Đây là niềm vinh dự, tự hào cũng là trách nhiệm của Bắc Ninh trong bảo tồn, phát huy giá trị các bảo vật này.
Kim bảo “Hoàng đế chi bảo” hiện được trưng bày tại Bảo tàng Hoàng gia Nam Hồng, thành phố Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Ảnh: Thanh Thương/TTXVN
Tự hào bảo vật quý
Theo tài liệu của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh, ấn vàng được đúc vào tháng 3/1923, niên hiệu Minh Mệnh 4. Trải qua thời gian, ngày 30/8/1945, khi tuyên bố thoái vị, vua Bảo Đại đã chọn chiếc ấn đẹp nhất, quý nhất, biểu trưng của chế độ quân chủ thời Nguyễn là Ấn vàng “Hoàng đế chi bảo” cùng thanh bảo kiếm mà “phụ vương” của ông (là vua Khải Định trao lại) để bàn giao cho chính quyền cách mạng tại sân Ngọ Môn.
Sau này, do ảnh hưởng chiến tranh, năm 1952, hai cổ vật này đã rơi vào tay người Pháp và đến ngày 8/3/1952, người Pháp tổ chức lễ trao lại ấn kiếm cho cựu hoàng Bảo Đại với vai trò là Quốc trưởng, sau đó được đưa sang Pháp vào năm 1953. Trước khi qua đời (năm 1997), Bảo Đại đã di chúc để lại toàn bộ tài sản ở Pháp, trong đó có ấn vàng “Hoàng đế chi bảo,” cho vợ là bà Monique Baudot, người Pháp. Sau khi bà Monique Baudot qua đời năm 2021, các tài sản trên thuộc về những người thừa kế và được giao bán đấu giá vào cuối năm 2022.
Trải qua quá trình thương thảo, đàm phán, dưới sự bảo trợ của Chính phủ và các bộ, ngành, cơ quan Việt Nam và Bảo tàng Hoàng gia Nam Hồng, ngày 18/11/2023, Ấn “Hoàng đế chi bảo” đã về tới Việt Nam và hiện được trưng bày, bảo quản tại Bảo tàng Hoàng gia Nam Hồng.
Theo ông Nguyễn Văn Luyện, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích và Xúc tiến du lịch tỉnh Bắc Ninh: Ấn “Hoàng đế chi bảo” được lưu giữ tại Bảo tàng Hoàng gia Nam Hồng là hiện vật gốc, độc bản, đã được Hội đồng chuyên gia giám định cổ vật của Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia giám định. Trong 143 năm tồn tại, triều Nguyễn cho chế tạo hơn 100 chiếc ấn gồm kim bảo và ngọc tỷ. Hiện, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Việt Nam đang lưu giữ, bảo lưu 85 chiếc ấn. Mỗi loại ấn có cách sử dụng riêng. Ấn “Hoàng đế chi bảo” được đúc bằng vàng ròng, nặng 10,78 kg, mặt hình vuông, kích thước 13,7x13,7cm, dày 2,2cm. Đây được coi là bảo ấn lớn nhất, đẹp nhất của triều Nguyễn, được dùng trong các dịp “Gặp khánh tiết ban ơn, đại xá thiên hạ, cáo dụ thân huân, đi tuần thú các nơi để xem xét các địa phương, mọi điển lễ long trọng ấy và ban sắc thư cho ngoại quốc...”.
Ấn “Hoàng đế chi bảo” có nhiều nét tương đồng với 2 ấn vàng là 2 bảo vật quốc gia: “Sắc mệnh chi bảo” và “Hoàng đế tôn thân chi bảo” hiện đang lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam như: đều đúc bằng vàng 10 tuổi, mặt ấn vuông, quai hình rồng uốn khúc, trán rồng khắc chữ “vương”. Bên cạnh đó ấn “Hoàng đế chi bảo” có những đặc điểm độc đáo.
Cụ thể, nét đẹp hoàn hảo của chiếc ấn không chỉ ở mầu vàng long lanh mà còn ở nghệ thuật tạo hình tượng rồng: ấn “Hoàng đế chi bảo” được tạo tác dáng vẻ uy nghi, thân rồng cuốn thành 1 vòng tròn bao toàn bộ 4 chân rồng, chân phải rồng đạp lên thân rồng, đầu rồng vươn cao mạnh mẽ. Hai sừng to dài, phân chia rõ 2 nhánh. Đuôi rồng có 7 nhánh hình dẻ quạt nhưng uốn cong về phía trước. Thân rồng được phủ kín lớp vẩy kép, khiến cho hình tượng rồng càng mạnh mẽ. Việc sưu tầm, đưa ấn về Việt Nam thêm tư liệu giúp cho việc nghiên cứu về hình tượng rồng thời Nguyễn, đặc biệt góp phần bổ sung bộ sưu tập Kim bảo, Ngọc tỷ của triều Nguyễn thêm hoàn thiện đầy đủ.
Hình tượng rồng trên ấn mang đầy đủ biểu tượng của vương quyền: trán rồng khắc chữ “vương”, chân đúc 5 móng biểu tượng cho mệnh thiên tử... Đế ấn mang đầy đủ thông tin về niên đại tuyệt đối, về trọng lượng, tuổi vàng sử dụng đúc ấn... Cho đến hiện nay, đây là chiếc ấn có kích thước lớn nhất, trọng lượng nặng nhất, còn đẹp nhất trong số các ấn của triều Nguyễn, cho thấy khả năng thẩm mỹ và bàn tay khéo léo của người thợ đúc ấn.
Bên cạnh ý nghĩa lớn về giá trị nghệ thuật, ấn vàng còn có giá trị về lịch sử, văn hóa. Đây là một trong những kim ấn quan trọng của vương triều Nguyễn. Thường ngày, Ấn “Hoàng đế chi bảo" được cất giữ nghiêm ngặt. Đặc biệt, kim ấn này còn gánh vác một sứ mệnh lớn khi được chọn là vật tượng trưng trong việc chuyển giao lịch sử khi vua Bảo Đại đã chọn chiếc Ấn “Hoàng đế chi bảo” cùng thanh bảo kiếm tượng trưng cho đế quyền triều Nguyễn để trao lại cho chính quyền cách mạng tại sân Ngọ Môn. Sự kiện này đánh dấu cột mốc lịch sử quan trọng của cách mạng Việt Nam, chấm dứt sự thống trị hàng trăm năm của chế độ phong kiến triều Nguyễn và xóa bỏ chế độ phong kiến hàng nghìn năm.
Bên cạnh đó, việc hồi hương ấn vàng là dấu mốc lịch sử của ngành Văn hóa khi đàm phán thành công để hồi hương di sản cho đất nước, giúp cho Việt Nam có tiếng nói mạnh mẽ hơn trên trường quốc tế khẳng định Việt Nam có khả năng hồi hương các cổ vật.
Bảo tồn và phát huy giá trị các bảo vật
Theo ông Nguyễn Thế Hồng, đại diện Bảo tàng Hoàng gia Nam Hồng, thành phố Từ Sơn chia sẻ: Là một công dân Việt Nam, ông luôn tự hào về các di sản văn hóa của dân tộc mình và có trách nhiệm gìn giữ bảo vệ và phát huy giá trị của di sản. Ông rất vinh dự được sự hỗ trợ của Chính phủ, bộ, ngành Việt Nam và ngành Văn hóa Bắc Ninh thành công đưa ấn vàng “hồi hương” với giá chuyển nhượng bao gồm các khoản thuế, phí là 6,1 triệu Euro (khoảng hơn 153 tỷ đồng). Ông hy vọng trong thời gian tới, sẽ còn nhiều di sản quý báu khác tiếp tục được hồi hương, góp phần làm giàu thêm cho kho tàng di sản của dân tộc Việt Nam.
Hiện tại, Ấn “Hoàng đế chi bảo” được bảo quản tại Bảo tàng Hoàng gia Nam Hồng trong điều kiện tốt về môi trường và an ninh. Ấn được trưng bày trang trọng trong tủ trưng bày làm bằng kính chống đạn. Hiện đơn vị đang xây dựng bảo tàng với quy mô, chuyên nghiệp để trưng bày cổ vật và chuẩn bị kết hợp với một số Bảo tàng để quảng bá di sản đến với đông đảo nhân dân và khách tham quan.
Ông Nguyễn Văn Đáp, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh khẳng định, việc Ấn “Hoàng đế chi bảo” được công nhận là bảo vật quốc gia là niềm tự hào và trách nhiệm của chính quyền và nhân dân Bắc Ninh nói chung và Bảo tàng Hoàng gia Nam Hồng nói riêng.
Hiện tỉnh Bắc Ninh có 19 hiện vật, trong đó có 4 hiện vật được Nhà nước công nhận là Bảo vật quốc gia được lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh và Bảo tàng tư nhân, 12 bảo vật đang được lưu giữ trong nội di tích, 3 hiện vật bằng đá vẫn đang toạ lạc ngoài trời được xây dựng mái che.
Để bảo tồn và phát huy giá trị di tích, di vật, cổ vật trên địa bàn tỉnh, năm 2021, UBND tỉnh Bắc Ninh đã ban hành quyết định về việc ban hành Quy định về quản lý di tích, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Căn cứ vào quyết định này, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng các địa phương cũng thường xuyên kiểm kê định kỳ, có kế hoạch bảo tồn, bảo quản với từng bảo vật gắn với chất liệu khác nhau.
Các bảo vật quốc gia đều được ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh bảo quản an toàn; đồng thời, có biển chú thích rõ ràng, có những bảo vật được chú thích bằng 2 tiếng là tiếng Việt và tiếng Anh. Đặc biệt tại các di tích đều được lắp đặt camera an ninh và kiểm tra định kỳ và có phương án chống mối thường xuyên đối với những vật liệu bằng gỗ nhằm phục vụ trưng bày, tham quan nghiên cứu văn hoá lịch sử vùng Bắc Ninh - Kinh Bắc.
Để phát huy giá trị các di tích, bảo vật, tỉnh Bắc Ninh chỉ đạo xuất bản ấn phẩm chuyên đề: Sách Văn bia Văn Miếu Bắc Ninh, sách Bảo vật quốc gia tỉnh Bắc Ninh, tài liệu du lịch…; gắn phát huy giá trị Bảo vật quốc gia với đề án phát triển du lịch của tỉnh và tổ chức tour du lịch đưa khách tham quan về di tích có Bảo vật quốc gia. Đặc biệt, trong năm 2023, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo đưa vào giảng dạy môn Giáo dục địa phương; góp phần giới thiệu, quảng bá những di tích, bảo vật của địa phương.