triển thương hiệu gạo Việt Nam.
Tuy nhiên, bên cạnh sự hỗ trợ từ phía cơ quan quản lý Nhà nước, các doanh nghiệp cần chủ động chuẩn bị năng lực, nguồn hàng, nâng cao sức cạnh tranh thông qua việc xây dựng kế hoạch dài hạn, bài bản và tuân thủ chặt chẽ các quy định về truy xuất nguồn gốc, đồng thời xây dựng và bảo vệ được thương hiệu để thúc đẩy xuất khẩu bền vững, duy trì và đa dạng hóa được thị trường.
Hơn nữa, cần chủ động hợp tác, liên kết để nâng cao sức mạnh, tạo chuỗi cung ứng và chuẩn bị các biện pháp đối phó với các vụ kiện về phòng vệ thương mại thông qua việc theo dõi tình hình thị trường, giá cả, các điều kiện trong giao thương, nâng cao năng lực.
Thời gian gần đây không ít mặt hàng thuỷ sản, trái cây đang phải đối mặt với nhiều thách thức để duy trì và mở rộng thị trường chủ lực; trong đó có Hoa Kỳ. Ông nhìn nhận về vấn đề này như thế nào và Bộ Công Thương có giải pháp gì để hỗ trợ doanh nghiệp?
Rau quả là mặt hàng có mức tăng trưởng xuất khẩu ấn tượng của ngành nông nghiệp trong suốt nhiều năm qua với tốc độ tăng trưởng bình quân giai đoạn 2016 - 2020 đạt 14,1%.
Tuy nhiên, do ảnh hưởng của dịch COVID-19 nên năm 2020, kim ngạch xuất khẩu rau quả chỉ đạt 3,3 tỷ USD, giảm 12,7% so với cùng kỳ. Quý I năm 2021, kim ngạch xuất khẩu đạt 944 triệu USD, tăng 6,1% so với cùng kỳ năm 2020.
Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu lớn thứ 2 với thị phần chiếm khoảng 4 - 5% tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả của Việt Nam với tốc độ tăng trưởng xuất khẩu bình quân giai đoạn 2016 - 2020 đạt 24,4%.
Năm 2020, kim ngạch xuất khẩu rau quả sang Hoa Kỳ đạt 168,8 triệu USD, duy trì mức tăng trưởng 12,5%, bất chấp bối cảnh thương mại toàn cầu chịu ảnh hưởng do dịch COVID-19 bùng phát năm 2020; trong đó, riêng trái cây đạt 72,9 triệu USD, giảm 8,5% so với cùng kỳ. 2 tháng đầu năm 2021, xuất khẩu rau quả sang Hoa Kỳ đạt 23,4 triệu USD, tăng 3,7%, chiếm 4,2% tỷ trọng xuất khẩu toàn ngành.
Tính đến nay, đã có 6 loại trái cây tươi của Việt Nam được phép xuất khẩu sang Hoa Kỳ gồm thanh long, nhãn, vải, chôm chôm, vú sữa, xoài. Tuy nhiên lượng xuất không đáng kể, chiếm thị phần nhỏ do các chi phí như vận chuyển, bảo quản, kiểm dịch, xử lý chiếu xạ… liên quan đến xuất khẩu trái cây tươi còn cao nên kém cạnh tranh so với các nước có địa lý gần hơn.
Thế nhưng, xuất khẩu hàng rau quả chế biến lại có mức tăng trưởng khá khả quan do sự thay đổi về nhu cầu và thị hiếu của người tiêu dùng. Đặc biệt, đây là chủng loại chiếm ưu thế bởi sự tiện lợi và thời gian bảo quản lâu và chiếm ưu thế trong bối cảnh dịch bệnh hiện nay.
Ngoài ra, với mặt hàng thủy sản, kim ngạch xuất khẩu năm 2020 đạt 8,4 tỷ USD, giảm 1,5% so với cùng kỳ năm 2020; trong đó, xuất khẩu sang Hoa Kỳ tăng khả quan nhất, đạt trên 1,6 tỷ USD, tăng 10% so với năm 2019, chủ yếu do tôm xuất khẩu tăng mạnh 33%. Trong 2 tháng đầu năm 2021, xuất khẩu thủy sản sang thị trường này vẫn tiếp tục ghi nhận mức tăng trưởng dương 5,4% so với cùng kỳ năm 2020, đạt trên 189 triệu USD.
Hiện tại, nhu cầu nhập khẩu thủy sản của Hoa Kỳ đã bắt đầu dần hồi phục, cơ cấu chủng loại tiêu dùng thủy sản cũng đã có sự thay đổi phù hợp với tình hình thực tiễn trong bối cảnh dịch COVID-19. Vì vậy, phân khúc sản phẩm phục vụ cho các kênh bán lẻ, tiêu thụ tại nhà mang tính tiện ích cao như chế biến sẵn, ăn liền, đồ khô, đồ hộp, có giá cả vừa phải đang và sẽ có dư địa tăng trưởng tại Hoa Kỳ trong năm 2021.
Bên cạnh các khó khăn nêu trên, cước tàu biển tăng cao và tình trạng thiếu container rỗng để đóng hàng trong mấy tháng vừa qua cũng đã tác động trực tiếp và bất lợi cho hoạt động xuất khẩu thủy sản.
Theo phản ánh của Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản (VASEP), cuối năm 2020, các hãng tàu biển nước ngoài tăng cước vận chuyển lên 2 - 3 lần, thậm chí 6 - 7 lần ở một số chặng mà doanh nghiệp vẫn không book được tàu và container để xuất khẩu.
Không những thế, các doanh nghiệp cung cấp nguyên liệu thủy sản từ nước ngoài cũng không thể book được tàu đưa nguyên liệu về Việt Nam để chế biến hàng xuất khẩu.
Do đó, để góp phần hỗ trợ doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn, duy trì và thúc đẩy xuất khẩu nông sản nói chung cũng như rau quả, thủy sản nói riêng, đặc biệt sang thị trường Hoa Kỳ, Bộ Công Thương tiếp tục triển khai các biện pháp chống gian lận xuất xứ để bảo vệ các ngành hàng xuất khẩu của Việt Nam trước rủi ro của những vụ kiện chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại.
Mặt khác, Bộ sẽ cập nhật tình hình diễn biến giá cả, những biến động của thị trường để kịp thời thông báo, phổ biến, hướng dẫn các Hiệp hội, doanh nghiệp, cơ sở sản xuất để định hướng, tổ chức kế hoạch sản xuất, kinh doanh cho phù hợp, kịp thời chuẩn bị, ứng phó với những biến động của thị trường.
Đặc biệt, chủ động nắm bắt tình hình áp dụng các biện pháp bảo hộ mậu dịch, kịp thời thông tin cho các đơn vị liên quan và các doanh nghiệp, đồng thời đấu tranh có hiệu quả đối với các rào cản kỹ thuật, thương mại bất hợp lý của Hoa Kỳ đối với nông sản; trong đó có thủy sản, trái cây của Việt Nam.
Ngoài ra, Bộ tiếp tục phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đẩy nhanh đàm phán mở cửa thị trường về mặt kỹ thuật để bổ sung danh sách mặt hàng/doanh nghiệp của Việt Nam được phép xuất khẩu sang Hoa Kỳ; thực hiện các chương trình xúc tiến xuất khẩu thủy sản, rau quả thiết thực, hiệu quả, phù hợp nhu cầu thị trường.
Liên quan đến vấn đề cước phí vận tải tăng cao, Bộ Công Thương đã có báo cáo Thủ tướng Chính phủ về vấn đề này và sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ logistics Việt Nam và các Hiệp hội ngành hàng xuất khẩu để phối hợp sử dụng hợp lý, tận dụng tối đa luân chuyển container hai chiều.
Xin trân trọng cảm ơn ông!