Nghề làm muối truyền thống ở Ninh Thuận đã có hàng trăm năm nay và Ninh Thuận hiện là 1 trong 19 tỉnh, thành ven biển có diện tích cùng sản lượng muối lớn nhất cả nước. Nghề làm muối ở Ninh Thuận tập trung chủ yếu ở các xã Phương Hải, Tri Hải, Nhơn Hải (huyện Ninh Hải), Cà Ná, Phước Diêm, Phước Minh (huyện Thuận Nam).
Một ngày làm muối của diêm dân bắt đầu từ sáng sớm. Trời càng nắng, muối càng mau tạo hình, cái nắng bỏng rát da thịt lại là ưu ái của thiên nhiên giúp diêm dân có được vụ mùa bội thu, những hạt muối thêm trắng trong, tinh khiết.
Những ngày cuối tháng 3, cái nắng và gió Ninh Thuận như thiêu như đốt nhưng trên cánh đồng muối Phương Cựu và Tri Hải (thuộc các xã Phương Hải, Tri Hải, huyện Ninh Hải), từ mờ sáng, những diêm dân đã không quản ngại sương gió và cái nắng cháy da để thu hoạch muối.
Muối làm trên nền bạt của diêm dân xã Tri Hải, huyện Ninh Hải.
Dưới cái nắng cháy da của Ninh Thuận, diêm dân vẫn miệt mài làm việc trên ruộng muối.
Diêm dân xã Tri Hải dùng xe rùa vận chuyển muối từ ruộng về nơi tập kết.
Những năm trước đây, bà con diêm dân Ninh Thuận chỉ làm muối nhỏ lẻ, chủ yếu là thủ công bằng cách cho nước biển vào ruộng để kết tinh trên đất nên sản phẩm lẫn tạp chất, kho chứa muối đa phần tạm bợ và khi có sản phẩm là bán ngay để trang trải sinh hoạt nên bị giá thấp khi vào chính vụ. Thấy được hạn chế đó, hiện nay, chính quyền và bà con diêm dân đã đẩy mạnh đầu tư ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất, mở rộng diện tích sản xuất muối trải bạt kết tinh để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm; đẩy mạnh nhân rộng các mô hình liên kết sản xuất muối sạch; thành lập hợp tác xã, tổ hợp tác để hỗ trợ diêm dân trong cung ứng vật tư, bao tiêu sản phẩm.
Diêm dân thu hoạch muối trên cánh đồng muối Phương Cựu, xã Phương Hải, huyện Ninh Hải.
Anh Trần Ngọc Chiến, Giám đốc HTX muối Phương Hải, cho biết: “Hiện nay, trên địa bàn xã Phương Hải có trên 90 ha đất làm muối, HTX đang liên kết, thu mua muối của hơn 40 hộ dân với diện tích hơn 40 ha, sản lượng hàng tháng từ 2.000-3.000 tấn muối giúp nông dân ổn định giá cả. Hiện tại giá muối đất thu mua tại ruộng dao động từ 680 - 700 đồng/kg và muối trải bạt giá từ 810-900 đồng/kg”.
“Hiện giá muối dao động từ 900 đồng đến 1.000 đồng/kg, một tháng gia đình tôi thu hoạch từ 90-100 tấn muối, sau khi trừ chi phí sẽ thu lời khoảng 55 triệu đồng, nhờ vậy mà có thể trang trải cuộc sống gia đình”, anh Mai Ngọc Minh, diêm dân ở xã Phương Hải chia sẻ.
Muối sau khi thu hoạch được tập kết về 1 khu vực trên cánh đồng.
Ông Trương Khắc Trí, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Ninh Thuận cho biết, hiện toàn tỉnh hiện có 3.078 ha đất làm muối; trong đó, diện tích muối công nghiệp là 2.447 ha, sản lượng trung bình hàng năm khoảng 257.836 tấn và muối diêm dân 631 ha, sản lượng trung bình đạt khoảng 185.069 tấn, cao nhất nước.
"Hiện nay, các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh đã và đang đầu tư chế biến muối đáp ứng nhu cầu cho ngành công nghiệp hóa chất, nguyên liệu cho chế biến muối tinh cao cấp. Bên cạnh đó, tỉnh đang định hướng thành lập các HTX, hiệp hội nghề muối để liên kết, giúp nông dân ổn định sản xuất, bao tiêu sản phẩm, tăng thu nhập", ông Trương Khắc Trí cho biết.
Cũng theo ông Trương Khắc Trí, hầu hết muối trên địa bàn đều được các thương lái tại địa phương thu mua, trừ các doanh nghiệp lớn liên kết với các doanh nghiệp trong nước để tiêu thụ sản phẩm. Hiện tại, giá muối diêm dân sản xuất trên nền đất dao động ở mức từ 350-600 đồng/kg, muối trải bạt từ 500-800 đồng/kg và muối công nghiệp có giá từ 700-1.200 đồng/kg.
Diêm dân Ninh Thuận đang chuyển dần từ sản xuất muối truyền thống sang sản xuất muối chất lượng cao.
Theo lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Ninh Thuận, để nghề làm muối phát triển bền vững, Ninh Thuận hiện đang tập trung triển khai thực hiện Đề án phát triển ngành muối giai đoạn 2021-2030 đã được Thủ tướng Chính phủ ban hành tại quyết định số 1325/QĐ-TTg (ngày 31/8/2020) và Đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp thích ứng với biến đổi khí hậu của tỉnh giai đoạn 2020 tầm nhìn đến năm 2030.
Theo đề án phát triển ngành muối của Chính phủ, Ninh Thuận sẽ là vùng trọng điểm tập trung sản xuất muối quy mô công nghiệp ở Nam Trung bộ để đáp ứng nhu cầu cho ngành công nghiệp hóa chất, nguyên liệu cho chế biến muối tinh cao cấp. Đến năm 2030, Ninh Thuận sẽ là địa phương dẫn đầu về quy mô diện tích và sản lượng muối của cả nước.
Theo đó, giai đoạn 2021-2030, quy mô diện tích sản xuất muối của tỉnh là 3.267 ha; trong đó có 3.055 ha muối công nghiệp; sản lượng muối đến năm 2025 đạt 426.500 tấn/năm (muối công nghiệp đạt 385.000 tấn); đến năm 2030 nâng tổng sản lượng lên 650.000 tấn (muối công nghiệp đạt 550.000 tấn).
Để thực hiện mục tiêu phát triển, đề án phê duyệt danh mục xây dựng, nâng cấp cơ sở hạ tầng sản xuất muối công nghiệp hiện có cùng các chương trình nghiên cứu khoa học-công nghệ để chuyển giao vào sản xuất gồm: nghiên cứu, xây dựng mô hình công nghệ cao kết tinh muối ứng dụng hiệu ứng nhà kính theo chuỗi giá trị từ sản xuất đến chế biến; xây dựng công nghệ sản xuất muối phơi nước tập trung theo hướng cơ giới hóa gắn với hệ thống cấp nước biển và trong quá trình sản xuất muối để ứng dụng cho các đồng muối công nghiệp.
Xe máy xúc muối lên xe tải chở đi tiêu thụ.
Để góp phần bảo đảm nhu cầu muối công nghiệp cho cả nước, ngành nông nghiệp tỉnh đang khẩn trương phối hợp với các đơn vị liên quan, các địa phương rà soát, xây dựng các kế hoạch phát triển sản xuất, chế biến và tiêu thụ muối.
Đối với sản xuất muối thủ công, Ninh Thuận huy động các nguồn lực từ các chương trình khuyến nông, khuyến diêm để hỗ trợ bà con đẩy mạnh đầu tư ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất, mở rộng diện tích sản xuất muối trải bạt kết tinh để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm; đẩy mạnh nhân rộng các mô hình liên kết sản xuất muối sạch; thành lập hợp tác xã, tổ hợp tác để hỗ trợ diêm dân trong cung ứng vật tư, bao tiêu sản phẩm.
Đối với sản xuất muối công nghiệp, có các chính sách ưu tiên phát triển doanh nghiệp sản xuất quy mô lớn, áp dụng công nghệ sản xuất hiện đại gắn với chế biến đa dạng các sản phẩm sau muối để gia tăng giá trị sản xuất; đồng thời hỗ trợ các tổ chức, cá nhân đầu tư, cải tạo nâng cấp hệ thống kho bảo quản muối, bảo đảm muối dự trữ phục vụ sản xuất kinh doanh, mua tạm trữ muối; hỗ trợ đầu tư hệ thống thiết bị chế biến, phân tích chất lượng muối, mẫu mã, bao bì cho các cơ sở sản xuất chế biến muối vừa và nhỏ để đáp ứng nhu cầu thị trường.
Bên cạnh đó, Ninh Thuận tăng cường phối hợp với các Bộ, ngành, các đơn vị nâng cao năng lực dự báo nhu cầu thị trường, cân đối cung cầu muối để có kế hoạch sản xuất phù hợp; đẩy mạnh hỗ trợ xây dựng, quảng bá thương hiệu sản phẩm sau muối, kết hợp tăng cường xúc tiến thương mại giới thiệu sản phẩm để mở rộng thị trường tiêu thụ muối nhằm góp phần đảm bảo sinh kế, nâng cao thu nhập cho diêm dân.