BS. Lê Công Thiện điều trị cho trẻ bị rối loạn tâm lý. Ảnh: PV.
Trầm cảm, căn nguyên của tự sát
Trong thời gian học online, em T.H (15 tuổi) không theo kịp bài giảng, kết quả các bài thi giảm sút; cùng với việc thiếu tự tin về hình thể, cho rằng mình béo và xấu, hay bị các bạn trêu chọc nên H. ngày càng thu mình lại. Nhất là từ khi học online, sự tương tác với thầy cô, các bạn ngày càng ít hơn khiến em càng chán nản buồn phiền. Em H. bắt đầu kết bạn trên mạng; thậm chí trong giờ học, H. cũng không tập trung học tập, mà hay mải mê chat với bạn trên mạng xã hội.
Gần đây, H. càng chán nản, hay khóc lóc và tự bi quan, cảm thấy chán sống, có ý tưởng muốn chết. Em đã tìm đến cách giải tỏa căng thẳng bằng cách dùng mảnh thủy tinh cứa vào cổ tay, chảy máu. Nguy hiểm là khi tự làm đau bản thân, em lại thấy dễ chịu.
Thấy em có biểu hiện bất thường, gia đình đã đưa em đến bệnh viện và điều trị bằng thuốc chống trầm cảm nhưng không có dấu hiệu thuyên giảm. Sau đó các biểu hiện của H. ngày càng nặng hơn, gia đình đã đưa bệnh nhân đến thăm khám và nhập viện điều trị nội trú tại Viện Sức khoẻ tâm thần (Bệnh viện Bạch Mai) với chẩn đoán rối loạn hành vi trầm cảm có yếu tố tiền sử.
Trường hợp mắc trầm cảm như em H. đã không còn hiếm thời gian gần đây. Theo Viện sức khỏe tâm thần, một nghiên cứu tại Hà Nội cho thấy, tỷ lệ có ý tưởng tự sát và toan tự sát ở lứa tuổi 15-24 tuổi là 2,3%; trong đó, nhóm tuổi 15-19 tuổi đã ghi nhận tỷ lệ có yếu tố tiền sử và toan tự sát cao hơn nhóm 20-24 tuổi.
BS. Nguyễn Hoàng Yến, Phòng trẻ em và thanh thiếu niên, Viện Sức khỏe Tâm thần cho biết: “Lứa tuổi thanh thiếu niên là giai đoạn phát triển mạnh mẽ, chuyển đổi từ trẻ em sang giai đoạn trưởng thành được đánh dấu bằng mốc dậy thì. Cùng với đó là sự phát triển về tư duy, nhận thức, sự quan sát, sáng tạo, tự ý thức khẳng định bản thân, trưởng thành về nhân cách, đối mặt các yếu tố stress, học tập, tích lũy các phương thức đối phó stress nhiều nhất”.
Theo BS. Nguyễn Hoàng Yến, trầm cảm là một trong những căn nguyên dẫn đến hành vi tự sát ở mọi lứa tuổi. Trầm cảm khiến người bệnh cảm thấy buồn chán, đau khổ, không có động lực và hứng thú trong cuộc sống. Trầm cảm ở lứa tuổi thanh thiếu niên có thể biểu hiện bởi các triệu chứng không đặc trưng như sự giảm sút học hành, giảm quan tâm về ngoại hình, thu mình, hạn chế các hoạt động xã hội hoặc các hành vi mang tính chống đối: bỏ học, sử dụng chất kích thích…
Tuy nhiên, điều đáng quan ngại là khi trẻ chớm bộc lộ ý nghĩ về tự sát, chán sống... thì nhiều bậc cha mẹ lại gạt đi và cho rằng không nên nghĩ đến những điều tiêu cực.
“Đây là tín hiệu kêu cứu mà các bậc cha mẹ phải đặc biệt lưu tâm. Khi trẻ bày tỏ cảm xúc đó là lúc con rất cần sự đồng cảm, sự chia sẻ, sự lắng nghe… Các bậc cha mẹ, người thân khi bắt được tín hiệu này nên hỏi han, khơi gợi để con nói ra những bất an, sự đau khổ, tuyệt vọng của mình”, BS. Nguyễn Hoàng Yến cảnh báo.
Cần sự đồng hành của cả gia đình
Theo ThS.BS Lê Công Thiện, Trưởng phòng trẻ em và Thanh thiếu niên, Viện sức khỏe Tâm thần: “Với một đứa trẻ, sự quan tâm của cả gia đình là điều vô cùng cần thiết. Trong gia đình, cách quan tâm, hỏi han của ông bà, cha mẹ với đứa trẻ là khác nhau. Nếu chỉ một mình mẹ hỏi han, quan tâm thì chưa chắc đã bao quát được hết và đáp ứng đúng điều trẻ cần. Vì vậy, hãy xem việc quan tâm con cái là công việc, phân chia đồng đều của mọi người trong gia đình. Không nên để đến lúc sự đã rồi mới tìm giải pháp khắc phục thì vô cùng khó”.
Còn theo PGS.TS Nguyễn Văn Tuấn, Viện trưởng Viện Sức khỏe Tâm thần cho biết: “Chúng ta cần phải kết hợp đa ngành, đa nghề, đa chuyên khoa để chia sẻ, hỗ trợ cho các em ở lứa tuổi này. Đây là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Đặc biệt, việc quản lý thông tin mạng cũng cần được lưu ý. Bởi đã từng có làn sóng bắt chước hành vi tự sát như ở Hàn Quốc, Nhât Bản... Một người bị sẽ ảnh hưởng dây chuyền đến nhiều người”.
Theo đó, việc tham gia tư vấn, hỗ trợ tâm lý cho thanh thiếu niên, không bắt buộc phải là các bác sĩ, chuyên gia, mà phụ huynh, giáo viên cũng cần có kiến thức phát hiện để hỗ trợ cho trẻ về tâm lý, nhận biết các yếu tố nguy cơ từ đó ngăn chặn hành vi tự sát của trẻ. Đặc biệt, trong những gia đình có những biến động bất thường như: Bố mẹ ly hôn, ly thân, hay có người thân mất… trẻ dễ đối diện với nguy cơ trầm cảm. Việc nhận diện các dấu hiệu bất thường ở trẻ là chìa khóa giúp trẻ vượt qua những vấn đề về tâm lý”.
Theo các bác sĩ, thông thường những biểu hiện của trẻ có dấu hiệu rối loạn tâm lý bao gồm: Giảm các mối quan hệ tương tác với bạn bè, gia đình; giảm tham gia các hoạt động xã hội; giảm sút học tập, không quan tâm đến vẻ ngoài, dễ cáu gắt, giận giữ… Đặc biệt, có tới 90% các trường hợp có biểu hiện rối loạn tâm thần đều có bộc lộ ít nhất một biểu hiện ra ngoài. Vì vậy các cha mẹ nên dành nhiều thời gian để quan tâm chia sẻ cùng con cái như những người bạn của con mình. Để ngăn ngừa hành vi tự sát ở trẻ, cũng cần sự chung tay của nhà trường, giáo viên, bạn bè và cả gia đình...