Tàu chở khí tự nhiên hoá lỏng (LNG) trên đảo Sakhalin, ngoại ô thị trấn Korsakov thuộc Liên bang Nga. Ảnh: AFP/TTXVN
Đề xuất này, nằm trong Kế hoạch hành động về năng lượng giá cả phải chăng, nhằm giảm chi phí năng lượng cho doanh nghiệp và người dân EU kể từ sau khi Nga mở chiến dịch quân sự tại Ukraine vào năm 2022.
Đề xuất bao gồm các biện pháp nâng cấp lưới điện, nới lỏng viện trợ nhà nước cho các dự án năng lượng xanh và cắt giảm thuế điện. Tuy nhiên, nội dung gây tranh cãi nhất là việc EU có thể cung cấp các khoản vay ưu đãi để hỗ trợ tài chính cho các dự án khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) ở nước ngoài nhằm giảm biến động giá cả.
Các nhà hoạt động môi trường chỉ trích đề xuất này là một bước lùi trong cam kết cắt giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch của EU. Ông Nicolás González Casares, thành viên trung tả của Nghị viện châu Âu trong Ủy ban Năng lượng, nhận định cách tiếp cận này có thể làm suy yếu tính toàn vẹn của Thỏa thuận xanh châu Âu. Ông dự báo sẽ có sự phản đối mạnh mẽ nếu kế hoạch này được đưa ra bỏ phiếu tại Nghị viện.
Ông Ville Niinisto, cựu Bộ trưởng Môi trường Phần Lan và hiện là Nghị sĩ đảng Xanh, cũng bày tỏ lo ngại về việc EU có thể ký các hợp đồng khí đốt dài hạn và hỗ trợ phát triển cơ sở hạ tầng khí đốt tại các quốc gia thứ ba.
Trong bối cảnh nền kinh tế EU suy yếu và cạnh tranh với Mỹ và Trung Quốc ngày càng gay gắt, các ưu tiên kinh tế có dấu hiệu lấn át các cam kết về môi trường. Các doanh nghiệp EU hiện đang phải trả chi phí năng lượng cao gấp đôi so với đối thủ tại Mỹ.
Bên cạnh yếu tố kinh tế, kế hoạch này còn mang ý nghĩa địa chính trị khi EU tìm cách giảm nguy cơ xảy ra xung đột thương mại với Mỹ. Tổng thống Trump đã tuyên bố sẽ áp thuế cao đối với EU nếu khối này không gia tăng nhập khẩu dầu và khí đốt từ Mỹ. Đề xuất mới của EU có thể tạo điều kiện thuận lợi cho đầu tư vào các dự án LNG của Mỹ, đồng thời giúp giảm căng thẳng thương mại giữa hai bên.
Bảo vệ kế hoạch này, Ủy viên Năng lượng EU Dan Jørgensen khẳng định châu Âu vẫn cần khí đốt trong một thời gian tới, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của việc đảm bảo nguồn cung thay thế để giảm dần sự phụ thuộc vào khí đốt Nga.
Kể từ năm 2022, EU đã giảm 2/3 sự phụ thuộc vào khí đốt nhập khẩu từ Nga, chủ yếu bằng cách tăng cường nhập khẩu LNG từ Mỹ. Tuy nhiên, khối này vẫn đang mua một lượng kỷ lục LNG từ Nga qua đường biển.
Các nhà hoạt động môi trường lo ngại rằng việc EU gia tăng nhập khẩu LNG có thể khiến lượng khí thải carbon gia tăng, gây khó khăn cho mục tiêu đạt trung hòa khí hậu vào năm 2050. Bà Lorelei Limousin - nhà vận động cấp cao tại Greenpeace - cảnh báo rằng kế hoạch này có thể làm tăng lượng khí thải nhà kính và thậm chí gây hại hơn than đá, đặc biệt nếu nguồn LNG nhập khẩu từ Mỹ được sản xuất thông qua phương pháp thủy lực phá vỡ đá phiến.
Về mặt pháp lý, các quốc gia EU vẫn có thể ký hợp đồng mua khí đốt đến năm 2049. Tuy nhiên, ông Niinisto nhận định rằng kế hoạch này không phù hợp với mục tiêu giảm 90% lượng khí thải vào năm 2040 - một cam kết dự kiến sẽ được đưa vào luật trong thời gian tới.
Một số quốc gia thành viên EU cũng bày tỏ quan ngại. Một nhà ngoại giao giấu tên cho rằng kế hoạch này có thể làm suy yếu khả năng đạt mục tiêu khí hậu vào năm 2040, nhưng cũng thừa nhận rằng an ninh năng lượng hiện vẫn là ưu tiên hàng đầu của khối.
Trong tài liệu chính thức, Ủy ban châu Âu lập luận rằng các biện pháp như hợp đồng dài hạn cho LNG và cấp vốn vay ưu đãi có thể giúp giảm đáng kể giá bán lẻ năng lượng trong ngắn hạn. Tuy nhiên, theo bà Laura Page - chuyên gia tại công ty phân tích năng lượng Kpler - việc xây dựng cơ sở hạ tầng LNG mới phải mất từ 4-5 năm để đi vào hoạt động, do đó, hiệu quả tức thời của chính sách này vẫn chưa rõ ràng.
Bên cạnh đó, một số nhà quan sát nhận định rằng đề xuất này còn mang tính chất chính trị khi gửi tín hiệu đến ông Donald Trump rằng EU sẵn sàng hỗ trợ ngành LNG của Mỹ. Mặc dù tài liệu chính thức không nêu cụ thể quốc gia nào nhưng ông Jørgensen xác nhận rằng Mỹ và Qatar nằm trong số các nhà cung cấp mà EU đang cân nhắc hợp tác.
Tuy nhiên, không phải tất cả các nhà lập pháp EU đều tin rằng Mỹ dưới thời Tổng thống Trump là một đối tác đảm bảo. Ông González Casares nhận định rằng Mỹ hiện tại không phải là đối tác tốt nhất của EU, trong khi ông Niinisto nhấn mạnh rằng bất kỳ quyết định nào liên quan đến chính quyền Tổng thống Trump đều không thể coi là đáng tin cậy.