Đầu tư vào MP Materials có thể tạo nguồn cung an toàn cho quốc phòng Mỹ, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ phụ thuộc mới (trong ảnh: Máy móc hoạt động tại mỏ khai thác đất hiếm ở Mountain Pass, California, Mỹ). Ảnh: REUTERS/TTXVN
Theo chuyên gia Henry Sanderson, nghiên cứu viên liên kết của Viện Nghiên cứu An ninh và Quốc phòng (RUSI.org) có trụ sở tại Anh, đối mặt với sự kiểm soát xuất khẩu các nguyên tố đất hiếm và nam châm của Trung Quốc, Lầu Năm Góc đã thực hiện một bước đi táo bạo nhưng đầy rủi ro. Khoản đầu tư trực tiếp vào công ty khai thác đất hiếm MP Materials đánh dấu một sự thay đổi quyết liệt trong chính sách công nghiệp và quốc phòng của Mỹ. Tuy nhiên, liệu nước đo này có đủ để phá vỡ sự phụ thuộc chiến lược vào chuỗi cung ứng của Bắc Kinh?
Thách thức từ sự phụ thuộc chiến lược
Sự chi phối của Trung Quốc đối với thị trường đất hiếm không phải là một mối đe dọa trừu tượng. Vào tháng 4 năm nay, Bắc Kinh đã áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với một số loại đất hiếm và nam châm để trả đũa việc Mỹ hạn chế xuất khẩu chip. Hậu quả là ngay lập tức, các nhà sản xuất Mỹ và châu Âu, bao gồm cả các nhà sản xuất ô tô như Ford, đã buộc phải đóng cửa nhà máy.
Ngành quốc phòng thậm chí còn dễ bị tổn thương hơn. Phần cứng quân sự của Mỹ - từ máy bay chiến đấu đến tên lửa dẫn đường - phụ thuộc vào nam châm chuyên dụng, trong đó Trung Quốc cung cấp gần 90%. Tuy nhiên, bất chấp những rủi ro rõ ràng này, các nhà thầu quốc phòng và nhà cung cấp của họ vẫn chưa tỏ ra cấp thiết phải đa dạng hóa. Lý do rất đơn giản: nam châm Trung Quốc vẫn rẻ hơn nhiều, và không công ty nào muốn gánh thêm chi phí một mình. Điều này đã tạo ra một thế bế tắc, buộc chính phủ phải can thiệp.
Để phá vỡ sự trì trệ của khu vực tư nhân, Lầu Năm Góc đã đi đầu bằng một sự can thiệp quyết liệt. Vào tháng 6 vừa qua, họ đã đồng ý đầu tư 400 triệu USD để mua cổ phần của MP Materials và cam kết đảm bảo giá nam châm của công ty này cao hơn giá thị trường trong một thập kỷ. Thỏa thuận này sẽ giúp MP Materials xây dựng cơ sở nam châm thứ hai tại Mỹ, với tổng công suất lên tới 10.000 tấn nam châm đất hiếm mỗi năm. Lầu Năm Góc đã cam kết mua toàn bộ sản lượng từ cơ sở mới này, loại bỏ rủi ro thương mại cho công ty và đảm bảo một nguồn cung an toàn cho cả nhu cầu quốc phòng và thương mại.
Nguy cơ mới
Tuy nhiên, việc hỗ trợ một công ty duy nhất cũng mang lại những rủi ro riêng. Bằng cách trở thành cổ đông lớn của MP Materials, Lầu Năm Góc đang tập trung năng lực tương lai vào một công ty duy nhất thay vì xây dựng một cơ sở cung ứng rộng lớn và linh hoạt hơn. Cách tiếp cận này có thể vô tình đẩy lùi các nhà sản xuất nam châm khác của Mỹ, những công ty không có sự bảo đảm tương tự hoặc sự hỗ trợ của chính phủ.
Hơn nữa, Lầu Năm Góc có thể phải trả giá đắt cho bước đi này. Họ đã cam kết trả phần chênh lệch giữa giá thị trường và giá sàn 100 USD cho mỗi kg neodymium (Nd) và praseodymium (Pr), dù là oxit, kim loại hay tinh quặng, trong khi giá thị trường hiện tại chỉ vào khoảng 72 USD/kg. Neodymium (Nd) và praseodymium (Pr) là 2 trong số 17 nguyên tố đất hiếm mang đặc tính từ tính vượt trội.
Mặc dù rủi ro tiềm ẩn vẫn còn đó, động thái của Lầu Năm Góc là bước đi đầu tiên cần thiết để phá vỡ thế bế tắc khiến ngành quốc phòng Mỹ dễ bị Trung Quốc thao túng. Dù Trung Quốc đã nới lỏng xuất khẩu nam châm sau một thỏa thuận thương mại tạm thời với Mỹ, rủi ro về việc chuỗi cung ứng bị cắt đứt bất cứ lúc nào vẫn luôn tồn tại.
Chuyên gia Sanderson kết luận, sự phụ thuộc chiến lược vào Trung Quốc sẽ không thể bị phá vỡ chỉ bằng một khoản đầu tư. Bước đi táo bạo của Lầu Năm Góc là cần thiết – nhưng chưa đủ. Nếu không có một chiến lược xây dựng thị trường rộng lớn hơn, Mỹ có nguy cơ rơi vào một điểm yếu khác: phụ thuộc vào một nhà cung cấp nội địa duy nhất. Để thực sự giảm thiểu rủi ro, chính phủ Mỹ cần một chiến lược công nghiệp toàn diện hơn, bao gồm các khoản tín dụng thuế, ưu đãi từ phía cầu, và hỗ trợ cho nhiều nhà sản xuất để xây dựng một hệ sinh thái đất hiếm đa dạng và cạnh tranh hơn.