AI thay đổi cục diện thị trường việc làm 

Từ Thung lũng Silicon đến các nền kinh tế mới nổi, doanh nghiệp liên tục đưa AI vào quy trình vận hành, kéo theo những đợt sa thải nhân sự quy mô lớn, đồng thời mở ra những đòi hỏi mới về đào tạo và tái đào tạo nguồn nhân lực. Câu hỏi đặt ra là: liệu AI có đang thay thế con người, hay đang định hình lại cách con người làm việc và phát triển?

Những công việc dễ bị thay thế

Theo báo cáo Future of Jobs 2023 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), nhiều kỹ năng của người lao động sẽ chịu tác động từ công nghệ mới trong vòng 5 năm tới, trong đó AI là nhân tố chính. Hãng McKinsey ước tính có tới 30% số giờ làm việc hiện tại có thể được tự động hóa vào năm 2030, đặc biệt ở những công việc có thao tác lặp lại và xử lý dữ liệu. Điều đó đồng nghĩa các vị trí việc làm như nhập liệu, chăm sóc khách hàng cơ bản, kiểm duyệt nội dung hay thậm chí phân tích dữ liệu trung gian đang đứng trước nguy cơ bị thay thế.

Nguyên nhân khá rõ ràng: AI có khả năng xử lý khối lượng dữ liệu khổng lồ với tốc độ vượt xa con người, đồng thời ngày càng tinh vi trong việc tạo ra nội dung văn bản, hình ảnh, thậm chí lập trình. Khi doanh nghiệp đối mặt áp lực cắt giảm chi phí, việc lựa chọn công nghệ thay cho con người ở những khâu ít giá trị gia tăng là điều dễ hiểu. Thực tế, hàng loạt công ty công nghệ Mỹ trong hai năm qua đã tiến hành cắt giảm nhân sự ở bộ phận hành chính, chăm sóc khách hàng và truyền thông, viện dẫn lý do AI có thể đảm nhiệm hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, đánh giá AI chỉ dưới góc nhìn "thay thế" sẽ bỏ qua những giá trị dài hạn mà lĩnh vực này mang lại cho nguồn nhân lực. Song song với loại bỏ việc làm, AI cũng tạo ra những cơ hội nghề nghiệp mới. Theo PwC, các ngành công nghiệp dựa trên AI có thể đóng góp thêm 15.700 tỷ USD (tương đương mức tăng 14%) cho kinh tế toàn cầu vào năm 2030, đồng nghĩa với việc hàng triệu việc làm mới trong lĩnh vực lập trình, phân tích dữ liệu, đào tạo mô hình, quản trị đạo đức và pháp lý cho AI sẽ xuất hiện.

Ở góc độ doanh nghiệp, AI giúp tối ưu năng suất lao động. Thay vì dành hàng giờ cho công việc nhập liệu hay báo cáo định kỳ, nhân viên có thể tập trung vào phân tích chiến lược, sáng tạo sản phẩm hoặc chăm sóc khách hàng ở mức độ sâu hơn. Nhiều tập đoàn lớn như Unilever hay Siemens đã ứng dụng AI trong tuyển dụng và quản lý nhân sự, cho phép rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, đồng thời đưa ra đánh giá khách quan hơn. Trong giáo dục và đào tạo, AI cũng hỗ trợ cá nhân hóa chương trình học, giúp người lao động nhanh chóng bổ sung kỹ năng cần thiết để thích ứng với thay đổi.

Hạn chế và hệ lụy

Dẫu vậy, việc áp dụng AI cũng đặt ra không ít thách thức. Trước hết là nguy cơ mất việc ở quy mô lớn. Một nghiên cứu của Goldman Sachs cho thấy khoảng 300 triệu việc làm toàn cầu có thể bị ảnh hưởng bởi AI, đặc biệt trong các ngành dịch vụ và văn phòng. Điều này không chỉ tác động đến thu nhập của hàng triệu lao động, mà còn có thể làm gia tăng bất bình đẳng xã hội. Những người có kỹ năng cao, tiếp cận công nghệ nhanh sẽ hưởng lợi, trong khi nhóm lao động phổ thông hoặc lớn tuổi có nguy cơ bị bỏ lại phía sau.

Một hệ lụy khác là sự phụ thuộc quá mức vào công nghệ. Nếu doanh nghiệp chỉ chú trọng giảm chi phí bằng cách thay con người bằng AI, họ có thể đánh mất yếu tố sáng tạo, cảm xúc và tính nhân văn - những giá trị mà máy móc khó thay thế. Ngoài ra, việc sử dụng AI cũng đặt ra vấn đề về đạo đức và quyền riêng tư. Các hệ thống AI vẫn có thể tạo ra sai lệch, thiên kiến trong quyết định tuyển dụng hoặc đánh giá hiệu suất, nếu dữ liệu huấn luyện không đầy đủ hoặc thiếu tính đa dạng.

Về phía chính phủ, áp lực đặt ra là phải nhanh chóng điều chỉnh chính sách lao động và giáo dục. Việc tái đào tạo hàng triệu lao động không thể diễn ra trong ngày một ngày hai, trong khi tốc độ phát triển của AI đang vượt xa khả năng thích ứng của nhiều quốc gia. Nếu không có chiến lược toàn diện, khoảng cách kỹ năng giữa các nhóm lao động sẽ ngày càng rộng, tạo ra những bất ổn xã hội khó lường.

Tái định hình nguồn nhân lực

Trong bối cảnh này, AI nên được nhìn nhận không phải là "kẻ cướp việc làm" mà là một chất xúc tác buộc nguồn nhân lực toàn cầu phải dịch chuyển theo hướng linh hoạt hơn. Một khảo sát của nền tảng đào tạo trực tuyến edX năm 2025 cho thấy 65% lao động ở Mỹ mong muốn được đào tạo lại hoặc nâng cao kỹ năng để thích ứng với công nghệ mới. Điều này phản ánh nhu cầu thay đổi không chỉ từ phía doanh nghiệp mà cả từ chính người lao động.

Các chính phủ cần đóng vai trò chủ động hơn trong việc xây dựng khung pháp lý, vừa bảo đảm an toàn, vừa khuyến khích đổi mới. Chẳng hạn, Liên minh châu Âu (EU) đã thông qua Đạo luật AI nhằm kiểm soát các rủi ro về minh bạch và đạo đức, đồng thời hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ tiếp cận nguồn vốn cho đổi mới công nghệ. Tại Mỹ, nhiều bang đã triển khai quỹ đào tạo lại lao động, trong khi ở châu Á, Singapore được xem là hình mẫu với chương trình "SkillsFuture" - khuyến khích người dân học tập suốt đời để bắt kịp sự thay đổi.

Với doanh nghiệp, việc ứng dụng AI hiệu quả không chỉ nằm ở công nghệ, mà còn ở chiến lược quản trị nhân sự. Để thành công, các doanh nghiệp cần kết hợp sức mạnh AI với năng lực sáng tạo và tư duy chiến lược của con người. Đầu tư cho đào tạo nội bộ, xây dựng văn hóa học tập liên tục và trao quyền cho nhân viên sử dụng AI như công cụ hỗ trợ sẽ giúp doanh nghiệp vừa tiết kiệm chi phí, vừa gia tăng năng lực cạnh tranh.

AI chắc chắn sẽ tiếp tục thay đổi cục diện việc làm toàn cầu trong thập kỷ tới. Nhưng thay vì chỉ nhìn nhận nó như mối đe dọa, cần coi đây là cơ hội để tái định hình nguồn nhân lực theo hướng năng động, sáng tạo và bền vững hơn. Những công việc mang tính lặp lại có thể biến mất, nhưng đổi lại, những ngành nghề mới, kỹ năng mới và phương thức làm việc mới sẽ xuất hiện. Thách thức lớn nhất không nằm ở bản thân công nghệ, mà ở khả năng con người thích ứng với nó.