Cờ NATO và quốc kỳ các nước thành viên tại trụ sở NATO ở Brussels, Bỉ. Ảnh: Kyodo/TTXVN
Theo Kyiv Independent (Ukraine), trong bối cảnh chiến sự tiếp diễn giữa Nga và Ukraine, câu hỏi về khả năng Ukraine gia nhập NATO ngày càng trở nên phức tạp. Mặc dù Kiev đã bày tỏ mong muốn được gia nhập liên minh quân sự này, nhưng con đường đến với NATO của họ vẫn còn nhiều trở ngại.
Lý do chính
Theo nhiều chuyên gia, nguyên nhân sâu xa nhất khiến Ukraine chưa được "mở cửa" vào NATO chính là sự phản đối từ Nga. Mark Webber, cộng tác viên không thường trú tại Đại học Quốc phòng NATO, nhận định với Kyiv Independent: "Cuối cùng, vấn đề địa chiến lược và nỗi sợ làm mất lòng Nga là trở ngại quan trọng nhất".
Stefan Wolff, Giáo sư về an ninh quốc tế tại Đại học Birmingham, cũng đồng tình với quan điểm này: "Có thể lập luận rằng Nga cảm thấy bị đe dọa nhiều hơn bởi tư cách thành viên NATO của Ukraine vì Tổng thống Vladimir Putin rõ ràng không thể chấp nhận việc Ukraine 'quay lưng lại' với Moskva và vì Ukraine là một phần không thể thiếu trong tầm nhìn về phạm vi ảnh hưởng của Điện Kremlin".
Trong nhiều thập kỷ, các quan chức Nga đã coi việc mở rộng NATO là một mối đe dọa an ninh. Hiện tại, Điện Kremlin đang đưa lệnh cấm Ukraine gia nhập NATO vào một trong những yêu cầu chính để ký kết thỏa thuận hòa bình nhằm chấm dứt cuộc chiến kéo dài hơn 3 năm qua.
Thái độ của Mỹ và các cường quốc NATO
Sự phản đối từ Mỹ - thành viên có tiếng nói mạnh mẽ nhất trong NATO - cũng là rào cản lớn đối với Ukraine. Tổng thống Mỹ Donald Trump đã phát biểu vào ngày 26/2: "Ukraine có thể quên tư cách thành viên NATO. Đó có lẽ là lý do khiến toàn bộ cuộc xung đột bắt đầu".
Trong khi đó, theo chuyên gia Webber, trong khi chính quyền của ông Joe Biden trước đây luôn lo sợ leo thang xung đột với Nga, thì chính quyền Tổng thống Trump hiện có lý do riêng, có lẽ liên quan đến bất kỳ thỏa thuận nào mà họ đang cố gắng đạt được với Moskva về lệnh ngừng bắn.
Đức - một thành viên quan trọng khác của NATO - cũng thể hiện sự thận trọng. "Đức vẫn luôn thận trọng khi nói đến việc gây phản ứng tiêu cực ở Nga", chuyên gia Webber nhận xét. Dù chính trị gia Friedrich Merz, người dự kiến sẽ trở thành thủ tướng tiếp theo của Đức, được coi là ủng hộ Ukraine, nhưng vẫn khó dự đoán liệu ông có thay đổi lập trường của Berlin về vấn đề này hay không.
Ngoài ra, Slovakia và Hungary, cũng phản đối Ukraine gia nhập NATO với lý do điều này sẽ dẫn đến leo thang căng thẳng với Nga.
Những bước đi trước đây của Ukraine
Năm 2008, Ukraine đã nộp đơn xin nhận Kế hoạch hành động thành viên (MAP) - bước đầu tiên để gia nhập NATO - và đã nhận được sự ủng hộ từ Tổng thống Mỹ George W. Bush. Tuy nhiên, dưới áp lực từ Tổng thống Nga Vladimir Putin, các thành viên liên minh, chủ yếu là Đức và Pháp, đã bác bỏ nguyện vọng này.
Sau khi nổ ra xung đột, Nga sáp nhập Crimea và một số vùng thuộc miền đông Donetsk và Luhansk, Kiev đã quay lại con đường hội nhập châu Âu - Đại Tây Dương. Vào cuối năm 2022, Ukraine nộp đơn xin gia nhập liên minh sớm hơn dự kiến và năm 2023, các nhà lãnh đạo NATO đã phán quyết rằng Kiev có thể trở thành thành viên mà không cần Kế hoạch hành động thành viên.
Trước xung đột, hầu hết người dân Ukraine không ủng hộ gia nhập NATO và muốn nước này giữ vị thế trung lập. Tuy nhiên, sau khi xung đột toàn diện nổ ra vào năm 2022, tỷ lệ ủng hộ tư cách thành viên NATO đã tăng vọt, đạt đỉnh hơn 80%.
NATO theo chính sách "mở cửa", nghĩa là một quốc gia mới có thể được mời tham gia với sự đồng ý của tất cả 32 thành viên. Các yêu cầu đối với ứng viên bao gồm hỗ trợ nền dân chủ, phát triển kinh tế thị trường, kiểm soát dân sự đối với lực lượng vũ trang, tôn trọng chủ quyền của các quốc gia khác và khả năng tương tác với lực lượng NATO.
Một trong những lý do được đưa ra để từ chối Ukraine là thiếu minh bạch trong mua sắm quốc phòng và mức độ tham nhũng cao. Tuy nhiên, chuyên gia Webber cho rằng NATO đã từng kết nạp các quốc gia có "thành tích kém về tham nhũng" như Albania, Bulgaria và Romania, nên đây có thể chỉ là "một cái cớ được sử dụng để phản đối Ukraine".
Hiện một số thành viên NATO, bao gồm Anh, Pháp, Iltay, Ba Lan và các quốc gia vùng Baltic, đã ủng hộ việc Ukraine gia nhập, gọi đây là bảo đảm an ninh thiết yếu. Tuy nhiên, không có dấu hiệu cho thấy lập trường của Mỹ, Đức, Hungary và Slovakia sẽ thay đổi trong tương lai gần.
Về phần mình, chuyên gia Wolff cũng đặt câu hỏi về hiệu quả của việc gia nhập NATO đối với Ukraine trong bối cảnh hiện tại: "Câu hỏi then chốt mà hiện tại không ai thực sự có câu trả lời là liệu dưới thời Tổng thống Trump, tác dụng răn đe của Điều 5 có còn ý nghĩa đáng tin cậy hay không. Nếu không, thì việc gia nhập liên minh sẽ không mang lại cho Ukraine sự đảm bảo an ninh mà nước này mong muốn".
Có thể nói, trong khi NATO vẫn giữ chính sách "mở cửa", con đường gia nhập liên minh của Ukraine vẫn còn nhiều chông gai, chủ yếu do áp lực từ Nga và sự do dự của các thành viên chủ chốt trong liên minh.