Nghị quyết 71 - Chìa khóa bứt phá cho giáo dục và đào tạo

Trao đổi với phóng viên TTXVN, Tiến sĩ Phạm Mạnh Hùng (Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội) khẳng định: Nghị quyết 71 có ý nghĩa chiến lược, “đúng và trúng” thời điểm, khi giáo dục – đặc biệt là giáo dục đại học - đang rất cần một cú hích mạnh để tạo đà và động lực để bứt phá, đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045. 

Giáo dục là trung tâm chiến lược phát triển quốc gia

Tiến sĩ Phạm Mạnh Hùng đánh giá, Nghị quyết 71 chính là chìa khóa hiện thực hóa khát vọng đưa Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045, bởi giáo dục là nền tảng tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao và năng lực cạnh tranh quốc gia. Nếu không có một nền giáo dục tiên tiến và hiện đại, Việt Nam khó có thể tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao, đủ sức cạnh tranh trong kỷ nguyên kinh tế tri thức và chuyển đổi số; đồng thời khó có thể bước vào hàng ngũ quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045 nếu thiếu một nền giáo dục tiên tiến, hiện đại, đủ sức đào tạo thế hệ công dân toàn cầu, hun đúc đội ngũ trí thức, chuyên gia, nhà lãnh đạo và doanh nhân ngang tầm quốc tế.

Tiến sĩ Phạm Mạnh Hùng cho rằng, việc Nghị quyết 71 đặt giáo dục và đào tạo vào vị trí trung tâm của chiến lược phát triển quốc gia là sự khẳng định tầm nhìn chiến lược, sáng suốt của Đảng. Trong kỷ nguyên kinh tế tri thức, sức mạnh quốc gia không còn dựa vào tài nguyên hay lao động giá rẻ mà ở chất lượng nhân lực, năng lực sáng tạo và tri thức khoa học – công nghệ. Việc đặt giáo dục và đào tạo ở trung tâm không chỉ là sự ưu tiên cho một ngành, mà còn là kiến tạo nền móng cho mọi trụ cột quốc gia, từ kinh tế, khoa học công nghệ, quốc phòng đến văn hóa và hội nhập quốc tế. “Giáo dục là nơi khởi nguồn của tri thức, là động cơ của đổi mới, là sức mạnh mềm tạo uy tín quốc gia, đồng thời cũng là sức mạnh cứng quyết định năng lực cạnh tranh. Khi Nghị quyết 71 đặt giáo dục và đào tạo vào vị trí trung tâm của chiến lược phát triển, đó cũng là lời khẳng định rằng, tương lai đất nước được quyết định trước hết bởi chất lượng con người và tri thức mà chúng ta vun đắp hôm nay”, Tiến sĩ Phạm Mạnh Hùng nhận định.

Cung cấp một bộ sách giáo khoa thống nhất, miễn phí

Đánh giá về nội dung: “Bảo đảm cung cấp một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc, phấn đấu tới năm 2030 cung cấp miễn phí sách giáo khoa cho tất cả học sinh” được nêu tại mục 5: Tập trung xây dựng đội ngũ nhà giáo, cơ sở vật chất trường lớp đạt chuẩn, nâng cao chất lượng giáo dục mầm non và phổ thông của phần III: Nhiệm vụ, giải pháp, Tiến sĩ Phạm Mạnh Hùng cho rằng, sách giáo khoa là học liệu cốt lõi, có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo đảm công bằng và chất lượng giáo dục. Việc đặt mục tiêu cung cấp miễn phí và thống nhất một bộ trong cả nước là bước tiến lớn, thể hiện cam kết của Nhà nước trong việc thu hẹp khoảng cách vùng miền và tạo nền tảng cho một nền giáo dục công bằng, bao trùm và bền vững.

Tuy nhiên, theo Tiến sĩ Phạm Mạnh Hùng, không chỉ dừng lại ở sự công bằng trong tiếp cận, Việt Nam cần hướng tới sách giáo khoa tích hợp trí tuệ nhân tạo giống như Hàn Quốc, với những đặc tính như cá nhân hóa trải nghiệm học tập: Mỗi học sinh sẽ có lộ trình học phù hợp năng lực, tốc độ và sở thích riêng; phản hồi tức thì dựa trên dữ liệu thời gian thực: hệ thống theo dõi và phân tích quá trình học tập, giúp học sinh biết mình cần cải thiện gì; hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy. “Cùng với sách giáo khoa chuẩn mực và hiện đại, chúng ta phải đặc biệt coi trọng xây dựng đội ngũ giáo viên tinh hoa, những người giỏi chuyên môn, giàu kỹ năng sư phạm và tận tâm với học trò. Bởi lẽ, sách giáo khoa chỉ là “nền móng”, còn thầy cô mới là “kiến trúc sư” quyết định tri thức được truyền đạt và cảm hứng học tập được khơi dậy ra sao. Chỉ khi kết hợp được sách giáo khoa tốt với thầy cô giỏi, chúng ta mới có thể hình thành nên thế hệ học sinh vừa vững tri thức, vừa giàu nhân cách, sáng tạo và bản lĩnh hội nhập”, Tiến sĩ Phạm Mạnh Hùng khẳng định.

Đề cập đến chính sách đặc thù đối với đội ngũ nhà giáo mà Nghị quyết 71 đề ra, với mức phụ cấp ưu đãi nghề tối thiểu 70% cho giáo viên, 30% cho nhân viên, Tiến sĩ Phạm Mạnh Hùng đánh giá đây là một chính sách hấp dẫn và rất cần thiết, thể hiện sự coi trọng giáo dục. Tuy nhiên, theo Tiến sĩ, đó mới chỉ là điều kiện cần, chưa phải điều kiện đủ để giữ chân và thu hút người tài. Tiền lương và phụ cấp chỉ giải quyết phần vật chất, trong khi điều cốt lõi để đội ngũ nhà giáo gắn bó lâu dài chính là môi trường làm việc thuận lợi, cơ chế công bằng, cơ hội phát triển nghề nghiệp và sự tôn vinh xứng đáng. Chỉ khi người thầy vừa được bảo đảm đời sống, vừa được khích lệ tinh thần và trao cơ hội cống hiến, mới có thể hình thành đội ngũ nhà giáo tinh hoa – trụ cột của mọi cuộc cải cách giáo dục.

Đột phá tài chính cho đại học

Một điểm nhấn được Tiến sĩ Phạm Mạnh Hùng đặc biệt lưu ý và coi là đột phá tài chính đối với giáo dục đại học được nêu tại mục 2 Đổi mới mạnh mẽ thể chế, tạo cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội cho phát triển giáo dục và đào tạo tại phần III: Nhiệm vụ, Giải pháp: “Chi cho giáo dục đại học đạt ít nhất 3% tổng chi ngân sách nhà nước”. Ông phân tích, lâu nay, chi cho giáo dục đại học ở nước ta ở mức thấp hơn nhiều so với chuẩn mực quốc tế, trở thành “điểm nghẽn” trong phát triển giáo dục đại học. Việc Nghị quyết 71 xác định nâng mức đầu tư 3% cho bậc đào tạo này, gấp nhiều lần so với mức hiện này vào khoảng 0,27-0,35% GDP, tương đương 1,5-1,8% tổng chi ngân sách nhà nước) thực sự là một bước đột phá tài chính mang tính lịch sử, là quyết sách sáng suốt và kịp thời.

Theo Tiến sĩ Phạm Mạnh Hùng, nếu bậc phổ thông đã đạt thành tựu đáng kể, chất lượng khá tốt thì ở bậc đại học, chất lượng vẫn chưa được chuyển hóa thành nguồn nhân lực chất lượng cao. Giáo dục đại học chưa trở thành động lực dẫn dắt tri thức, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia. Muốn có đội ngũ nhân lực chất lượng cao, các trung tâm nghiên cứu tiên tiến hay đại học đẳng cấp khu vực, thì đầu tư phải tới ngưỡng. Nghị quyết 71 đã mở ra cánh cửa đó, tạo nền tảng tài chính vững chắc để giáo dục đại học trở thành “đầu tàu” của phát triển. Tuy nhiên, Tiến sĩ Phạm Mạnh Hùng cũng nhấn mạnh, cùng với việc gia tăng đầu tư, điều quan trọng là phải đầu tư thông minh, có trọng tâm, trọng điểm, tập trung vào những lĩnh vực mũi nhọn và những trường đại học có tiềm năng dẫn dắt, thay vì dàn trải nguồn lực không mang lại kết quả đáng kể.

Về giải pháp triển khai, Tiến sĩ Phạm Mạnh Hùng cho rằng, để Nghị quyết 71 đi vào cuộc sống, điều quan trọng là phải có sự “phân vai, phân nhiệm” rõ ràng giữa các chủ thể then chốt. Cơ quan quản lý nhà nước cần tập trung vào hoạch định chính sách, xây dựng thể chế, giám sát minh bạch và xử lý nghiêm sai phạm; còn những gì các trường có thể làm được thì phải trao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm, không để tình trạng “xin – cho” hay báo cáo rườm rà làm chậm tốc độ phát triển. Trong thời đại 4.0, tốc độ là lợi thế cạnh tranh chiến lược. Vì vậy, Nhà nước nên đóng vai trò “trọng tài công minh”, còn các trường cần trở thành “người chơi chuyên nghiệp”, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Có như vậy, Nghị quyết mới thực sự tạo ra đột phá, biến chủ trương thành kết quả, đưa giáo dục nói chung và giáo dục đại học Việt Nam bứt phá.

Tiến sĩ Phạm Mạnh Hùng đã nêu dẫn chứng về việc phong học hàm giáo sư, phó giáo sư. Nếu các trường đã đủ điều kiện về học thuật, kiểm định và trách nhiệm giải trình thì nên trao quyền tự chủ cho họ thực hiện, thay vì tập trung vào Hội đồng chức danh giáo sư nhà nước. Bởi lẽ, khoa học chỉ có thể phát triển trong một môi trường minh bạch, cạnh tranh và sáng tạo. Khi được trao quyền, các trường sẽ phải tự chịu trách nhiệm về chất lượng, thương hiệu và uy tín học thuật, từ đó tạo ra động lực nâng tầm chuẩn mực, thay vì phụ thuộc vào một cơ chế “xin - cho” vốn dễ dẫn tới trì trệ và hình thức. Đây chính là tinh thần “trao quyền tự chủ toàn diện để bứt phá” mà Nghị quyết 71 cần hiện thực hóa, nhằm đưa giáo dục đại học Việt Nam phát triển mạnh mẽ.