Xuất khẩu cá tra trong thời gian tới có thể đối mặt với nhiều khó khăn. Theo ông Dương Ngọc Minh, Phó Chủ tịch Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), từ đầu tháng 10 tới, các doanh nghiệp chế biến sẽ có nguy cơ phải hoạt động cầm chừng hoặc đóng cửa nhà máy vì thiếu nguyên liệu.
Nguy cơ thiếu nguyên liệu
Theo ông Dương Ngọc Minh, kết quả điều tra sản lượng cá tra đang được nuôi tại đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) cho thấy lượng cá có trọng lượng từ 800g - 1 kg/con (trọng lượng chuẩn để chế biến) hiện còn dưới 5.000 tấn, trong khi nhu cầu của các doanh nghiệp chế biến hiện nay là 120.000 tấn/tháng. Ngoài ra, lượng cá quá lứa (có trọng lượng trên 1,5kg/con) hiện nay cũng không còn, trong khi lượng cá khoảng 500g/con thì phải vài tháng nữa mới có thể thu hoạch. “Trong bốn tháng tới, các doanh nghiệp còn cá trong ao không quá 50 triệu con, tương đương khoảng 30.000 tấn, đáp ứng được 10% so với nhu cầu, nếu cộng cả trong dân nuôi thì vẫn còn hụt tới 2/3 so với nhu cầu xuất khẩu khoảng 50.000 - 60.000 tấn thành phẩm mỗi tháng”, ông Minh nói. Ông Minh cũng cho biết, hiện nay đang vào mùa vụ xuất khẩu, khách hàng cần nhập khẩu số lượng lớn nhưng rất tiếc việc thu mua nguyên liệu phục vụ xuất khẩu lại gặp khó khăn.
Chế biến cá tra xuất khẩu ở đồng bằng sông Cửu Long. |
Theo ông Dương Ngọc Minh, việc thiếu hụt nguyên liệu cá tra đã được cảnh báo từ đầu năm 2013. Tuy nhiên, rất nhiều doanh nghiệp đã không đầu tư vào nuôi cá vì giá thành nuôi lên đến 23.000 đồng/kg, trong khi họ ỷ lại vào việc mua cá ngoài thị trường chỉ có 18.000 - 19.000 đồng/kg. Hậu quả là người dân càng nuôi càng lỗ, trong khi doanh nghiệp lại không nuôi nên mới xảy ra thiếu hụt nguyên liệu như hiện nay. Trong khi đó, theo các hiệp hội và người chăn nuôi cá tra, dù giá cá nguyên liệu có tăng trở lại, thì khả năng tái nuôi cũng rất khó vì hiện những hộ “treo” ao đều đang lâm vào cảnh nợ nần hoặc thiếu vốn.
Theo thống kê của VASEP, sản lượng cá tra ở ĐBSCL đang giảm mạnh. Nếu như năm 2012, sản lượng cá tra cung cấp cho các doanh nghiệp khoảng 500.000 tấn cá/vụ (6 - 10 tháng) nhưng nay chỉ còn lại khoảng 100.000 tấn/vụ. Điều này cho thấy, diện tích mà người dân đã bỏ nuôi cá tra là rất lớn.
Tuy nhiên, Tổng thư ký VASEP Trương Đình Hòe cho biết, do nhu cầu của thị trường nhập khẩu cũng giảm nên nếu có thiếu nguyên liệu cũng chỉ xảy ra trong một giai đoạn ngắn. Không đến mức thiếu nguyên liệu trầm trọng.
Ông Lê Chí Bình, Phó Chủ tịch Hiệp hội Nghề nuôi và chế biến thủy sản An Giang cũng cho rằng, các doanh nghiệp “kêu” thiếu nguyên liệu vì công suất các nhà máy chế biến toàn vùng ĐBSCL là 2,5 triệu tấn/năm. Nhưng thực tế, nhu cầu xuất khẩu cá tra năm nay cũng giảm, chỉ cần khoảng 1,2 triệu tấn/năm. Vì thế, lượng cá nguyên liệu hiện nay có sụt giảm nhưng tính chung cả năm vẫn đảm bảo 1,2 triệu tấn cá tra nguyên liệu để xuất khẩu cả năm.
Cơ cấu lại sản xuất và chế biến xuất khẩu
Ông Lê Chí Bình cho biết, giá cá hiện đã được tăng lên mức 23.000 - 25.000 đồng/kg nhưng người nuôi vẫn khó khăn do giá bán này vẫn chưa đảm bảo người nuôi có lãi. Hơn nữa, một số doanh nghiệp tuy nâng giá mua cá tra lên mức 25.000 đồng/kg nhưng thực chất lại mua chịu, tức là chỉ trả trước một phần tiền khoảng 20%, sau đó trả dần trong các tháng sau. Việc doanh nghiệp ép nông dân bán chịu tiền cá khiến người nông dân gặp nhiều khó khăn.
Để hoạt động sản xuất và xuất khẩu cá tra phát triển ổn định, theo các chuyên gia trong ngành thủy sản, cần phải cơ cấu lại sản xuất, nuôi trồng và chế biến cá tra. Theo đó, cần phải thực hiện mô hình liên kết sản xuất, hoặc mỗi doanh nghiệp chế biến phải tự xây dựng vùng nguyên liệu cho riêng mình; từ đó có kế hoạch nuôi trồng, đồng thời kiểm soát và ổn định được nguồn nguyên liệu.
Ông Nguyễn Văn Kịch, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần thủy sản Cafatex, cho rằng việc không kiểm soát được sản lượng đã dẫn tới những thất bại như hiện nay. Bởi, sản lượng cá tra những năm qua tăng đột biến nhưng rất khác biệt về chất lượng và ngành cá tra cũng không xây dựng được bộ tiêu chuẩn chất lượng để quản lý. Còn theo ông Dương Ngọc Minh, cần phải mạnh dạn cơ cấu lại doanh nghiệp, bởi thời gian qua tình trạng doanh nghiệp chế biến phát triển ồ ạt, thiếu quy hoạch cũng khiến cho thị trường cá tra phát triển thiếu ổn định.
Bài và ảnh: M.Thuyết - Phi Sơn - Hữu Vinh