Tái hiện sinh động hình ảnh Vua Hùng dạy dân cấy lúa. Ảnh: Trung Kiên/TTXVN
Đây là lễ hội duy nhất mang tính đặc trưng, tiêu biểu khởi thủy nghề trồng lúa nước của cư dân nông nghiệp Việt Nam, gắn liền với thời đại Hùng Vương.
Lễ hội gồm 2 phần. Phần lễ với các nghi thức từ Cáo yết, cúng Thần Nông, hoạt động tế lễ, đặc biệt là phần tái diễn “Vua Hùng dạy dân cấy lúa” được lãnh đạo cấp ủy, chính quyền phường Minh Nông cùng nhân dân tiến hành đầy đủ, trang nghiêm.
Phần hội gồm hoạt động thi cấy lúa của các đội và trò chơi dân gian với sự tham gia của người dân, du khách thập phương. Lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa mang tính đặc trưng, tiêu biểu khởi thủy của nghề trồng lúa nước Việt Nam gắn liền với thời đại Hùng Vương; tạo điểm nhấn về hoạt động lễ hội trong tiến trình xây dựng thành phố Việt Trì trở thành thành phố lễ hội về với cội nguồn dân tộc Việt Nam.
Truyền thuyết thờ Hùng Vương kể rằng, xưa kia nhân dân chưa biết cày, cấy làm ra thóc gạo mà chỉ sống dựa vào rễ cây, rau dại, thịt thú rừng. Thấy vùng đất ven sông sau mỗi lần nước dâng, đất đai được phù sa bồi thêm màu mỡ mới hướng dẫn người dân tìm cách đắp bờ giữ nước.
Một hôm, các con gái Vua Hùng theo dân đi đánh cá bên sông thấy chim từng đàn bay lượn khắp bãi, chợt có một con chim thả bông lúa rơi trên mái tóc một Mị Nương. Nàng đem bông lúa về trình với cha. Vua Hùng bấy giờ cho là điềm lành liền bảo các Mị Nương ra bãi tuốt các bông lúa đó đem về.
Mùa Xuân, Vua Hùng cùng con dân đem các hạt ra đồng. Vua xuống bãi, lấy que nhọn chọc lỗ để tra hạt. Khi mạ lên, dân không biết cấy trồng nên Vua Hùng đã nhổ mạ lên, đem tới những tràn ruộng, lội xuống cấy cho dân xem. Các Mị Nương và nhân dân thấy vậy cùng làm theo.
Đời sau, nhân dân nhớ công ơn Vua Hùng đã tôn làm ông tổ nghề nông, dựng đàn Tịch Điền quay lưng về hướng Tây Nam ngay trên mỏm đất Vua Hùng ngồi khi dạy dân cấy lúa, đặt kho lương thực trên đồi Lúa, để rạ ở đồi Rơm, đặt tên chợ là Chợ Lú.
Nhằm bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa đặc sắc thời đại Hùng Vương, đáp ứng nhu cầu của cộng đồng và thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, năm 2018, UBND thành phố Việt Trì đã tổ chức khôi phục Lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa sau thời gian nghiên cứu một cách toàn diện, có hệ thống về lịch sử, phong tục truyền thống.
Ông Nguyễn Quang Chung, Chủ tịch UBND phường Minh Nông cho biết, đây là năm thứ 3 phường Minh Nông tổ chức lễ hội này sau 3 năm bị gián đoạn do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19. Việc phục dựng lại lễ hội nhằm tri ân công lao to lớn của các Vua Hùng đã có công khai sáng nghề nông trong buổi đầu dựng nước.
Bên cạnh đó, lễ hội còn góp phần bảo tồn giá trị di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc trên địa bàn thành phố Việt Trì. Các nghi thức lễ hội xuống đồng tiêu biểu của nghề nông được tái hiện nhằm tôn vinh tinh thần cần cù trong lao động, sáng tạo trong cuộc sống của nhân dân đã tạo nên một bản sắc văn hóa riêng trong cuộc sống người dân kinh đô Văn Lang xưa.
Đây là lễ hội duy nhất mang tính đặc trưng, tiêu biểu khởi thủy nghề trồng lúa nước của cư dân nông nghiệp Việt Nam. Ảnh: Trung Kiên/TTXVN
Từ đó Phú Thọ xây dựng, quy hoạch sử dụng đất canh tác, bảo tồn một số giống lúa truyền thống để gây dựng thành sản phẩm thương mại nông nghiệp phục vụ du lịch, dịch vụ. Đây cũng là cơ sở để sưu tầm, bổ sung hiện vật quý như “hạt lúa thần” tại khu vực làng Lú, phường Minh Nông…