Nguyên nhân là nhiều hộ chưa được nhận đất sản xuất; công tác đền bù, hỗ trợ tài sản, cây trồng vẫn chưa được chủ đầu tư và các cơ quản quản lý nhà nước hoàn thành việc thực hiện.
Thiếu đất sản xuất
Bỏ "phố" tái định cư, nhiều hộ dân vào vùng lõi Khu bảo tồn thiên nhiên Tà Đùng dựng nhà sinh sống. Ảnh: baodaknong.org.vn
Đã hơn 8 năm chuyển về khu tái định cư xã Đắk P’lao, huyện Đắk G’long, tỉnh Đắk Nông nhưng đến nay, gia đình ông Đỗ Văn Dung vẫn chưa được cấp đất sản xuất. Ông Dung cho biết, theo phương án tái định cư, định canh, gia đình ông sẽ được cấp 1.000m2 đất ở, trên đó có một ngôi nhà cấp 4 diện tích khoảng 50m2 và 1 ha đất sản xuất.
Những năm đầu, gia đình ông còn được chủ đầu tư là Ban Quản lý Dự án thủy điện 6 - Tập đoàn Điện lực Việt Nam hỗ trợ lương thực nhưng nay không còn nữa. Không có đất sản xuất, tiền bồi thường cây trồng không được trả, gia đình ông phải lấy từ số tiền đền bù ít ỏi nên cuộc sống rất khó khăn.
Tuổi đã ngoài 60 nhưng hai vợ chồng ông hàng ngày vẫn đi làm thuê để lấy tiền sinh sống qua ngày. “Hơn 8 năm qua người dân khổ quá rồi, chỉ mong nhanh chóng được cấp đất sản xuất và chi trả tiền đền bù để sớm ổn định cuộc sống”, ông Dung chia sẻ.
Tương tự gia đình ông Dung, hàng trăm hộ gia đình khác ở khu tái định cư Đắk P’lao cũng đang mòn mỏi chờ đất tái định canh. Khi chuyển về nơi ở mới, họ chỉ nhận được những lá phiếu bốc thăm nhận đất chứ chưa được bàn giao đất trên thực địa. Mỗi lần cầm tờ giấy bốc thăm đến chủ đầu tư, các cơ quan chức năng để hỏi về vị trí đất sản xuất thì chỉ nhận được những lời hứa.
Bên cạnh những khó khăn do thiếu đất sản xuất, hàng chục hộ dân ở khu tái định cư Đắk P’lao cũng bức xúc về việc đền bù chưa thỏa đáng hoặc chậm chi trả tiền đền bù về cây trồng. Chẳng hạn như nhiều diện tích cây mai, cây dứa mặc dù đã được kiểm kê, Công an tỉnh Đắk Nông đã xác minh, khẳng định cây mai, cây dứa là tài sản hợp pháp trên đất của người dân trong vùng dự án, không có hành vi trục lợi và UBND tỉnh Đắk Nông cũng đã có văn bản chỉ đạo UBND huyện Đắk G’long cùng các bên liên quan căn cứ quy định của pháp luật để thực hiện bồi thường, hỗ trợ cho người dân nhưng đến nay vẫn chưa được chi trả.
Các hộ dân cho biết, họ đã nhiều lần kiến nghị lên chủ đầu tư và các cấp chính quyền nhưng chưa được giải quyết. Nguyện vọng của hầu hết các hộ dân là mong muốn chủ đầu tư, các cấp chính quyền sớm bố trí đất sản xuất hoặc trả tiền mặt để họ mua đất nơi khác và chi trả số tiền đền bù để họ sớm ổn định cuộc sống.
Ông K’ Lớ, Bí thư Đảng ủy xã Đắk P’lao cho biết, từ tháng 7/2010, toàn bộ bà con xã Đắk P’lao (cũ) khu vực lòng hồ thủy điện Đồng Nai 3 đã được chuyển về trên khu tái định cư là vị trí xã Đắk P’lao mới.
Trong số khoảng 500 hộ chuyển lên có 432 hộ, trong đó chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số tại chỗ và đồng bào nơi khác đến trước năm 2000 là đủ điều kiện được bố trí đất ở, đất sản xuất. Các hộ sẽ được cấp 1.000 m2 đất thổ cư và 1 ha đất sản xuất.
Tuy nhiên đến nay, hàng trăm hộ tái định cư trong xã vẫn chưa nhận được đất sản xuất. “Cho đến nay cuộc sống của người dân vẫn chưa được ổn định. Toàn xã còn hơn 53% hộ nghèo. Vì không có đất để sản xuất và điều kiện canh tác không bằng nên vẫn còn 42 hộ đang sống ở khu vực lòng hồ Thủy điện Đồng Nai 3”, ông K' Lớ trăn trở.
Theo ông K’Lớ, nguyên nhân nhiều hộ dân vẫn chưa được nhận đất tái định canh là do đất không đủ điều kiện sản xuất và đang xảy ra tranh chấp. Để định canh cho bà con, Ban Quản lý Dự án Thủy điện 6 đã phối hợp với địa phương khai hoang 650 ha đất rừng để chia cho dân nhưng nhiều hộ không chịu nhận đất do độ dốc quá lớn, đất đai khô cằn, nguồn nước không có. Sau đó, chủ đầu tư lại tiếp tục khai hoang một khu khác rộng 206 ha để cấp đất sản xuất cho người dân.
Sau khi được UBND tỉnh chỉ đạo, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Đắk Nông đã tiến hành khảo sát 2 khu đất và kết luận, chỉ có khoảng gần 260 ha là đủ điều kiện sản xuất nông nghiệp, còn lại chỉ để trồng rừng. Như vậy, so với phương án tái định canh còn thiếu hơn 200 ha đất sản xuất.
Nhiều hộ được giao đất trên diện tích người khác đang canh tác nên xảy ra tranh chấp dẫn đến mất an ninh trật tự ở địa phương. Nhiều hộ đủ điều kiện cấp đất thì không có đất để canh tác, nhiều hộ không đủ điều kiện lại đang nghiễm nhiên canh tác trên đất người khác. Hiện nay, diện tích đất đang bị lấn chiếm rất phức tạp, địa phương không thể xử lý.
Có tiền nhưng… không dám giải ngân
Việc giải quyết những tồn tại, vướng mắc trong bồi thường, tái định cư, định canh thủy điện Đồng Nai 3 trước đây do Ban Quản lý Dự án Thủy điện 6 thực hiện. Tuy nhiên, từ tháng 2/2017, UBND tỉnh Đắk Nông và Tập đoàn Điện lực Việt Nam đã thống nhất, ký kết biên bản bàn giao về việc giải quyết các tồn tại, vướng mắc trong công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, định canh cho người dân liên quan đến Dự án thủy điện Đồng Nai 3, 4 theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.
Theo đó, Tập đoàn Điện lực Việt Nam chỉ bố trí kinh phí, còn UBND huyện Đắk G’long (đơn vị được UBND tỉnh Đắk Nông ủy quyền) sẽ giải quyết các tồn tại, vướng mắc trong công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng và phải hoàn thành trong năm 2017 song đến nay những tồn tại, vướng mắc vẫn còn ngổn ngang.
Theo ông Trần Nam Thuần, Phó Chủ tịch UBND huyện Đắk G’long, vướng mắc nằm ở chỗ vẫn còn 42 hộ dân đang sinh sống ở lòng hồ thủy điện Đồng Nai 3 không chịu chuyển về khu tái định cư mặc dù đã được chính quyền vận động nhiều lần. Việc cấp đất tái định cư tương đổi ổn, còn đất tái định canh còn thiếu khoảng 186 ha.
Hiện nay, UBND huyện đang tiến hành rà soát, đo đạc, cắm mốc lại toàn bộ diện tích đất vùng dự án tái định cư. “Những diện tích nào đang bị lấn chiếm thì lập hồ sơ để xử lý. Những khu vực nào có thể chia được thì tiếp tục phân lô, cắm mốc chia cho dân.
Sau đó còn thiếu bao nhiêu sẽ báo cáo UBND tỉnh để tìm phương án xử lý, có thể trả bằng tiền để các hộ dân đi mua đất hoặc chuyển đổi nghề nghiệp. Khó khăn khác là việc thực hiện đền bù cây trồng cho người dân, đặc biệt là cây mai, cây dứa. Đến nay, phương án bồi thường đã lập xong nhưng chưa dám ký duyệt để giải ngân vì số tiền quá lớn, lên đến gần 48 tỷ đồng”, ông Thuần cho hay.
Về trách nhiệm của các bên liên quan, ông Thuần cho biết, trách nhiệm chính thuộc về chủ đầu tư, tức Ban Quản lý Dự án Thủy điện 6, còn phía huyện chỉ có trách nhiệm phối hợp.
Dù “tại anh hay tại ả” thì thực tế cuộc sống của người dân ở khu tái định cư vẫn rất khó khăn, đói nghèo vẫn đeo bám dai dẳng. Tỉnh Đắk Nông cần sớm giải quyết dứt điểm những tồn tại của Dự án thủy điện Đồng Nai 3, qua đó ổn định cuộc sống của người dân, tránh kiện tụng, tranh cấp kéo dài, gây mất an ninh trật tự.