Người biểu tình đốt phá trên phố ở Kinshasa, CHDC Congo ngày 28/1/2025. Ảnh: THX/TTXVN
“Angola nhận thấy cần phải rời bỏ trách nhiệm làm trung gian hòa giải cuộc xung đột này để có thể tập trung rộng hơn vào các ưu tiên chung mà tổ chức của lục địa (châu Phi) đã đề ra, liên quan đến hòa bình và an ninh của toàn châu lục”, Văn phòng Tổng thống Angola cho biết trong một tuyên bố trên trang Facebook chính thức vào ngày 24/3.
Thông báo này được đưa ra sau khi các cuộc đàm phán trực tiếp giữa chính quyền Congo và nhóm nổi dậy M23 – lực lượng được Rwanda hậu thuẫn, đang kiểm soát các vùng lãnh thổ giàu khoáng sản – bị hủy bỏ dù từng được dự kiến bắt đầu vào ngày 18/3. Theo tuyên bố, các cuộc đàm phán không thể diễn ra do những yếu tố bên ngoài và tác động từ nước ngoài, song không nêu rõ chi tiết. Liên minh châu Phi và Cộng đồng Phát triển Nam Phi (SADC) sẽ tìm kiếm một bên trung gian hòa giải mới.
Những nỗ lực đưa hai bên vào bàn đàm phán đã nhiều lần thất bại. Trước đó, hai bên dự kiến tổ chức cuộc đàm phán trực tiếp đầu tiên tại Angola vào tuần trước, sau khi chính phủ CHDC Congo từ bỏ lập trường từ chối đàm phán với nhóm nổi dậy. Tuy nhiên, vào tuần trước, M23 khẳng định sẽ không tham gia vào các cuộc đàm phán do Angola làm trung gian, sau khi Liên minh châu Âu (EU) áp đặt lệnh trừng phạt đối với một số lãnh đạo của tổ chức này. Một ngày sau đó, Tổng thống Rwanda Paul Kagame và Tổng thống CHDC Congo Felix Tshisekedi cam kết hạ nhiệt căng thẳng trong khu vực sau cuộc gặp với Quốc vương Qatar Sheikh Tamim bin Hamad Al Thani tại Doha.
Theo US News, thời gian qua, Tổng thống Angola Joao Lourenco, đương kim Chủ tịch Liên minh châu Phi, đã cố gắng thúc đẩy một lệnh ngừng bắn lâu dài. Tuy nhiên, chính phủ Angola bày tỏ sự thất vọng trước cuộc gặp bất ngờ do phía Qatar sắp xếp cho Tổng thống CHDC Congo Felix Tshisekedi và Tổng thống Rwanda Paul Kagame. Angola nhấn mạnh rằng họ muốn các vấn đề châu Phi phải do chính châu Phi giải quyết.
Trong cuộc gặp này, lãnh đạo hai quốc gia Congo và Rwanda đã bày tỏ ủng hộ một lệnh ngừng bắn ngay lập tức, nhưng M23 khẳng định họ không bị ràng buộc bởi tuyên bố đó. Trước đó, cả CHDC Congo, Liên hợp quốc và một số nước phương Tây đều cáo buộc Rwanda cung cấp vũ khí và binh sĩ cho M23. Trong khi Rwanda phủ nhận việc hỗ trợ M23 và tuyên bố quân đội của họ chỉ đang tiến hành việc tự vệ.
M23 đã khiến cuộc xung đột kéo dài hàng thập kỷ ở miền Đông Congo bùng phát trở lại từ đầu năm nay, đe dọa đến sự tồn vong của chính quyền nước này. Cuộc xung đột này bắt nguồn từ hậu quả kéo dài của cuộc “diệt chủng” Rwanda năm 1994 và cuộc tranh giành quyền kiểm soát các nguồn tài nguyên khoáng sản tại Congo. Điều này đã dẫn đến việc nhóm nổi dậy R23 chiếm giữ 2 thành phố lớn nhất miền Đông Congo, khiến hàng nghìn người thiệt mạng và làm dấy lên lo ngại về việc mở rộng quy mô của cuộc chiến.
M23 từng tuyên bố nhóm này đang bảo vệ quyền lợi của cộng đồng người Tutsi và những người nói tiếng Rwanda tại CHDC Congo. Tuy nhiên, chính quyền Congo cáo buộc lực lượng này cùng các đồng minh Rwanda chủ yếu nhắm vào việc khai thác khoáng sản trái phép.
US News cho biết thêm rằng lệnh ngừng bắn trên thực tế giữa lực lượng vũ trang CHDC Congo và nhóm nổi dậy M23 dường như đã bị phá vỡ vào ngày 24/3 khi lực lượng phiến quân không thực hiện cam kết rút lui và cáo buộc quân đội vi phạm thỏa thuận của chính họ.
Trước đó, triển vọng về một lệnh ngừng bắn tại Walikale – thị trấn chiến lược mà nhóm nổi dậy M23 chiếm giữ vào tuần trước – đã từng thắp lên hy vọng khôi phục các nỗ lực ngoại giao đang bị đình trệ nhằm giải quyết cuộc xung đột lớn nhất trong nhiều thập kỷ ở miền Đông CHDC Congo. Khi đó, nhóm nổi dậy M23 tuyên bố ý định rút khỏi Walikale và phía quân đội Congo tuyên bố sẽ không tiến hành tấn công. Tuy nhiên, đến cuối cùng những nỗ lực này đã không thể giúp duy trì lệnh ngừng bắn.
Người phát ngôn Lawrence Kanyuka của liên minh phiến quân Congo River Alliance (AFC) do M23 dẫn đầu, cáo buộc quân đội và các lực lượng dân quân đồng minh không rút thiết bị bay không người lái tấn công khỏi Walikale.
“Tình trạng này làm trì hoãn việc tái bố trí lực lượng AFC/M23 trong khu vực. Cần lưu ý rằng hành động này là trở ngại lớn đối với việc tuân thủ lệnh ngừng bắn và làm suy yếu các sáng kiến hòa bình đang diễn ra”, ông Kanyuka viết trên mạng xã hội X.
Tuy nhiên, phía quân đội Congo chưa đưa ra phản hồi về tuyên bố trên.
Trong khi đó, người dân ở Walikale – điểm xa nhất về phía Tây mà M23 nắm quyền kiểm soát kể từ khi mở rộng chiến dịch tấn công vào tháng 1 – cho biết vào sáng 24/3, các tay súng nhóm nổi dậy vẫn hiện diện trong thị trấn. “Họ chưa rút đi. Họ vẫn xuất hiện ở trung tâm thị trấn”, một cư dân giấu tên cho biết.