Cần làm rõ cách tính VAT đối với hộ, cá nhân kinh doanh từ ngưỡng 500 triệu đồng

Tuy nhiên, trong khi xây dựng chính sách chi tiết, một số ý kiến băn khoăn về cách tính thuế giá trị gia tăng (VAT) khi hộ kinh doanh có doanh thu từ 500 triệu đồng trở lên vẫn phải tính thuế trên toàn bộ doanh thu, không chỉ phần vượt ngưỡng.

Cách tính thuế VAT hiện hành đối với hộ kinh doanh

Bộ Tài chính vừa gửi Bộ Tư pháp tài liệu thẩm định dự thảo Nghị định về Quản lý thuế đối với hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh. Một trong những nội dung được dư luận quan tâm nhất hiện là quy định về tính thuế VAT.

Theo đó, hộ kinh doanh chỉ được miễn thuế VAT khi có doanh thu dưới 500 triệu đồng/năm. Đối với hộ có doanh thu từ 500 triệu đồng trở lên vẫn tính thuế theo Luật Thuế VAT số 48/2024 và các văn bản hướng dẫn thi hành đã được ban hành trước đây. Điều này đồng nghĩa với việc hộ, cá nhân kinh doanh có doanh thu trên 500 triệu đồng vẫn tính thuế từ đồng doanh thu đầu tiên, không được trừ ngưỡng miễn thuế 500 triệu đồng cách áp dụng tính thuế TNCN.

Có ý kiến lo ngại, cách tính "vênh" với thuế TNCN gây lo ngại tính hợp lý, công bằng và nguy cơ phát sinh việc “né” doanh thu trong thực tế. Một chuyên gia tài chính ví dụ, với doanh thu 501 triệu đồng, hộ, cá nhân kinh doanh phải đóng thuế VAT tương ứng 5.010.000 đồng cho lĩnh vực thương mại (thuế suất 1%), 15.030.000 đồng cho lĩnh vực nhà hàng, sản xuất (thuế suất 3%); hay 25.050.000 đồng cho hoạt động dịch vụ (thuế suất 5%).

Điều này có thể tạo ra nhiều vấn đề tiêu cực, bởi người dân sẽ có động lực tách nhỏ giấy phép các hộ kinh doanh ra để thực hiện nghĩa vụ thuế. Hậu quả, tăng chi phí tuân thủ, cũng như giảm sự trung thực và tự nguyện của người dân khi thực hiện chính sách thuế.

Hài hòa lợi ích và giảm “cú sốc chính sách” khi vượt ngưỡng

Trao đổi với phóng viên báo Tin tức và Dân tộc vấn đề này, ông Nguyễn Quang Huy, CEO Khoa Tài chính ngân hàng (Đại học Nguyễn Trãi) cho rằng, cần phân biệt rõ bản chất thuế để tránh hiểu nhầm chính sách.

Theo dự thảo Nghị định về quản lý thuế đối với hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh do Bộ Tài chính xây dựng, hộ kinh doanh có doanh thu dưới 500 triệu đồng/năm được miễn thuế VAT. Trường hợp doanh thu từ 500 triệu đồng trở lên, hộ kinh doanh trở thành đối tượng chịu thuế VAT và thực hiện nghĩa vụ thuế theo Luật Thuế VAT số 48/2024/QH15 và các văn bản hướng dẫn thi hành.

 “Về nguyên tắc, thuế VAT là thuế gián thu, được tính vào giá bán hàng hóa, dịch vụ và do người tiêu dùng cuối cùng chi trả. Người bán (hộ kinh doanh) chỉ là đơn vị thu hộ, nộp thay cho Nhà nước. Do đó, khi đã thuộc diện chịu thuế, VAT luôn được tính trên toàn bộ doanh thu phát sinh, không tồn tại cơ chế “giảm trừ theo ngưỡng” như TNCN”, ông Nguyễn Quang Huy cho biết.

Trong khi đó, thuế TNCN là thuế trực thu, đánh trực tiếp vào thu nhập của người nộp thuế. Ngưỡng 500 triệu đồng trong trường hợp này là tiêu chí xác định đối tượng chịu thuế, không phải là mức miễn trừ kỹ thuật áp dụng cho từng phần doanh thu. Vì vậy, việc thiết kế ngưỡng và phương pháp tính thuế giữa VAT và TNCN có sự khác biệt về bản chất, không phải là sự “vênh” hay thiếu nhất quán về chính sách.

Theo quy định hiện nay, hộ, cá nhân kinh doanh nộp thuế VAT theo phương pháp trực tiếp trên doanh thu, với các mức tỷ lệ cụ thể: Phân phối, cung cấp hàng hóa là 1%; dịch vụ, xây dựng không bao thầu nguyên vật liệu là 5%; sản xuất, vận tải, dịch vụ gắn với hàng hóa; xây dựng có bao thầu nguyên vật liệu là 3%; hoạt động kinh doanh khác là 2%.

Dù đúng về nguyên lý thuế, thực tế cho thấy việc vượt ngưỡng 500 triệu đồng có thể tạo ra tác động tâm lý đối với hộ kinh doanh, đặc biệt những hộ có doanh thu sát ngưỡng. Nhiều ý kiến cho rằng, nếu không được truyền thông và hỗ trợ phù hợp, có thể phát sinh xu hướng chia nhỏ hộ kinh doanh hoặc né doanh thu, làm giảm tính minh bạch của nền kinh tế; cần thiết kế lộ trình chuyển tiếp mềm, chẳng hạn hướng dẫn kê khai, nộp thuế đơn giản trong năm đầu vượt ngưỡng, giảm áp lực tuân thủ đột ngột.

Giải pháp tiếp theo là tiếp tục hỗ trợ hộ kinh doanh từng bước nâng cấp lên mô hình chuyên nghiệp hơn, tiếp cận hóa đơn điện tử, sổ sách kế toán đơn giản, tiến tới chuyển đổi thành doanh nghiệp khi đủ điều kiện; tăng cường quản lý bằng công cụ số, liên thông dữ liệu để hạn chế hành vi chia tách hình thức, đồng thời bảo đảm môi trường kinh doanh công bằng.

Đề xuất phân loại theo ngành nghề hoặc biên lợi nhuận

Đề cập thông tin từ năm 2026, cá nhân sản xuất, kinh doanh có doanh thu mỗi năm từ 500 triệu đồng trở xuống, không phải nộp thuế TNCN, nhiều hộ kinh doanh đã bày tỏ sự phấn khởi.

Chị Hoàng Thanh Lan (40 tuổi), chủ quán nước nhỏ tại phường Ngọc Hà, Hà Nội cho biết: “Với doanh thu khoảng 100 - 200 triệu đồng/năm, gia đình tôi trông chờ cả vào đây. Trước đây, cá nhân kinh doanh được miễn thuế với doanh thu 200 triệu đồng/năm đã thấy yên tâm, nay Nhà nước nâng ngưỡng lên 500 triệu đồng, tôi rất phấn khởi. Sau này có mở rộng hay chuyển sang buôn bán thêm mặt hàng khác cũng đỡ lo”, chị Lan chia sẻ.

Cùng quan điểm, bà Nguyễn Thị Hậu (55 tuổi), kinh doanh bún cá tại phường Ba Đình cho biết, với doanh thu khoảng 300 - 400 triệu đồng/năm, ngưỡng miễn thuế cho hộ kinh doanh được nâng lên 500 triệu đồng sẽ giảm đáng kể áp lực tài chính. “Giờ buôn bán khó khăn, hai vợ chồng dậy từ sáng sớm đến khuya, lãi chẳng được bao nhiêu. Nếu còn phải đóng thuế nữa rất chật vật”, bà Hậu bày tỏ. 

Với nhóm hộ kinh doanh có doanh thu cao hơn, quan điểm có phần dè dặt. Bà Phạm Thị Nữ (60 tuổi), chủ cửa hàng tạp hóa tại phường Đội Cấn có mức doanh thu gần 1 tỷ đồng/năm cho rằng, việc nâng ngưỡng doanh thu tính thuế lên 500 triệu đồng/năm chỉ hỗ trợ các hộ nhỏ đến siêu nhỏ, còn các hộ kinh doanh như bán lẻ quy mô lớn hơn vẫn gặp nhiều khó khăn.

“Kinh doanh phải gánh đủ chi phí như mặt bằng, điện nước, phí vệ sinh, phần mềm bán hàng… Doanh thu cao nhưng lãi rất thấp, ví dụ gói mì chỉ được lãi vài trăm đồng, bán cả thùng mới được vài nghìn đồng. Nếu chỉ lấy mức doanh thu để tính thuế, rất thiệt thòi cho người bán lẻ”, bà Phạm Thị Nữ trăn trở. Do vậy, bà Phạm Thị Nữ đề xuất, Nhà nước nên phân loại theo ngành nghề hoặc biên lợi nhuận, thay vì áp chung một ngưỡng cho tất cả.

Đề cập vấn đề này, ông Nguyễn Quang Huy cho rằng, việc nâng ngưỡng doanh thu miễn thuế lên 500 triệu đồng/năm sẽ tạo thêm không gian phát triển cho đa số hộ kinh doanh nhỏ. “Đối với những hộ có quy mô hoạt động lớn hơn, việc cho phép lựa chọn giữa tính thuế theo doanh thu hoặc theo thu nhập (doanh thu trừ chi phí hợp lý) là thiết kế rất phù hợp. Tính linh hoạt này sẽ giúp từng mô hình có thể lựa chọn phương pháp tối ưu theo đặc thù ngành nghề, biên lợi nhuận và khả năng hạch toán”, ông Nguyễn Quang Huy đề xuất.

Theo chuyên gia này, trong giai đoạn chuẩn bị thực thi, chính sách nên mở ra hướng nghiên cứu bổ sung để xem xét các yếu tố vùng miền, nhóm ngành nghề hoặc đặc thù của hộ gia đình có nhiều thành viên cùng tham gia lao động. "Cách tiếp cận tốt nhất là giữ một ngưỡng cơ bản nhưng điều chỉnh linh hoạt theo thực tế của từng nhóm", ông Nguyễn Quang Huy đề xuất.

"Ví dụ với nhóm A có chi phí cao, lợi nhuận thấp như lĩnh vực F&B (thực phẩm và đồ uống) nhỏ, bán lẻ, tạp hóa, sản xuất thủ công, nông sản…, ngưỡng không phải nộp thuế có thể tăng gấp 2 - 2,5 lần, khoảng 1 - 1, 25 tỷ đồng. Nhóm B có lợi nhuận trung bình như vận tải cá nhân, dịch vụ cơ bản, thương mại dịch vụ, ngưỡng không phải nộp thuế có thể tăng từ 1,5 - 1,8 lần, khoảng 750 - 900 triệu đồng. Nhóm C với lợi nhuận tương đối cao như dịch vụ cá nhân nâng cao, đào tạo, cho thuê tài sản…, ngưỡng tăng nhẹ từ 1,0 - 1,2 lần, khoảng 500 - 600 triệu. Tức là, ngành nào phải bỏ nhiều chi phí hơn, ngưỡng cao hơn để phù hợp với thực tế kinh doanh", chuyên gia Nguyễn Quang Huy nhấn mạnh.

Ngoài ra, việc chỉnh lý ngưỡng thuế cũng nên theo địa bàn, ví dụ chi phí mặt bằng và nhân công ở Hà Nội và Thành phố (TP) Hồ Chí Minh thường rất cao so với các nơi khác. Bộ Tài chính nên cân nhắc thêm hệ số vùng là Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, các thành phố trực thuộc Trung ương có hệ số cao hơn các tỉnh thành còn lại; đồng thời áp dụng thí điểm từ 6 - 12 tháng rồi tổng kết, điều chỉnh hay bổ sung trước khi áp dụng toàn quốc.

Việc đưa ra công thức chung cần ngắn gọn, dễ tính. Theo ông Nguyễn Quang Huy, ngưỡng miễn thuế mới = 500 triệu × hệ số ngành × hệ số địa bàn × hệ số lao động. Như vậy, cơ quan quản lý chỉ cần ban hành bảng tra cứu đơn giản, hộ kinh doanh nhìn là biết ngay ngưỡng áp dụng.

Chính sách miễn thuế VAT đối với hộ kinh doanh có doanh thu dưới 500 triệu đồng và áp dụng thuế đầy đủ khi vượt ngưỡng là phù hợp với bản chất của thuế gián thu và thông lệ quản lý thuế. Tuy nhiên, để chính sách đi vào cuộc sống, nhiều ý kiến cho rằng, Nhà nước cần kết hợp giải pháp kỹ thuật, truyền thông và hỗ trợ chuyển tiếp, qua đó giúp hộ kinh doanh yên tâm mở rộng quy mô, phát triển bền vững; đồng thời bảo đảm lợi ích lâu dài của ngân sách quốc gia.

TS. Trịnh Thị Thanh Loan - Giảng viên Bộ môn Kế toán, Trường Đại học Thủy lợi:

Để xác định ngưỡng miễn thuế hợp lý cần xét đến nhiều yếu tố như: quy mô lao động gia đình, đặc thù ngành nghề và sự khác biệt giữa các vùng kinh tế. Việc áp một mức doanh thu chung có thể dẫn đến bất cập, đặc biệt với các ngành thương mại có biên lợi nhuận thấp hoặc hộ kinh doanh tại đô thị lớn với chi phí vận hành cao.

 

Bà Ngô Thị Lụa, CEO Dịch vụ kế toán và đại lý thuế LUKA (có hơn 30 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực kế toán - thuế):

Cần phân loại ngưỡng miễn thuế theo nhóm ngành

Ngưỡng 500 triệu đồng/năm có thể phù hợp với một số ngành dịch vụ lấy công làm lãi, nhưng chưa phản ánh đúng thực tế của lĩnh vực thương mại, bán lẻ. Nếu giả sử, doanh thu 500 triệu/năm có lợi nhuận đạt khoảng 10%, tương đương lãi sau khi trừ các khoản chi phí khoảng 50 triệu/năm, tức chưa đến 5 triệu đồng/tháng. Trong khi đó, người làm công ăn lương được giảm trừ cho bản thân trước khi tính thuế TNCN là 15,5 triệu đồng/tháng (chưa kể người phụ thuộc). Chúng ta sẽ đặt phép so sánh, như vậy mức thu nhập hộ kinh doanh chịu áp lực thuế nhiều hơn.

Tôi đề xuất, cần phân loại ngưỡng miễn thuế theo nhóm ngành để đảm bảo công bằng, tương đồng về thu nhập thực tế khi áp dụng miễn thuế. Để chính sách thực sự công bằng và hiệu quả, cần đi kèm các biện pháp phân loại ngành nghề, hỗ trợ kỹ thuật, đơn giản hóa sổ sách và thúc đẩy, cung cấp thêm các ứng dụng công nghệ miễn phí, hỗ trợ hộ kinh doanh trong quản lý thuế.