Ông Donald Trump. Ảnh: AFP/TTXVN
Theo tờ Los Angeles Times ngày 20/1, việc một tổng thống Mỹ mới nhậm chức ký hàng loạt lệnh hành pháp là bình thường và thường xuyên diễn ra. Lệnh hành pháp cho phép tổng thống sử dụng quyền lực mà không cần hành động từ quốc hội. Tuy nhiên, cũng có giới hạn về những gì mà các lệnh này có thể đạt được.
Công cụ nhanh chóng
Về cơ bản, sắc lệnh hành pháp là các tuyên bố được ký để cho thấy cách tổng thống muốn quản lý chính phủ liên bang. Sắc lệnh hành pháp có thể là hướng dẫn cho các cơ quan liên bang hoặc yêu cầu các cơ quan nộp báo cáo.
Nhiều sắc lệnh có thể không gây tranh cãi, như cho nhân viên liên bang nghỉ làm ngày sau Giáng sinh. Các sắc lệnh cũng có thể thiết lập nhiều chính sách lớn. Ví dụ, khi mới nhậm chức, Tổng thống Joe Biden đã ký lệnh thành lập cơ quan thiết lập các quy định về trí tuệ nhân tạo. Tuy nhiên, sắc lệnh hành pháp cùng với các văn bản tương tự như tuyên bố hoặc bản ghi chính trị cũng được sử dụng để thúc đẩy các chương trình nghị sự mà tổng thống không thể thông qua quốc hội.
Các tổng thống mới thường xuyên ban hành sắc lệnh để hủy bỏ các sắc lệnh của người tiền nhiệm. Trong ngày đầu tiên nhậm chức, ông Trump đã hủy bỏ 78 sắc lệnh và hành động do ông Biden ký. Trong số các sắc lệnh bị ông Trump hủy, có một sắc lệnh mà ông Biden đã ký để bãi bỏ một số sắc lệnh do ông Trump đã ký trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình.
Theo Hiệp hội Luật sư Mỹ, các sắc lệnh này không cần sự phê chuẩn của quốc hội và các nhà lập pháp không trực tiếp hủy bỏ được.
Theo dữ liệu của Dự án Tổng thống Mỹ tại Đại học California, Santa Barbara, trong lịch sử Mỹ, đã có hàng nghìn lệnh hành pháp. Tổng thống George Washington ký 8 lệnh, Tổng thống Franklin Delano Roosevelt ký tới 3.721 lệnh.
Trong nhiệm kỳ đầu tiên, ông Trump ký 220 lệnh. Tính đến ngày 20/12/2024, ông Biden đã ký 160 lệnh.
Các sắc lệnh hành pháp mà ông Trump vừa ký
Các sắc lệnh này tập trung vào những vấn đề nóng trong chiến dịch vận động tranh cử tổng thống vừa qua của ông Trump như nhập cư, thuế quan, công nghệ và khai thác dầu mỏ.
Cụ thể, tân Tổng thống Mỹ đã ký tới 10 sắc lệnh hành pháp liên quan tới vấn đề an ninh biên giới phía Nam và chống nhập cư trái phép ngay trong ngày cầm quyền đầu tiên. Đáng chú ý là sắc lệnh ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia tại biên giới, tạo điều kiện cho quân đội Mỹ hoàn thành việc xây dựng bức tường biên giới giáp Mexico và cho phép Lầu Năm Góc triển khai lực lượng quân thường trực vùng các thành viên Vệ binh Quốc gia tới khu vực này. Ngoài ra, Washington còn đình chỉ chương trình tái định cư người tị nạn trong ít nhất 4 tháng.
Tổng thống Trump cũng ký sắc lệnh chấm dứt quyền công dân dựa trên nơi sinh, vốn được ghi trong Tu chính án số 14 của Hiến pháp Mỹ, theo đó sẽ không cấp quyền công dân cho những trẻ em sinh ra trên lãnh thổ Mỹ nhưng cha mẹ không có tư cách công dân Mỹ. Tuy nhiên, động thái này chắc chắn sẽ gây tranh cãi và đối mặt với những thách thức pháp lý từ các cơ quan lập pháp.
Tổng thống Trump ký hàng chục sắc lệnh hành pháp liên quan tới việc gia hạn thời gian hoạt động của mạng xã hội Tik Tok tại Mỹ để tạo điều kiện cho công ty mẹ ByteDance thoái vốn khỏi ứng dụng này; sắc lệnh nới lỏng hệ thống quy định trước đây của chính quyền cựu Tổng thống Joe Biden áp đặt các hạn chế nhằm vào các công ty khai thác nhiên liệu hóa thạch, ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia về năng lượng để trao thêm quyền hạn và đẩy nhanh tiến độ cấp phép cho các dự án đường ống dẫn và nhà máy điện. Nhà Trắng cho biết Tổng thống Donald Trump một lần nữa sẽ rút Mỹ khỏi Thỏa thuận Paris về khí hậu, đưa quốc gia có lượng khí thải lớn nhất thế giới ra khỏi nỗ lực toàn cầu chống biến đổi khí hậu lần thứ 2 trong vòng một thập kỷ.
Về thuế quan, ông chủ thứ 47 của Nhà Trắng đã ký các sắc lệnh áp thuế 25% đối với tất cả các sản phẩm xuất khẩu vào thị trường Mỹ từ Canada và Mexico, và áp thêm 10% thuế nhập khẩu đối với hàng hóa từ Trung Quốc; chỉ đạo các cơ quan liên bang khởi động điều tra các hoạt động thương mại như thâm hụt thương mại, các hoạt động tiền tệ bất bình đẳng, hàng giả và quy định đặc biệt cho phép các mặt hàng có giá trị thấp xuất khẩu vào nền kinh tế lớn nhất thế giới mà không bị đánh thuế.
Ngoài ra, tân Tổng thống Trump còn ký hàng loạt sắc lệnh liên quan tới việc đổi tên Vịnh Mexico, quyền của người chuyển giới với quan điểm nước Mỹ sẽ chỉ công nhận hai giới tính duy nhất là nam và nữ; chấm dứt những chính sách ưu đãi đối với lĩnh vực xe điện.
Giới hạn quyền lực của sắc lệnh hành pháp
Theo hãng tin AP, quốc hội và tòa án có thể chặn sắc lệnh hành pháp.
Ví dụ, năm 1992, Quốc hội Mỹ đã thu hồi lệnh của Tổng thống George H.W. Bush về việc thành lập ngân hàng mô thai nhi người phục vụ nghiên cứu khoa học bằng cách thông qua biện pháp tuyên bố lệnh đó không có hiệu lực pháp lý.
Quốc hội cũng có thể từ chối cấp ngân sách cho các cơ quan và cản trở thực thi một sắc lệnh.
Cũng sẽ có các thách thức pháp lý dựa trên lập luận rằng tổng thống vượt quá thẩm quyền của mình. Khi Tổng thống Truman tìm cách tiếp quản các nhà máy thép trong Chiến tranh Triều Tiên, Tòa án Tối cao Mỹ tuyên bố ông không có thẩm quyền chiếm đoạt tài sản tư nhân nếu không có sự chấp thuận của quốc hội.