Iran tổn thất nặng, nhưng chương trình hạt nhân có thực sự bị xóa sổ?

Theo trang Al Jazeera, Mỹ đã tấn công ba địa điểm hạt nhân quan trọng ở Iran vào rạng sáng 22/6, đưa mình vào cuộc chiến của Israel với Iran trong một nhiệm vụ tinh vi và làm dấy lên lo ngại về sự leo thang quân sự ở Trung Đông trong bối cảnh Israel tấn công dữ dội vào Gaza.

Trong bài phát biểu trên truyền hình vào sáng cùng ngày, Tổng thống Donald Trump đã biện minh cho các cuộc tấn công, nói rằng chúng nhằm mục đích ngăn chặn "mối đe dọa hạt nhân" do Iran gây ra. Các địa điểm Natanz, Isfahan và Fordow, nơi tham gia vào hoạt động sản xuất hoặc lưu trữ uranium làm giàu, đã bị nhắm mục tiêu.

“Tối nay, tôi có thể báo cáo với thế giới rằng các cuộc tấn công là một thành công quân sự ngoạn mục. Các cơ sở làm giàu hạt nhân quan trọng của Iran đã bị xóa sổ hoàn toàn và toàn bộ”, ông nói, cảnh báo Tehran không được trả đũa.

Trong khi đó, các quan chức Iran đã không nêu chi tiết mức độ thiệt hại và đã cố gắng hạ thấp tầm quan trọng của các cuộc tấn công. Phát biểu trên truyền hình nhà nước, Hassan Abedini, Phó giám đốc chính trị của đài truyền hình nhà nước Iran, cho biết ba địa điểm hạt nhân đã được sơ tán "một thời gian trước" và rằng chúng "không phải chịu một đòn giáng mạnh vì các vật liệu đã được đưa ra ngoài".

Những cơ sở nào đã bị tấn công?

Ngày 22/6, các quan chức Iran cũng xác nhận rằng ba cơ sở hạt nhân của họ đã bị tấn công.

Fordow là một cơ sở làm giàu dưới lòng đất đã hoạt động từ năm 2006. Được xây dựng sâu bên trong những ngọn núi cách thành phố Qom của Iran khoảng 48 km, ở phía bắc Tehran, địa điểm này có lớp che phủ tự nhiên. Là trọng tâm chính của các cuộc không kích hôm 22/6, Fordow đã bị tấn công bằng bom xuyên phá lớn (MOP) hoặc bom "phá boongke" được thả từ máy bay ném bom tàng hình B-2, Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Mỹ, Tướng Dan Caine cho biết trong một cuộc họp báo vào 22/6.

Bom GBU-57 MOP nặng 13.000kg là loại bom phá boongke mạnh nhất, có thể xuyên sâu 60m dưới lòng đất và mang theo 2.400kg thuốc nổ, trong khi máy bay ném bom rất khó bị phát hiện. Caine cho biết thêm rằng 14 quả bom phá boongke đã được chuyển đến ít nhất hai địa điểm hạt nhân. Trước đó, Israel đã tấn công Fordow vào ngày 13/6, gây ra thiệt hại bề mặt, nhưng các nhà phân tích an ninh tin rằng chỉ có bom phá boongke của Mỹ mới có thể xuyên thủng cơ sở này.

Hiện vẫn chưa có đánh giá độc lập về quy mô thiệt hại.

Natanz được coi là cơ sở làm giàu hạt nhân lớn nhất ở Iran, nằm cách Tehran khoảng 300km về phía nam. Người ta tin rằng nơi này bao gồm hai cơ sở. Một là Nhà máy làm giàu nhiên liệu thí điểm (PFEP), là cơ sở thử nghiệm và nghiên cứu nằm trên mặt đất và được sử dụng để lắp ráp máy ly tâm, máy quay nhanh dùng để làm giàu uranium. Theo Sáng kiến ​​Đe dọa Hạt nhân phi lợi nhuận, cơ sở này có gần một nghìn máy ly tâm. Cơ sở còn lại , nằm sâu dưới lòng đất, là Nhà máy Làm giàu Nhiên liệu (FEP). Ông Caine không nêu rõ loại vũ khí nào của Mỹ đã tấn công Natanz.

Isfahan là một cơ sở nghiên cứu nguyên tử nằm ở trung tâm thành phố Isfahan. Cơ sở này được xây dựng vào những năm 1970 và được sử dụng để chuyển đổi uranium. Theo các quan chức, đây là địa điểm cuối cùng bị tấn công trước khi sứ mạng ném bom của Mỹ, có sự tham gia của khoảng 125 máy bay, rút ​​khỏi không phận Iran. Ông Caine cho biết "hơn 20" tên lửa Tomahawk đã được bắn vào Isfahan từ tàu ngầm Mỹ, nhấn mạnh người Iran không phát hiện ra nhiệm vụ này.

Các cơ sở của Iran có bị phá hủy không?

Đánh giá tác động độc lập của các cuộc tấn công của Mỹ tại Fordow vẫn chưa rõ ràng.

Bộ trưởng Quốc phòng Hegseth hôm 22/6 cho biết "đánh giá ban đầu của Mỹ là tất cả các loại đạn dược chính xác của chúng tôi đã tấn công vào nơi chúng tôi muốn và đạt được hiệu quả mong muốn".

Trong khi đó, một nhà lập pháp Iran nói với Al Jazeera rằng địa điểm này đã bị hư hại bề ngoài. Theo giám đốc IAEA Rafael Grossi, các cuộc không kích của Israel vào nhà máy tuần trước chỉ gây ra "thiệt hại hạn chế, nếu có" tại nhà máy ngầm.

Mức độ thiệt hại tại Natanz cũng không rõ ràng sau cuộc không kích. Các cuộc tấn công trước đó của Israel đã "phá hủy hoàn toàn" nhà máy trên mặt đất và khiến các máy ly tâm ở các bộ phận ngầm của nhà máy bị "hư hỏng nghiêm trọng nếu không muốn nói là bị phá hủy hoàn toàn", mặc dù nhà máy không bị tấn công trực tiếp - ông Grossi nói với các phóng viên vào tuần trước.

Trong khi đó, IAEA cho biết hôm 22/6 rằng 6 tòa nhà tại Isfahan đã bị hư hại sau các cuộc tấn công của Mỹ, bao gồm một xưởng xử lý thiết bị bị ô nhiễm. Cơ quan này báo cáo rằng các cuộc không kích trước đó của Israel đã làm hư hại 4 tòa nhà tại địa điểm này, bao gồm cả phòng thí nghiệm hóa học trung tâm của nhà máy.

Các báo cáo ban đầu từ Iran và các nước láng giềng vùng Vịnh như Kuwait chỉ ra thêm rằng không có rò rỉ đáng kể vật liệu phóng xạ từ bất kỳ nhà máy nào. Các nhà phân tích cho biết điều đó có thể cho thấy các quan chức Iran có thể đã di chuyển các kho dự trữ uranium đã làm giàu ra khỏi các cơ sở mà Mỹ nhắm tới.

Theo hãng thông tấn IRNA, Reza Kardan, Phó giám đốc Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran và là người đứng đầu Trung tâm Hệ thống An toàn Hạt nhân Quốc gia tại quốc gia này, đã xác nhận rằng "không có ô nhiễm bức xạ hoặc bức xạ hạt nhân nào được quan sát thấy bên ngoài" các địa điểm.

"Các kế hoạch sơ bộ đã được lập và các biện pháp đã được thực hiện để bảo vệ sự an toàn và sức khỏe của người dân thân yêu của đất nước, và bất chấp các hành động tội phạm sáng nay trong vụ tấn công các cơ sở hạt nhân, do các biện pháp đã lên kế hoạch trước đó và các biện pháp đã thực hiện, không có ô nhiễm bức xạ hoặc bức xạ hạt nhân nào được quan sát thấy bên ngoài các địa điểm và cơ sở này", ông Kardan cho biết.

IAEA cũng cho biết mức độ bức xạ gần các địa điểm bị nhắm mục tiêu không tăng.

Trita Parsi, Phó chủ tịch điều hành của Viện Quincy về Chính sách Nhà nước có trách nhiệm, cho biết có khả năng Iran đã thực hiện các hành động phòng ngừa trước các cuộc tấn công của Mỹ: “Họ hiểu rằng ông ấy [Trump] đang câu giờ trong khi di chuyển các tài sản quân sự để thực sự tấn công. Vì vậy, tôi nghĩ rằng trong một thời gian, họ đã di chuyển những tài sản đó - hiện tại vẫn chưa rõ họ đang ở đâu.”

Nỗ lực hạt nhân của Iran có bị làm chệch hướng?

Tác động của các cuộc tấn công đối với chương trình hạt nhân tổng thể của Iran vẫn chưa được biết.

Tuy nhiên, các nhà phân tích cho biết không có bằng chứng rõ ràng nào cho thấy Iran đã tiến xa đến mức có thể đạt được mục tiêu vũ khí hóa trong chương trình hạt nhân của mình ngay từ đầu.

Ông Parsi cho biết tài sản hạt nhân có giá trị nhất của Iran là kho dự trữ uranium đã làm giàu. “Chừng nào họ còn tiếp tục có được kho đó, thì họ thực sự vẫn có một chương trình hạt nhân có thể được vũ khí hóa”, ông nói thêm. “Và tôi nghĩ rằng chúng ta sẽ sớm bắt đầu nghe từ phía Israel rằng đây không phải là kiểu tấn công thành công mà ông Trump đã tuyên bố, nhưng họ sẽ bắt đầu đưa ra lập luận rằng cần phải có một chiến dịch ném bom liên tục hơn chống lại Iran.”

Chương trình hạt nhân của Iran đã từng gặp thất bại chưa?

Tham vọng hạt nhân của Iran bắt đầu từ những năm 1950 dưới sự lãnh đạo của Shah Mohammad Reza Pahlavi, một đồng minh thân cận của Mỹ và Israel. Tầm nhìn ban đầu của Pahlavi là xây dựng năng lực hạt nhân của Iran để sản xuất năng lượng và ở mức độ thấp hơn là sản xuất vũ khí. Mỹ, Đức và Pháp đều hỗ trợ quốc gia này bằng viện trợ và công nghệ. Tuy nhiên, sau Cách mạng Hồi giáo năm 1979, chính phủ mới, dưới sự lãnh đạo của lãnh tụ Ayatollah Ruhollah Khomeini, đã dừng hoặc tạm dừng một số phần của chương trình, với lý do rằng nó tốn kém và rằng nó thể hiện sự phụ thuộc liên tục của Iran vào công nghệ phương Tây.

Các chương trình bị gác lại hoặc hủy bỏ đã bị ảnh hưởng thêm trong Chiến tranh Iran-Iraq (1980-1988) khi quốc gia này buộc phải chuyển hướng nguồn lực cho nỗ lực chiến tranh sau cuộc xâm lược của Iraq. Địa điểm lò phản ứng hạt nhân Bushehr của nước này, đang được xây dựng như một phần của quan hệ đối tác với gã khổng lồ sản xuất công nghiệp Siemens, đã bị Iraq ném bom dữ dội và gần như bị hư hại hoàn toàn. Cuối cùng, Siemens đã rút khỏi dự án. Chính phủ sau đó được cho là sẽ khởi động lại chương trình hạt nhân, mặc dù giới lãnh đạo Iran luôn khẳng định rằng họ đang theo đuổi năng lượng hạt nhân cho mục đích dân sự.

Stuxnet - một loại virus máy tính do Israel và Mỹ phát triển, có khả năng được tung ra vào năm 2005 nhưng được phát hiện vào năm 2010 - đã gây ra thiệt hại lớn cho năng lực hạt nhân của Iran. Chương trình có biệt danh là Chiến dịch Olympic Games này đã xâm phạm mạng lưới của Iran và khiến các máy ly tâm tự tách rời.