Ý nghĩa thực sự của thỏa thuận khoáng sản Mỹ-Ukraine

Các quan chức, chuyên gia và những người theo sát thỏa thuận khoáng sản giữa Mỹ và Ukraine cho biết phiên bản hiện tại của thỏa thuận là một bước cải tiến so với các dự thảo trước đó. Tuy nhiên, họ cũng cảnh báo rằng đây mới chỉ là bước khởi đầu cho nhiều cuộc đàm phán tiếp theo, chứ chưa phải một thỏa thuận vững chắc. Và vì vẫn chưa có chữ ký nào trên giấy tờ, mọi thứ có thể thay đổi trong những ngày tới.

Trao đổi với báo The Kiev Independent, nghị sĩ Quốc hội Ukraine, ông Oleksandr Merezhko cho biết: “Thỏa thuận lần này chắc chắn tốt hơn nhiều so với những gì chúng tôi đã thấy trước đây. Tôi không thấy có cạm bẫy nào, nhưng chúng tôi vẫn cần có kết luận cuối cùng”.

Theo The Kiev Independent, sau nhiều tuần thương lượng qua lại, Kiev và Washington đã đạt được thỏa thuận vào ngày 25/2. Dự thảo cuối cùng của thỏa thuận đã loại bỏ những điều khoản mà Ukraine từng phản đối gay gắt, bao gồm yêu cầu Kiev phải đóng góp 500 tỷ USD vào quỹ tái thiết và điều khoản đầu tư theo tỷ lệ 2:1, trong đó Ukraine phải đầu tư gấp đôi số tiền viện trợ từ Mỹ.

Thỏa thuận này sẽ tạo ra một quỹ tái thiết do Kiev và Washington đồng quản lý. Các doanh nghiệp nhà nước Ukraine tham gia vào khai thác khoáng sản, dầu khí và các ngành hạ tầng như cảng biển và trạm khí đốt hóa lỏng sẽ đóng góp 50% doanh thu tương lai vào quỹ. Khoản đóng góp này sẽ được đầu tư trở lại vào Ukraine ít nhất mỗi năm một lần, với mục tiêu thu hút đầu tư nước ngoài vào tài nguyên thiên nhiên của nước này. Theo ông Serhii Fursa, Phó Giám đốc điều hành công ty đầu tư Dragon Capital, chỉ riêng việc công bố về việc thiết lập quỹ tái thiết cũng đã giúp Ukraine thu hút sự chú ý của các nhà đầu tư Mỹ.

Nghị sĩ Merezhko đánh giá dự thảo hiện tại của thỏa thuận mang tính chất như một bản ghi nhớ hợp tác hơn là một hiệp ước quốc tế, tức là nó không mang tính ràng buộc chính trị và không cần Quốc hội Ukraine phê chuẩn. Tuy nhiên, một thỏa thuận thứ hai có tên “Thỏa thuận Quỹ” (Fund Agreement) được đề cập trong bản dự thảo sẽ cần sự phê chuẩn của Quốc hội trong vòng đàm phán tiếp theo.

Theo ông Edward Chow, chuyên gia cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), ở thời điểm hiện tại, thỏa thuận khoáng sản Mỹ-Ukraine “chủ yếu mang tính biểu tượng” để thể hiện rằng Kiev và Washington vẫn cam kết “đạt được các mục tiêu chung”.

Tuy nhiên, khi thỏa thuận, dự kiến sẽ được Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và người đồng cấp phía Mỹ, ông Donald Trump ký thỏa thuận này tại Washington vào ngày 28/2, chưa có những chi tiết cơ bản nhất và chưa rõ cơ chế hoạt động của quỹ, có nguy cơ nó sẽ tạo ra kỳ vọng quá cao mà sau đó có thể không được đáp ứng, chuyên gia Chow cảnh báo.

Mặc dù thỏa thuận không bao gồm các đảm bảo an ninh mà Kiev mong muốn, nhưng việc Mỹ có tài sản đầu tư tại Ukraine được xem là một cách để khuyến khích Washington tham gia nhiều hơn vào quốc phòng Ukraine.

Nguyên nhân, theo nhận định của nghị sĩ Merezhko là,“Mỹ thường bảo vệ những quốc gia nơi họ có đầu tư và lợi ích kinh tế”, “Càng có nhiều công ty Mỹ và châu Âu hoạt động tại Ukraine, thì nền kinh tế và an ninh của chúng tôi càng được đảm bảo”.

Bên cạnh đó, theo ông Andy Hunder, Chủ tịch Phòng Thương mại Mỹ tại Ukraine, việc Mỹ tham gia vào các doanh nghiệp nhà nước Ukraine – hiện có hơn 3.000 doanh nghiệp – có thể giúp cải thiện quản trị và “nếu có đội ngũ quản lý phù hợp, nhiều doanh nghiệp nhà nước có thể đạt được kết quả tốt”.

Thỏa thuận hiện tại quy định rằng doanh thu đóng góp cho quỹ tái thiết sẽ không đến từ các doanh nghiệp nhà nước đã thuộc ngân sách nhà nước, tức là các tập đoàn lớn như Naftogaz (tập đoàn dầu khí quốc gia Ukraine) sẽ không bị ảnh hưởng.

Thỏa thuận cũng nêu rõ rằng Mỹ và Ukraine muốn đảm bảo rằng “các quốc gia đối địch” không được hưởng lợi từ quá trình tái thiết sau một thỏa thuận hòa bình. Với việc Nhà Trắng không muốn Ukraine rơi vào quỹ đạo kinh tế của đối thủ cạnh tranh lớn là Bắc Kinh, nghị sĩ Merezhko tin rằng điều khoản này có thể là một “ẩn ý nhắm vào Trung Quốc”.

Trong một cuộc họp báo ngày 26/1, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky nhấn mạnh tầm quan trọng của sự xuất hiện của một quỹ với vai trò là một quỹ hợp tác giữa Ukraine và Mỹ, chứ không hoàn toàn do Washington kiểm soát như đề xuất ban đầu.

Ông Zelensky cũng nhấn mạnh rằng việc loại bỏ nợ và điều khoản đầu tư 2:1 là “đặc biệt quan trọng”. Trong khi đó, theo thỏa thuận hiện tại, Ukraine sẽ không còn phải đóng góp hai USD cho mỗi USD viện trợ từ Nhà Trắng.

Như vậy, theo ông Serhii Fursa, Phó Giám đốc điều hành công ty đầu tư Dragon Capital, “những yếu tố rủi ro nhất đã được loại bỏ”, và thỏa thuận hiện tại có “các điều khoản dễ chấp nhận hơn nhiều” vì nó loại bỏ yêu cầu Ukraine phải hoàn trả viện trợ của Mỹ.

Bước tiếp theo của thỏa thuận khoáng sản ở Ukraine là gì?

Nếu quỹ tái thiết được triển khai đúng cách, nó có thể giúp bơm nguồn vốn cần thiết vào Ukraine và mở ra cơ hội cho các nhà đầu tư Mỹ tiếp cận thị trường nước này.

Vấn đề hiện tại là hai bên sẽ đạt được những thỏa thuận cụ thể nào khi đi sâu vào chi tiết. Thỏa thuận hiện tại không đề cập cách thức quản lý quỹ, vì điều này sẽ được quyết định trong thỏa thuận quỹ tiếp theo.

“Chúng tôi về cơ bản đều hiểu mình muốn quỹ này làm gì. Chúng tôi muốn nó tạo ra nguồn thu để lấp đầy ngân sách của cả Mỹ và Ukraine”, ông Andy Hunder, Chủ tịch Phòng Thương mại Mỹ tại Ukraine nói.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều câu hỏi về phạm vi pháp lý mà quỹ sẽ được đăng ký, quy mô của quỹ và thời gian tồn tại, vì chưa có thời hạn kết thúc cụ thể. Hơn nữa, luật thuế của Ukraine cần phải được điều chỉnh để dòng tiền có thể chảy từ ngân sách nhà nước vào quỹ.

Ông Serhii Fursa, Phó Giám đốc điều hành công ty đầu tư Dragon Capital cho rằng quỹ này có thể sẽ không trở thành hiện thực. Ông không thấy có đủ nguồn thu từ Ukraine để duy trì nó, trong khi chính phủ Mỹ cũng chưa đồng ý đầu tư vào quỹ. Tổng thống Trump có thể đang hình dung rằng các công ty tư nhân Mỹ sẽ tiến vào Ukraine và có quyền ưu tiên lựa chọn các dự án đầu tư.

Ban đầu, Ukraine đã đề nghị dành các mỏ khoáng sản chiến lược của mình cho ông Trump, cam kết rằng nước này có hàng nghìn tỷ USD tài nguyên chưa khai thác dưới lòng đất. Ngành khai khoáng vốn bị thiếu đầu tư của Ukraine đã kỳ vọng rằng thỏa thuận này có thể mang đến nguồn vốn, công nghệ và đổi mới từ Mỹ.

Tuy nhiên, với thỏa thuận hiện tại bao trùm tất cả tài nguyên thiên nhiên, bao gồm cả các lĩnh vực sinh lợi hơn như dầu mỏ và khí đốt, khoáng sản chiến lược đã trở nên ít quan trọng hơn. Việc thỏa thuận không có cam kết đầu tư chắc chắn vào ngành khai khoáng khiến nhà phân tích nghiên cứu George Popov tại Hiệp hội Công nghiệp Khai thác Ukraine, lo ngại.

“Là một hiệp hội công nghiệp khai thác, chúng tôi muốn thấy những cam kết thực tế về phát triển ngành khoáng sản ở Ukraine, như xuất khẩu tài nguyên, phát triển hạ tầng hoặc thậm chí các cuộc khảo sát địa chất do Mỹ thực hiện”, ông Popov nói.

Trong khi đó, theo chuyên gia kinh tế cấp cao Volodymyr Landa tại Trung tâm Chiến lược Kinh tế ở Kiev, việc tập trung vào các mỏ mới thay vì các mỏ hiện có cũng như tư nhân hóa một số công ty khai khoáng sẽ là một bước đi tích cực.

Chuyên gia kinh tế này cho rằng “nhiều tài nguyên có giá trị kinh tế cao đã được khai thác. Có thể có những trường hợp chúng ta vẫn đang khai thác những tài nguyên không mang lại lợi ích kinh tế”, nhưng để có bất kỳ khoản đầu tư nào, trước tiên Ukraine cần có “hòa bình lâu dài và bền vững”.